داستان برکناری نیم‌ قرنی‌ها

وحید حاجی پور | سه وزیر نفت عربستان مجموعا حدود نیم قرن، نفت ریاض را راهبری کردند؛ با رویکردهایی متناقض و گاهی اوقات شبیه به هم اما نکته جالب در این میان، تنفر آن‌ها از نفت پس از برکناری بوده است. چه زکی یمانی که می‌گوید ای کاش به جای نفت، آب داشتیم و چه علی النعیمی که حوصله صحبت کردن درباره نفت را ندارد و آن را طرد می‌کند. عبدالله تریکی که پیش از یمانی و النعیمی وزیر نفت عربستان بود را هم باید به این جمع اضافه کرد.
 
هر سه وزیر نفت عربستان در آمریکا درس خواندند؛ آرامکو آمریکایی بود و درست برخلاف شرکت ملی نفت ایران که کارکنان خود را برای تحصیل به انگلستان بورسیه می‌کرد، سعودی‌ها کارکنان نفت خود را به آمریکا راهی می‌کردند. از عبدالله تریکی آغاز می‌کنیم.
 
 

تریکی و تفکر ملی گرایانه

عبدالله، فرزند شترداری از اهالی عربستان بود که ترتیب سفر کاروان های شتر را از شهرهای مختلف عربستان به کویت می داد.پدر می خواست پسر را به حرفه خود نزدیک کند اما عبدالله برای تحصیل به کویت رفت و 12  سال نیز در قاهره درس خواند و شیفته مکتب نوظهور ناصریسم شد.
 
قبولی وی در یک بورسیه تحصیلی مسیر زندگی اش را عوض  و وی را راهی تکزاس یکی از نخستین شهرهای نفتی جهان کرد. تریکی در رشته شیمی و زمین شناسی فارغ التخصیل شد تا در زمره نخستین اعراب بادیه نشینی قرار بگیرد که در کلاش های درس تکزاس نفس کشیده باشد.
 
چهره سرخ عبدالله، باعث شده بود تا وی را به عنوان یک مکزیکی اشتباه گرفته و ار حضورش در اماکن عمومی جلوگیری شود؛ وزیر نفت سال های بعد عربستان پس از گذراندن دوره کاری در شرکت تکزاکو در سال 1948 به عربستان بازگشت و به عنوان نخستین تکنوکرات تخصیلکرده امریکا کار خود را در این کشور آغاز کرد.

در سال 1955 گروهی از کارشناسان خبره نفتی یک حقوقدان برجسته امریکایی را سازماندهی کرد تا خود را برای یک جنگ تمام عیار با آرامکو اماده کند؛ آرامکویی که سراسر در دستان امریکایی ها بود.

تریکی جوان می خواست آرامکو را ملی کند اما در سال 1959 نظرش به یکباره تغییر کرد و به جای ملی کردن، به فکر کنترل قیمت و تولید نفت افتاد زیرا اهمیت آن بسیار بیشتر از ملی کردن بود. با بالا گرفتن اختلافات میان  سعود و فیصل ، تریکی طرف سعود را گرفت که به مانند فیصل شیفته غرب نبود.
 
همین برای تریکی کافی بود تا پس از روی کارآمدن فیصل پس از قتل سعود، در سال 1962 از کار برکنار شود. وی در 15 سال بعدی زندگی خود به «بدر» تبعید شد و با مشاوره های نفتی به شرکت ها و روزنامه نگاری و حضور در بجث و جدل ها گذر عمر کرد و از اعراب می خواست کنترل نفت خود را در دست گیرند. او در تنهایی و درتبعید بدی درگذشت تا به تاریخ بپیوندد.
 

زکی یمانی؛ معروف سزار نفت

او مشهورترین وزیر نفت تاریخ عربستان و شاید حتی اوپک، «شیخ احمد زکی یمانی» است. منوچهر فرمانفرماییان در کتاب «خون و نفت»، که خاطرات سال‌های زندگی و از جمله دوران مسئولیت‌اش در صنعت نفت ایران است، از این چهره اسطوره‌ای بازار نفت، که از 9 مارس 1962 تا 5  اکتبر 1986 وزارت نفت عربستان را برعهده داشت و شاهد بسیاری از سال‌های پرحادثه بازار نفت بود، این گونه یاد می‌شود: «او فردی ولخرج بود که در اوایل دهه 70 میلادی مسئول ایجاد تصویری مبتنی بر ثروت‌های بی‌حساب و ولخرجی‌های شرم‌آور از اوپک بود.
 
 او همیشه مشغول خودنمایی با اتومبیل‌ها و هواپیماهای بزرگ بود و با آنکه مرد زیرکی بود، سبک و روش او با آموزگار کاملاً تفاوت داشت. در حالی که آموزگار به فروتنی شهره بود، یمانی سعی داشت مقام خود را بزرگ نشان دهد. او یک دسته گارد مخصوص داشت و با هواپیمای اختصاصی چهارموتوره به اجلاس می‌آمد که اغلب واژه اِکسون بر آن نقش بسته بود… او با چنان بی‌اعتنایی در جلسات اوپک شرکت می‌کرد که اغلب در وسط جلسه، محل را ترک می‌کرد.
 
 هر بار که به ایران می‌آمد، حدود صد هزار دلار صرف خرید قالی می‌کرد. در وین، در حالی از پله‌های هتل امپریال پایین می‌آمد که بغلش پر از سگ‌های پکنی بود و با این کارش تاثیری دیرپا بر روش شهروندان عادی می‌گذاشت. او آنقدر خودنما بود که ترتیبی داد که هارودز، فروشگاه بزرگ لندن، یک شب باز بماند تا خانواده او بتوانند به تنهایی در آنجا خرید کنند و همین موضوع تیتر اول روزنامه‌های بین‌المللی شد. طبق گزارش‌ها، یمانی آن شب ۵۰۰ هزار دلار هزینه کرد.»
 
شغل خانوادگی یمانی باغداری خرما بود و هرگاه وی به وین می‌رفت بین حاضران در جلسه خرمای باغ خود را پخش می‌کرد.به او سزار نفت می‌گفتند ولی پس از کاهش شدید قیمت نفت در سال 1986 مورد خشم حاکمان سعودی قرار گرفت و برکنار شد. او به انگلستان مهاجرت کرد و حالا در لندن به گذر ایام مشغول است اما در حوزه نفت. او چند سال پس از برکناری در یک گفت و گو با یکی از رسانه‌های آمریکایی گفت این کاش به جای نفت، آب داشتیم. وی به سیاست‌های آل سعود حمله می‌کرد و درباره نفت عربستان وارد بحث نمی‌شد.
 

النعیمی؛ مرد بد اخلاق و لجباز

علی النعیمی به بد اخلاقی در اوپک شهره است. چه آنجا که جلسات را نیمه کاره رها کرده و به سیاحت وین می‌پرداخت و چه آنجا که با محمد علی آبادی به عتاب سخن می‌گوید. « پادشاه نفت» هرگز از روزنامه نگاران خوشش نیامده است. آنها سال‌ها او را در اجلاس اوپک بی وقفه تعقیب می‌کردند.

در سازمان کشورهای صادر کنندگان نفت، افراد مصمم‌تری که اوائل صبح همراه او راه می‌افتادند و  به دنبال سرنخ هایی درباره جهت قیمت‌های نفت بودند گاهی اوقات سعی در تفسیر کلمه‌های مرموز، خلق و خوی آن لحظاتش و حتی زبان بدنش داشتند. او گاهی با آنها شوخی می‌کرد و گاهی با عده ای دیگر بداخمی. او اکنون شش ماه پس از بازنشستگی‌اش خلق وخوی ملایمی دارد و مشتاق داستان گویی است.
 
ذهن نعیمی پس از انتشار خاطراتش به نام «خارج از بیابان» به سادگی به داستان های کودکی‌اش باز می‌شود که در یک خیمه کوچ نشینان رخ داده است. البته من به او فشار می‌آوردم تا از بزرگ ترین قمارهای شغل طولانی‌اش صحبت کند.

در نوامبر سال 2014 در حالی‌که قیمت نفت در حال سقوط آزاد بود او خانواده حاکم سلطنتی را متقاعد کرد تا یک قمار بزرگ را آغاز کنند. نقش پادشاهی عربستان به مدت چهار دهه یک نوسان ساز بود که میزان خروجی را بالا و پایین می‌کرد تا قیمت نفت را متعادل کند. در نوامبر 2014 بود که عربستان سعودی این سیاست را ترک کرد و  سیاست عدم کاهش تولید برای افزایش قیمت ها و ادامه دادن به پمپاژ نفت برای حفاظت از سهم بازارش را اتخاذ کرد.
 
نعیمی در دوره ای در تاریخ نفت سعودی قرار داشت که در کتابش آن را اشتباهی توصیف می‌کند و معتقد است به قیمت شغل وزیر نفت مشهور قبلی عربستان– زکی میانی-  تمام شده بود. این دوران همن دوران  دهه 1980 و افزایش شدید تولید نفت از شیب شمالی آلاسکا، دریای شمال و مکزیک است. عربستان سعودی به تولید کننده نوسانی تبدیل شده بود. وقتی عربستان به دنبال به دست آوردن مجدد سهمش بود، قیمت ها دچار افت شدیدی شدند.
 
نعیمی در ماه می امسال به پایان کارش رسید؛ در آن هنگام یک تماس تلفنی از سلمان بن عبدالعزیز دریافت کرد که سال گذشته به سمت  پادشاهی مطلقه عربستان رسیده بود. یک هفته بعد از آن تماس، بازنشستگی‌اش که بازارها در انتظارش بودند اعلام و باعث شد که فصلی طولانی از تاریخ نفت به پایان برسد هرچند که بیش از یک دهه بود به بازنشستگی می‌اندیشید اما زمان بندی بازنشستگی‌اش خوشایند نبود. نعیمی از صحنه نفت جدا شد در حالی‌که کار خود را تمام نشده می‌دانست، او هنوز نمی‌دانست که آیا قمارش برای حفاظت از سهم بازار عربستان سعودی به نتیجه رسیده است یا خیر.
 
وی در گفت و گو با فاینشال تایمز به خوبی نشان می‌دهد دیگر علاقه‌ای به نفت ندارد و به انتقاد از حکومت مرکزی عربستان می‌پردازد ولو با ظرافت.

دوشنبه ۲۶ آبان ۱۳۹۹ ساعت ۰۶:۲۱