چرا مسیر ترکمنستان برای واردات گاز روسی خط خورد؟
به وقت انتقام گازی
میز نفت - ، ترکمنستان با «نه» آوردن در برابر تهران و مسکو، در حال گرفتن انتقام خود از دو کشور همسایه خود هستند. نه اجازه می‌دهند گاز روسی از کشورشان به ایران برسد و نه گازی به ایران می‌دهد که منافع تهران را تأمین کند.
وحید حاجی پور | روس‌ها، مسیر آذربایجان را برای رساندن گاز خود به ایران انتخاب کردند درحالی‌که بهترین مسیر، از ترکمنستان می‌گذرد؛ اما چرا این مسیر به بن‌بست رسید. روابط گازی ترکمنستان و روسیه همواره رابطه فروشنده – خریدار بوده به‌طوری که روس‌ها بخشی از گاز ترکمن‌ها را از طریق خط لوله CAC (Central Asia–Center Gas Pipeline)خریداری کرده و با اضافه‌کردن به گاز خود، باقیمت بیشتری به اروپا می‌فروختند.
از روزهایی که ترکمنستان پس از فروپاشی اتحادیه جماهیر شوروی مستقل شد، این خط لوله که قبلاً متعلق به شوروی بود، چندین بار باز و بسته شده بود. همان‌طور که مشخص است، این خط لوله برای روسیه کاملاً واردتی بود و البته مستهلک.
از سوی دیگر، ترکمنستان صادرکننده گاز به ایران بوده که این رابطه تجاری، با چالش‌های بسیاری همراه بوده و در برهه‌ای به خصومت هم کشیده شد. ایران علاقه دارد قرارداد جدید با ترکمنستان امضا شد؛ ولی عشق‌آباد باتوجه‌به نیاز شدید ایران به گاز این کشور، بازی‌های خسته‌کننده‌ای را در مذاکرات به‌پیش برد و طرف ایرانی را مستأصل کرده.
عشق‌آباد می‌خواهد گاز را با قیمتی که دوست دارد به ایران بفروشد که عملاً مورد تأیید تهران نیست؛ ترکمن‌ها می‌گویند گاز ما به گاز روسیه ارجحیت دارد و اگر قرار است ایران، واردکننده گاز شود باید از ترکمنستان بگیرد و نه روسیه.
ما بااین‌حال فرض می‌گیریم ترکمنستان رضایت دهد گاز روسیه از طریق خاک این کشور وارد ایران شود. برای تحقق این مهم، مجموعه خط لوله CAC (چه مسیر لاین‌های ۱،۴ و ۵ و چه مسیر لاین ۳) که برای انتقال گاز ترکمن به روسیه (دوره اتحاد شوروی) طراحی شده بود می‌بایست از جریان جنوبی - شمالی به جریان شمالی - جنوبی (باهدف دریافت گاز روسیه) تغییر جریان دهد. یعنی علاوه بر هزینه‌های گسترده بازسازی اساسی، جهت ایستگاه‌های تقویت فشار آن نیز باید تغییر یابد.
هرچند که از نظر اسمی این مجموعه لاین‌های خط لوله CAC مربوط به دوره اتحاد شوروی دارای ظرفیت اسمی انتقالی ۶۵ قابل‌ارتقا تا ۹۰ میلیارد مترمکعب است؛ اما عملیات بهسازی و معکوس‌سازی جریان انتقالی آن مطابق ارزیابی سایت آپ استریم نیازمند ۷۵۴ میلیون دلار برای انتقال ۱۰-۱۱ میلیارد مترمکعب در سال برآورد شده بود که برای انتقال حدود ۳۰ میلیارد مترمکعب در سال، گاز روسیه به ایران از مسیر ترکمنستان نیازمند نزدیک به ۲ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در بهسازی خط لوله موجود است.
در سناریوی دوم، روسیه می‌تواند گاز خود را از طریق بستر دریای خزر به شمال ایران برساند. باتوجه‌به عمق بالای دریای خزر برای لوله‌گذاری و نبود شناور لوله گذار در این دریای عمیق، چنین طرحی هم سخت به نظر می‌رسد.
اما مهم‌تر از امکان اجرای این پروژه، رژیم حقوقی دریای خزر است که بر اساس آن، ایران و روسیه اجازه ندادند خط لوله ترنس کاسپین که قرار بود گاز ترکمنستان را از بستر دریای خزر به آذربایجان برساند، به مرحله اجرا برسد.
ترکمن‌هایی که می‌خواستند از طریق این خط لوله، گاز خود را به اروپا برسانند، حالا در موقعیتی قرار گرفتند که در صورت احداث خط لوله روسیه و ایران، خط قرمزی به ادعاهای دو کشور بر سر موضوع رژیم حقوقی دریای کاسپین بکشند و طلسم خط لوله خود را در این دریا، بشکنند.
نه ایران و نه روسیه، نمی‌خواهند چنین اتفاقی رخ دهد؛ ترکمنستان هم می‌داند تحقق چنین موضوعی بسیار بعید است بااین‌وجود، ترکمنستان با «نه» آوردن در برابر تهران و مسکو، در حال گرفتن انتقام خود از دو کشور همسایه خود هستند. نه اجازه می‌دهند گاز روسی از کشورشان به ایران برسد و نه گازی به ایران می‌دهد که منافع تهران را تأمین کند.
از روزهایی که ترکمنستان پس از فروپاشی اتحادیه جماهیر شوروی مستقل شد، این خط لوله که قبلاً متعلق به شوروی بود، چندین بار باز و بسته شده بود. همان‌طور که مشخص است، این خط لوله برای روسیه کاملاً واردتی بود و البته مستهلک.
از سوی دیگر، ترکمنستان صادرکننده گاز به ایران بوده که این رابطه تجاری، با چالش‌های بسیاری همراه بوده و در برهه‌ای به خصومت هم کشیده شد. ایران علاقه دارد قرارداد جدید با ترکمنستان امضا شد؛ ولی عشق‌آباد باتوجه‌به نیاز شدید ایران به گاز این کشور، بازی‌های خسته‌کننده‌ای را در مذاکرات به‌پیش برد و طرف ایرانی را مستأصل کرده.
عشق‌آباد می‌خواهد گاز را با قیمتی که دوست دارد به ایران بفروشد که عملاً مورد تأیید تهران نیست؛ ترکمن‌ها می‌گویند گاز ما به گاز روسیه ارجحیت دارد و اگر قرار است ایران، واردکننده گاز شود باید از ترکمنستان بگیرد و نه روسیه.
مسیر اول ترکمنستان
ما بااین‌حال فرض می‌گیریم ترکمنستان رضایت دهد گاز روسیه از طریق خاک این کشور وارد ایران شود. برای تحقق این مهم، مجموعه خط لوله CAC (چه مسیر لاین‌های ۱،۴ و ۵ و چه مسیر لاین ۳) که برای انتقال گاز ترکمن به روسیه (دوره اتحاد شوروی) طراحی شده بود می‌بایست از جریان جنوبی - شمالی به جریان شمالی - جنوبی (باهدف دریافت گاز روسیه) تغییر جریان دهد. یعنی علاوه بر هزینه‌های گسترده بازسازی اساسی، جهت ایستگاه‌های تقویت فشار آن نیز باید تغییر یابد.
هرچند که از نظر اسمی این مجموعه لاین‌های خط لوله CAC مربوط به دوره اتحاد شوروی دارای ظرفیت اسمی انتقالی ۶۵ قابل‌ارتقا تا ۹۰ میلیارد مترمکعب است؛ اما عملیات بهسازی و معکوس‌سازی جریان انتقالی آن مطابق ارزیابی سایت آپ استریم نیازمند ۷۵۴ میلیون دلار برای انتقال ۱۰-۱۱ میلیارد مترمکعب در سال برآورد شده بود که برای انتقال حدود ۳۰ میلیارد مترمکعب در سال، گاز روسیه به ایران از مسیر ترکمنستان نیازمند نزدیک به ۲ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در بهسازی خط لوله موجود است.
مسیر دوم و رژیم حقوقی
در سناریوی دوم، روسیه می‌تواند گاز خود را از طریق بستر دریای خزر به شمال ایران برساند. باتوجه‌به عمق بالای دریای خزر برای لوله‌گذاری و نبود شناور لوله گذار در این دریای عمیق، چنین طرحی هم سخت به نظر می‌رسد.
اما مهم‌تر از امکان اجرای این پروژه، رژیم حقوقی دریای خزر است که بر اساس آن، ایران و روسیه اجازه ندادند خط لوله ترنس کاسپین که قرار بود گاز ترکمنستان را از بستر دریای خزر به آذربایجان برساند، به مرحله اجرا برسد.
ترکمن‌هایی که می‌خواستند از طریق این خط لوله، گاز خود را به اروپا برسانند، حالا در موقعیتی قرار گرفتند که در صورت احداث خط لوله روسیه و ایران، خط قرمزی به ادعاهای دو کشور بر سر موضوع رژیم حقوقی دریای کاسپین بکشند و طلسم خط لوله خود را در این دریا، بشکنند.
نه ایران و نه روسیه، نمی‌خواهند چنین اتفاقی رخ دهد؛ ترکمنستان هم می‌داند تحقق چنین موضوعی بسیار بعید است بااین‌وجود، ترکمنستان با «نه» آوردن در برابر تهران و مسکو، در حال گرفتن انتقام خود از دو کشور همسایه خود هستند. نه اجازه می‌دهند گاز روسی از کشورشان به ایران برسد و نه گازی به ایران می‌دهد که منافع تهران را تأمین کند.
سه شنبه ۱۶ بهمن ۱۴۰۳ ساعت ۱۰:۵۷
کد مطلب: 41260
