احتمال ادغام کارت سوخت و کارت خودرو

امیرحسین هاشمی جاوید / هجمه ها علیه کارت سوخت پایان ندارد؛ حملات پی در پی به کارت سوخت با عناوین مختلف و بزرگنمایی اشکالات آن به قوت خود باقی است، در حالی که به عقیده کارشناسان حوزه فناوری اطلاعات (IT)، این ابزار می تواند با کمی تغییر و حتی ترکیب با کارت های هوشمند دیگر٬ خروجی بهتر از گذشته ارائه دهد.
یکی از راهکارهای در نظر گرفته شده برای این مهم٬ ادغام کارت سوخت با کارت هوشمند خودرو است؛  دکتر امیر جعفرپور٬ مدیر کل دفتر حمل و نقل عمومی و ترافیک سازمان شهرداری ها و دهیاری های وزارت کشور در گفت و گو با ميزنفت، جزئیاتی را در باره این موضوع شرح داده، مشروح این گفت و گو اینک پیش روی شماست:

 
*پیش از صحبت در باره کارت سوخت، مایلیم از کارت هوشمند خودرو آغاز کنیم...
کارت هوشمند خودرو، شناسه جدیدی را به مجموعه شناسه های خودرو می افزاید که می تواند شناسه فعالیت و کارکرد خودرو در نظر گرفته شود؛ یعنی با استفاده از این شناسه می توان دریافت که مبدأ و مقصد یک خودرو کجا بوده است و این خودرو چگونه و در چه مسیرهایی تردد و در چه جایگاه هایی سوخت گیری می کند. همچنین در این شناسه، اطلاعات بیمه ای خودرو و شماره پلاک، شاسی، بدنه و دیگر اطلاعات فنی خودرو هم لحاظ شده است. از این طریق مشخص می شود، خودرویی که از کارخانه بیرون آمده، چه میزان در حمل و نقل شهری فعالیت می کند.

اطلاع از میزان پیمایش خودروها، از طریق پرسش از مالکان آنها، عملا امکان پذیر نیست، شاید در معاینه فنی، کیلومتر خودروها مشخص شود، اما آن هم قابل کتمان و دستکاری است، اما میزان سوخت گیری خودروها از جایگاه ها به هیچ وجه قابل کتمان نیست و از این قابلیت می توان برای تصمیم گیری ها و سیاست گذاری ها و حتی مدیریت عرضه و تقاضای حمل و نقل بهره گرفت.
 

*آیا قابلیت های کارت سوخت قابل ادغام در کارت های هوشمند خودرو هست؟ کارت های هوشمند خودرو به لحاظ نرم افزاری و سخت افزاری چه مزایایی نسبت به کارتهای سوخت فعلی دارند؟
کارت هوشمند خودرو که اخیرا رونمایی شد و در حال توزیع است، یک کارت با قابلیت های بسیار متعدد است که یکی از آنها داشتن ظرفیت برای ذخیره سازی اطلاعات سوخت گیری خودرو، بیمه، عوارض و مجموعه اطلاعاتی که در حوزه پرداخت هزینه های مرتبط با خودرو است، قابلیت ذخیره سازی بر روی این کارت را دارد.

با کشیدن این کارت در کارت خوان های ویژه و گیرنده های مربوط، به راحتی می توان در باره مسائل مختلف خودرو قضاوت کرد؛ تخلفات، میزان مصرف سوخت، شرایط ساخت، ویژگی های منحصر به فرد خودرو و آنچه که به شرایط بهره برداری از خودرو همچون تغییر کاربری در طول زمان یا تغییرات فنی که در خودرو اتفاق افتاده است، مربوط می شود

 
*تلفیق این دو سامانه چه مزایا و معایبی دارد؟
یکی از قابلیت های کارت هوشمند خوردو، افزودن قابلیت های کارت سوخت به آن است و پلیس راهور قرار است از این قابلیت در کارت هوشمند خودرو استفاده کنند. هم اکنون برای خودروها، پنچ کارت وجود دارد؛ کارت معاینه فنی، کارت خودرو، کارت سوخت، کارت بیمه و احینانا کارت های دیگری که به عنوان مجوز برای خودروهای دولتی و عمومی یا خودروهایی با کاربری های خاص صادر شده است.

مجموعه این کارت ها، قابل تجمیع در کارت هوشمند خودرو است و شناسه خودرو، می تواند شناسه گواهینامه مالک خودرو باشد. از این طریق، اطلاعات یک خودرو و مالک آن از قبیل تخلفات، جریمه ها، سوابق تخصصی و حرفه ای و غیرحرفه ای که در ارتباط با رانندگی وجود دارد، سوابق خوردو و سوابق مجموعه های بالادستی که این خودرو یا مالک خودرو را مدیریت می کنند، مثل شرکت های حمل و نقل. بنابراین اطلاعات خودرو، مالک خودرو و مجموعه ای که آنها را مدیریت می کند و پروانه ها و مجوزهای مربوط را می توان به کارت هوشمند خودرو پیوند زد.

با توجه به قابلیت های اطلاعاتی کارآمدی که سامانه کارت هوشمند خودرو در اختیار متولیان حمل و نقل کشور قرار می دهد، با توجه به اجرای طرح کاهش پیمایش از سال گذشته، در آینده ای نزدیک، داشتن این کارت برای مالکان خودروها به ویژه خودروهای عمومی و باربری، الزامی خواهد شد.
یک شناسه دیگری که در باره خودروها وجود دارد، قابلیت مدیریت ناوگان است به لحاظ میزان عملکرد و به تبع آن تخصیص سوخت با توجه به مسافتی که خودرو در واحد کیلومتر پیموده است که این اطلاعات در جی.پی.اس خودرو، ذخیره می شود.

افزون بر آن، برای خودروهای گازسوز هم شناسه، کارت ها و برچسب های جداگانه ای در باره مصرف سوخت، ایمنی و معاینه فنی آنها طراحی شده که اخیرا در استان البرز به صورت پایلوت اجرا شده است که این خودروها تنها با داشتن این کارت معاینه فنی، مجاز به سوخت گیری در جایگاه استان البرز هستند. با این حساب، هم اکنون کارت هوشمند خودرو  هفت قابلیت دارد که در آینده این قابلیت ها به تناسب نیازها قابل افزایش است.
 

*آیا کارت هوشمند خودرو که قابلیت های کارت سوخت در آن پیاده شده است، امکان جلوگیری از سهمیه فروشی را خواهد داشت؟
به طور قطع، با تجمیع قابلیت های کارت سوخت در کارت هوشمند خودرو که یک شناسه واحد برای یک خودرو و مالک آن است، دیگر کسی حاضر نیست کارت خودش را به دیگری بدهد، از این رو فساد حاصل از سهمیه فروشی برخی تاکسی ها، آژانس‌ها و وانت‌ها جلوگیری می شود که به طور طبیعی این مزیت، منافع بسیار چشمگیری را برای دولت به ارمغان می آورد که از قاچاق سوخت به ویژه در بخش دیزل به طور قطع جلوگیری خواهد کرد. از سوی دیگر، کارت هوشمند خودرو از سوء استفاده هایی که هم اکنون ممکن است در جایگاه‌ها به علت نقص اطلاعاتی سامانه کارت سوخت وجود داشته باشد، جلوگیری خواهد کرد.
 

*سخت افزار سامانه هوشمند خودرو، چگونه و در کجا طراحی و مستقر شده است؟
بیشتر فعالیت های مربوط به طراحی و پیاده سازی سامانه کارت هوشمند خودرو در پلیس راهور ناجا انجام شده و در دست اجرا است. با توجه به اینکه مدیریت حمل و نقل درون شهری و برون شهری کشور در وزارت راه و شهرسازی و وزارت کشور متمرکز شده است، نیاز است که پلیس راهور انعطاف بیشتری داشته باشد تا دیگر بخش های مرتبط با حمل و نقل هم با این سامانه ارتباط پیدا کنند. برای مثال، وزارت صنعت، معدن و تجارت متولی تولید خودروهای داخل است.

وزارت امور اقتصادی و دارایی (گمرک) متولی خودروهای وارداتی است. وزارت نفت هم متولی تخصیص سوخت به خودروها است. سازمان ملی استاندارد هم در بالادست این نهادها، در باره کیفیت خودروها به لحاظ ایمنی و مصرف سوخت و قدرت موتور آنها و یکپارچه سازی استانداردهای مربوط در این بخش فعال است.
بر این اساس، وزارت کشور، وزارت راه و شهرسازی، وزارت نفت، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت امور اقتصادی و دارایی (گمرک)، پلیس راهور و سازمان ملی استاندارد، هفت دستگاهی هستند که در زمینه کارت هوشمند خودرو باید با هم همکاری کنند.
 

*آیا سامانه کارت هوشمند خودرو، داخلی است؟ تجهیزات آن از کجا خریداری شده است؟
این سامانه کاملا بومی است و از سوی مهندسان و متخصصان جوان ایرانی طراحی، ساخته و پیاده سازی شده است. با توجه به توانمندی هایی که در سال های اخیر در کشور در حوزه نرم افزاری به وجود آمده است و به طور مستمر ظهور توانمندی های جوانان ایرانی در این حوزه را در نمایشگاه ها و پارک های فناوری اطلاعات و ارتباطات شاهد هستیم. به ویژه با درایت مدیران در پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات ایران (فتا) و معاونت فناوری اطلاعات و ارتباطات ناجا (فاوا)، متخصصان بسیار توانمندی گرد هم آمده اند و با بکارگیری تجربه ها و ظرفیت های داخل کشور و با الگوبرداری از سامانه کارت هوشمند سوخت، توانستند کارت هوشمند خودرو را هم طراحی و پیاده سازی کنند و از مرحله پایلوت به به تولید انبوه و سراسری برسانند.
در باره کارت سوخت، آن ریز پردازنده هایی که از چین وارد شده بود، هم اکنون در داخل کشور قابل تولید است و نیاز نیست به بیرون از کشور چشم داشته باشیم.
 
*با توجه به اینکه کارت های هوشمند روی سیستم های شبکه ای پیاده سازی می شوند، به طور طبیعی در معرض حمله های سایبری و هکرها قرار می گیرند، بر این اساس، امنیت سامانه کارت هوشمند خودرو در چه حدی است؟
در سامانه ملی معاینه فنی با پلیس تعاملات سختی شده است. در پیاده سازی سامانه هوشمند کارت خودرو هم در آغاز کار، تصور بر این بود که فقط پلیس راهور در این پروژه دخیل است، اما بعد که جلوتر رفتیم، دریافتیم که پلیس امنیت، پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات ایران (فتا) و معاونت فناوری اطلاعات و ارتباطات ناجا (فاوا) و همه تشکیلات بالادستی پلیس همچون جانشین فرماندهی نیروی انتظامی (ناجا) و... در این پروژه وارد شدند و متوجه شدیم سطح امنیت در ناجا بسیار بالاست و هیچ روزنه ای برای ورود به این سامانه و رخنه کردن در آن برای خرابکاری، وجود ندارد.
 

*یعنی این سامانه هک ناپذیر است؟
در هر حال، ممکن است یک متخصص و هکر حرفه ای در دنیا وجود داشته باشد که به امنیتی ترین سامانه های نظامی دنیا هم ورود کند، اما تا این مرحله می توان ادعا کرد که سامانه کارت هوشمند خودرو بالاترین سطح امنیت را دارد و امکان نفوذ و رخنه در آن تقریبا صفر است و سطح امنیت آن حتی بالاتر از استانداردهای بین المللی است و با توجه به توانمندی های تیم فنی سامانه کارت هوشمند خودرو، حتی در صورت حمله های سایبری، امکان مقابله سریع و به موقع با آن وجود دارد.
 

*نظر شما در باره دیدگاه وزارت نفت نسبت به ناکارآمد و هزینه بر بودن سامانه هوشمند کارت سوخت چیست؟
در باره شکل گیری این دیدگاه در کانون تفکر مدیران وزارت نفت، ما در وزارت کشور و در وزارت راه و شهرسازی مقصریم که نتوانسته ایم آنها را در باره مزیت های سامانه کارت هوشمند سوخت به خوبی توجیه کنیم و وزارت نفت را از امتیازها و ارزش افزوده هایی که از طریق این سامانه حاصل شده است، آگاه نکرده ایم.

شاید تصمیم گیران و متولیان امر در وزارت نفت، می خواستند وزارت کشور و دیگر نهادهایی که از مزیت های کارت سوخت بهره می برند هم در هزینه های آن شریک باشند و چون این اتفاق نیفتاد، ترجیح دادند که بار این هزینه را از روی دوش خود بردارند، در حالی که به طور قطع می توان گفت که منافع این سامانه بسیار بسیار بیشتر از هزینه های آن است که گفته می شود سالانه 20 میلیارد تومان هزینه حفظ و نگهداشت سامانه کارت هوشمند سوخت است که این رقم در برابر مزیت های متعدد این سامانه و به نسبت دیگر هزینه های غیرضروری که می شود، رقم چشمگیری نیست.

شاید هدف وزارت نفت از طرح موضوع بی ثمر بودن سامانه کارت هوشمند سوخت و جمع آوری آن، تهییج و تحریک وزارت کشور و دیگر نهادهایی است که از این سامانه نفع می برند تا از این طریق، این نهادها هم از نگهداری و بهره برداری از این سامانه حمایت مالی کنند که امید است این گونه باشد.

از مزیت های سامانه کارت هوشمند سوخت برای وزارت نفت همین بس که می تواند با تعیین سازکاری، اطلاعاتی که سامانه درباره خودروها و سوخت گیری و پیمایش آنها در اختیارش قرار می دهد را به نهادهایی متقاضی به فروش رساند؛ برای مثال، میانگین مصرف سوخت انواع خودرو در جغرافیای مختلف کشور می تواند برای خودروسازان کارگشا باشد.

هم اکنون مصرف سوخت خودروهای تولید داخلی از میانگین جهانی، حدود 25 درصد بیشتر است که این فاصله به قدری است که می توان امیدوار بود با بهره برداری از مزیت های سامانه هایی همچون کارت سوخت، با استفاده خودروسازان از اطلاعات استخراجی آن، می توان در زمان کوتاهی میانگین مصرف سوخت خودروهای داخلی را به میانگین جهانی نزدیک کرد.
 

*هزینه استقرار و پیاده سازی و هزینه نگهداری سالانه چقدر است؟
هم اکنون آمار و ارقام روشنی در این زمینه در دسترس ندارم، اما می توان مقایسه ای کرد. هم اکنون برای مطالعات جامع حمل و نقل در کلان شهرها حدود 25 میلیارد تومان هزینه شده است که نیمی از این رقم برای گردآوری اطلاعات مربوط به مبدأ و مقصد، حجم جابه جایی ها، میزان پیمایش و مصرف سوخت خودروها و... بوده است.

بنابراین اگر سازکاری طراحی شود که هر خودرو ملزم باشد که با کارت سوخت مشخص خودش سوخت گیری کند، به طور طبیعی اطلاعات ارزشمندی به دست می آید که تحصیل این اطلاعات در مقایسه با هزینه های یادشده، رقمی نمی شود و اکنون برای بهره برداری از سامانه های سخت افزاری و نرم افزاری گوناگون هزینه های هنگفت و بسیار بیشتری می شود که با استفاده از سامانه های هوشمند، این هزینه ها به طور چشمگیری کاهش خواهد یافت. در عین حال با بکارگیری کارت هوشمند خودرو که قابلیت های کارت سوخت را هم دارد، به طور قطع، در بسیاری از هزینه ها صرفه جویی خواهد شد و مزیت های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، امنیتی و اطلاعاتی چشمگیری به همراه خواهد داشت.

وزارت نفت نباید فراموش کند که صدها برابر آنچه تا کنون برای استقرار سامانه هوشمند سوخت و نگهداری از آن هزینه کرده، سود برده است و اکنون که تصور می کند دیگر نیازی به این سامانه ندارد، خواهان توقف فعالیت کردن آن است که این درست نیست. بهتر است وزارت نفت فقط به خودش فکر نکند و به نهادهای دیگری هم که از منافع کارت سوخت بهره مند می شوند، توجه کند.

 
*آیا طراحی، ساخت و پیاده سازی سامانه کارت هوشمند خودرو، در کشورهای دیگری هم تجربه شده است؟
 این سامانه به این شکل کامل و جامع در جهان منحصر به فرد است و برای نخستین بار در ایران طراحی، ساخته و راه اندازی شده است. حتی بسیاری از کشورها خواهان الگوبرداری از این سامانه برای پیاده سازی در نظام حمل و نقل خود هستند و در صدد استفاده از تجربه های ایران در این زمینه هستند.
 

*برای تجمع کارت سوخت و کارت هوشمند سوخت چه چالش هایی وجود دارد و چه پیشنهادی در این زمینه دارید؟
تأکید ویژه دارم بر اینکه نباید به تجمیع کارت ها در یک کارت نباید از یک دیدگاه تک بعدی و انحصارگرایانه دیده شود. به یک تعاملی در سطح ملی و به حمایتی در سطح نهادی همچون ریاست جمهوری و در حد معاون اول رئیس جمهوری نیاز دارد.

اگر کار را به یک دستگاه بسپاریم، قطعا تک بعدی و غیر قابل پیش بردن به سوی اهداف چند منظوره و چند هدفی خواهد بود. مناسب این است که در چارچوب یک تشکل ملی، طرح تجمیع کارت ها و اجرای طرح کارت هوشمند خودرو دنبال شود.

البته هم اکنون ستادی برای کاهش پیمایش خودروها از سال گذشته فعال شده است که وزارت نفت، وزارت کشور و وزارت راه و شهرسازی در آن حضور دارند. می توان از همین ساختار برای کارت هوشمند خودرو هم استفاده شود که با هماهنگی بیشتر نهادهای مرتبط با این موضوع، به طور قطع این کار به شکل مطلوبی به ثمر خواهد رسید.
 

*هم اکنون تخصیص کارت هوشمند خودرو به خودروهای دولتی، عمومی و خصوصی در چه وضعیتی قرار دارد؟
تخصیص کارت سوخت به صورت نمادین آغاز شده است و در گام نخست به صورت آزمایشی، خودروهای پلیس ، خودروهای ناجا از این کارت برخوردار شدند. برای تخصیص کارت سوخت، خودروهای دولتی و عمومی در اولویت هستند  و پس از آن کارت خودرو به خودروهای شخصی تخصیص می یابد.

باید توجه داشت که پیاده سازی و اجرای این پروژه و تخصیص کارت هوشمند خودرو به خودروها، یک فرآیند چند ساله است  و کار یک سال نیست. البته ما برای سامان دهی به وضعیت معاینه فنی خودروها بر شتاب بخشی به تخصیص این کارت به خودروها تأکید و اصرار داریم تا در مراجعه سالانه خودروها برای معاینه فنی، بتوانیم مشخصات آنها را به روز کنیم، مشخصات مالکیتی، معاینه فنی، نشانی، بیمه و.. به روز رسانی کنیم و به دنبال آن همه اطلاعات در یک سامانه مرکزی به دلیل اتصال پلیس به این سامانه، تجمیع و اطلاعات ملی از همه خودروهای کشور به روز می شود.
 

*تخصیص کارت هوشمند خودرو به خودروهای شخصی از چه زمانی آغاز می شود؟
تلاش ما بر این است که این سامانه را با تمام توان در همین سال جاری به صورت کامل در سراسر کشور با اتصال به سامانه پلیس پیاده سازی و اجرا کنیم، به طوری که دریافت این کارت برای خودورهای عمومی تا پایان سال اجباری شود.

امیدواریم تا پایان سال 96 همه خودروهای کشور کارت هوشمند خودرو دریافت کنند و متعاقب آن تصمیم گیری هایی که در سطح مدیریتی برای نحوه استفاده از خودروها انجام می شود، در بستر بهره گیری از اطلاعات این سامانه باشد. در این صورت حتی مدیریت زمانی و مکانی تردد خودروها در سطح شهر و احیانا واگذاری امتیازهایی نظیر مجوز تردد در محدوده طرح ترافیک و محدوده زوج یا فرد از این طریق انجام پذیر خواهد بود.