ترکیه؛ هاب گازی جدید اروپا؟

به گزارش میز نفت،  دولت آلمان در ۸ ژوئیه اعلام کرد که به صورت موقت ۱۶ نیروگاه با سوخت زغال سنگ و نفت را مجددا راه اندازی می کند و مجوزهای عملیاتی را برای ۱۱ نیروگاه فسيلي دیگر تمدید خواهد كرد. این خبر چند روز پس از توقف ترانزيت خط لوله گاز نورد استریم ۱ به دلیل تعمیر و نگهداری منتشر می شود و نگرانی ها از کمبود گاز در اروپا و ادامه وابستگی به روسیه برای انرژی را دامن می زند. قاره سبز به روشني خود را برای کمبود بلندمدت گاز آماده می كند.

اتحادیه اروپا پس از درگیری اوکراین، طرحی بلندپروازانه برای پایان دادن به وابستگی انرژی خود به روسیه تا سال ۲۰۲۷ میلادی اعلام کرده است. با توجه به حجم بالای گازی که اروپا از روسیه خریداری می کند، تحقق این پيش بيني دور از ذهن به نظر می رسد. با این حال، اگر اروپا براي استقلال از واردات انرژي روسيه جدی باشد، نیاز به توسعه منابع تامین دیگر نظير آسیای مرکزی دارد.

برای تحقق اين هدف، ترکیه باید به قطب ترانزیت گاز طبيعي تبدیل شود و تامین کنندگان در غرب و آسیای مرکزی را به بازارهای اروپا متصل کند. اما آیا آنكارا می تواند به هاب گازي اروپا تبديل شود؟

در گذشته و حال، تعدادی خط لوله گاز پیشنهاد شده است که قطر، ایران، ترکمنستان و اسرائیل داراي ذخاير عظيم گاز طبيعي را از طریق ترکیه به اروپا متصل می کند. در حالی که عمليات ساخت برخی از آنها تاكنون شروع نشده اند، برخی دیگر ممکن است اکنون در كانون توجه قرار گرفته اند. این پروژه ها برای ترکیه که اقتصاد آن با تورم بیش از ۷۰ درصد در حال فروپاشی است، رونق اقتصادی ایجاد خواهد کرد.

در حالی که روسیه بزرگترین ذخایر گاز طبیعی جهان را دارد، ذخایر قابل توجه دیگری در نزدیکی ترکیه شامل ایران، قطر، ترکمنستان و اخیراً اسرائیل وجود دارد. از این میان، قطر تولیدکننده و صادرکننده بزرگ گاز طبیعی مایع (ال ان جي)و رهبر بازار است. توسعه ذخایر گاز طبیعی ایران به سرمایه گذاری نیاز دارد، زیرا به دلیل تحریم های طولانی مدت و شدید توسعه نیافته است. ترکمنستان نيز ذخایر گاز فراواني دارد، اما توسعه نیافته است، چرا كه این کشور محصور در خشکی بوده و دسترسی به بازارهاي جهاني ندارد. اکتشافات گاز اسرائیل در دهه گذشته انجام شده و همچنان در حال توسعه است.

 با این حال، هیچ یک از این گزینه ها آنقدر که به نظر می رسد، ساده نیستند. ایران تحریم شده و ترکمنستان متحد روسیه است. در همین حال به نظر می رسد قطر ایده ساخت خطوط لوله را کنار گذاشته است. در حالی که این پروژه ها پیشنهادی هستند و برخی از آنها برای مدتی به حالت تعلیق درآمده اند، شرایط کنونی در اروپا آنها را بیش از گذشته قابل اجرا می کند. دیپلماسی اروپایی ممکن است تمایل بیشتری به مذاکره با کشورها برای تنوع بخشیدن به عرضه گاز طبیعی خود داشته باشد. در ادامه با مهمترین خط لوله های پیشنهادی صادرات گاز به اروپا آشنا می شویم:

خط لوله پرشین
این خط لوله برای اولین بار در سال ۲۰۰۸ ميلادي برای تامین گاز از میدان گازی پارس جنوبی/گنبد شمالی (سمت ایرانی) برای خریداران اروپایی مطرح شد. از نظر اقتصادی، عملی‌ترین پروژه در میان چهار پروژه پیشنهادی است. ایران دارای مرز مستقیم با ترکیه است که ترانزیت به اروپا را فراهم كرده و در حال حاضر، گاز طبیعی را از طریق خط لوله تبریز- آنکارا به ترکیه می‌فروشد.

با این حال، تحریم های تنبیهی آمریکا علیه ایران در چند دهه گذشته، این امر را برای اروپا تقریباً غیرممکن می کند. علاوه بر این، صادرکنندگان ال ان جي ایالات متحده از افزایش قیمت گاز منتفع شده‌ و کاهش تحریم‌ها علیه ایران برای تسهیل گاز برای اروپا به این تجارت آسیب می‌زند.

خط لوله قطر-ترکیه
قطر به همراه با ایران، مالکیت میدان گازی پارس جنوبی/گنبد شمالی، بزرگترین میدان گازی جهان را در اختیار دارند. با این حال، بر خلاف ایران، قطر مانعی برای تحریم ها ندارد و توانسته است ذخایر گاز خود را به طور کامل توسعه دهد. از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۲۰ میلادی، این کشور بزرگترین صادرکننده گاز طبیعی مایع در جهان بود و اکنون در رتبه دولت استرالیا قرار دارد. اتصال به بازار بزرگ گاز اروپا با ساخت یک خط لوله منطقی بود، اما برای قطر، این به معنای ترانزیت از طریق عربستان سعودی، اردن، سوریه و ترکیه بود که آن را از نظر ژئوپلیتیکی پیچیده می‌کرد.

قطر همچنین با خط لوله پرشین پیشنهادی ایران رقابت کرد. در اواسط دهه ۲۰۰۰ میلادی، زمانی که این پروژه برای اولین بار مطرح شد، سوریه توسط بشار اسد، متحد ایران، اداره می شد. قطر متهم شده است که به شورشیان ضد اسد کمک مالی می کند تا دسترسی به خط لوله خود را تسهیل کند. از آن زمان، قطر با استفاده از کشتی‌ها و رفع نیاز به خطوط لوله، راهکار توسعه بازار ال ان جی را در پیش گرفته است. از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ میلادی، قطر همچنین با همسایه بزرگ خود، عربستان سعودی، شکاف دیپلماتیک بزرگی داشت که باعث شد این کشور تمام روابط خود را با قطر قطع کند و مرزها را ببندد. ساخت این خط لوله گروگان چنین شکاف هایی خواهد بود.

کریدور گازی جنوبی
آذربایجان یک منبع کلیدی گاز طبیعی برای اروپا است. کریدور گاز چی جنوبی در سال ۲۰۲۰ میلادی، سالانه ۸.۱ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی را از دریای خزر (سرزمین آذربایجان) از طریق کریدور گاز جنوبی به اروپا صادر کرده است. این کریدور دارای سه بخش است: خط لوله قفقاز جنوبی که از آذربایجان به ترکیه می رود،

خط لوله ترانس آناتولی در سراسر ترکیه و در نهایت خط لوله ترانس آدریاتیک که به ایتالیا ختم می شود. این خط لوله احتمالاً با توسعه میدان گازی شاه دنیز ۲ در دریای خزر، ظرفیت خود را دو برابر خواهد کرد و به ۲۰ میلیارد متر مکعب خواهد رساند. اتحادیه اروپا اخیرا تفاهم نامه ای را با دولت آذربایجان برای افزایش عرضه گاز از این مسیر امضا کرده است اما افزایش حجم گازی که روسیه در حال حاضر به اتحادیه اروپا عرضه می کند بیش از ۱۰ درصد نخواهد بود.
با این حال، این کریدور می تواند توسط خط لوله ترانس کاسپین برای انتقال گاز به اروپا نیز استفاده شود.
 

خط لوله گاز ترنس کاسپین
ترکمنستان که در آن سوی دریای خزر است، دارای ذخایر غنی گاز طبیعی است که توسعه نیافته باقی مانده است زیرا این کشور محصور در خشکی دسترسی به بازار ندارد. در حال حاضر گاز به روسیه (از طریق شبکه های دوران شوروی) و چین (از طریق قزاقستان) صادر می کند. همسایگان جنوبی آن ایران (تحریم شده) و افغانستان (در حال فروپاشی) اتصال به بازارهای دیگر مانند هند را تقریبا غیرممکن می کنند.

خط لوله پیشنهادی ترنس کاسپین، میادین گازی ترکمنستان را به شبکه خط لوله در آذربایجان و سپس از طریق گرجستان و ترکیه به اروپا متصل می کند. چنین پروژه ای می تواند از نظر تئوری جایگزین بخش قابل توجهی از عرضه فعلی روسیه شود.

با این حال، این کریدور می تواند توسط خط لوله ترانس خزر برای انتقال گاز به اروپا نیز استفاده شود.
با این حال، دریای خزر یک آبراه بین المللی نیست و چنین اقدامی را پیچیده می کند. کنوانسیون ۲۰۱۸ میلادی رهبران همسایه دریای خزر اجازه می‌دهد خطوط لوله بر روی بستر دریا گذاشته شود، اما ممکن است خلأهایی مانند ایمنی محیط‌زیست توسط همه کشورهای ساحلی از جمله روسیه وجود داشته باشد که پروژه‌های جدید را پیچیده می‌کند. روابط قوی ترکمنستان با روسیه (رئیس جمهور پوتین در ژوئن امسال از ترکمنستان بازدید کرد) همچنین می تواند مانعی برای این پروژه باشد.

چالش دیگر این است که ترانزیت به خط لوله گاز قفقاز جنوبی که از گرجستان می گذرد، متکی خواهد بود. پس از تهاجم روسیه به گرجستان در سال ۲۰۰۸ میلادی، بخش‌های زیادی از گرجستان تحت کنترل روسیه باقی می‌ماند و این خط لوله را در برابر دخالت روسیه آسیب‌پذیر می‌کند. در آن سال، روسیه توسط رسانه‌های غربی متهم شد که در خط لوله نفت باکو-تفلیس-جیهان که مسیری موازی با خط لوله قفقاز جنوبی را دنبال می‌کند، انفجار ایجاد کرده است.

خط لوله اسرائیل – ترکیه – اتحادیه اروپا
اسرائیل در سال‌های ۲۰۰۹ و۲۰۱۰ میلادی، اکتشافات گازی بزرگی را در میدان‌های گازی تامار و لویاتان انجام داد که بسیار فراتر از نیازهای فوری این رژیم بود. اسرائیل در حال حاضر به اردن و مصر گاز صادر می کند و به طور بالقوه می تواند به اتحادیه اروپا نیز گاز صادر نماید. این نیاز به یک خط لوله زیر دریایی ابتدا به ترکیه و سپس به اروپا دارد. یک راه حل بالقوه با بدتر شدن روابط میان اسرائیل و ترکیه در سال های اخیر پیچیده شده است. با این حال، به نظر می رسد که دو طرف اکنون در حال تلاش برای نزدیکی هستند. رئیس جمهور اسرائیل، اسحاق هرتزوگ در مارس امسال از ترکیه بازدید کرد، که تمایل خود را برای ادامه پروژه ابراز کرد. 

یک چالش دیگر اینست که خط لوله پیشنهادی از آب های سرزمینی قبرس می گذرد و بخشی از آن جزیره توسط قبرس شمالی تحت حمایت ترکیه که کنترل این آب ها را اعمال می کند، کنترل می شود. اتحادیه اروپا (و سایر نقاط جهان) قبرس شمالی را به رسمیت نمی شناسد و اتحادیه اروپا ممکن است تمایلی به مشارکت در پروژه ای نداشته باشد که حاکمیت ارضی یک کشور عضو را نقض می کند.

نتیجه گیری
پس چه چیزی برای اروپا در انتظار است؟ در آینده نزدیک، اتحادیه اروپا احتمالاً گاز بیشتری از تامین کننده فعلی آذربایجان دریافت خواهد کرد. از چهار پروژه جدید، خط لوله ترنس کاسپین ممکن است کمترین پیچیدگی را داشته باشد، اما در برابر مداخله روسیه آسیب پذیر است.

در مورد گزینه های دیگر، آنها با موانع بزرگی روبرو هستند و به دیپلماسی ماهرانه اروپایی نیاز دارند. هر پروژه ای از ایران مستلزم کاهش تحریم های آمریکا است. خط لوله ای از اسرائیل، آب های سرزمینی یکی از اعضای فعلی اتحادیه اروپا را نقض می کند. پروژه قطر نیز مدت ها پیش لغو شد.

عرضه گاز اضافی از طریق ترکیه تنها می تواند جایگزین بخشی از عرضه کنونی اتحادیه اروپا از روسیه شود. این بدان معناست که بازار جهانی گاز همچنان بی ثبات خواهد ماند که به خریداران دیگر مانند هند آسیب می رساند. در نهایت، اتحادیه اروپا همچنین باید عواقب افزایش اهرم ژئوپلیتیک ترکیه را در نتیجه این خطوط لوله در نظر بگیرد.


نويسندگان: آمیت بهندری و سعیدالدین فریدی
منبع: www.gatewayhouse.in
مترجم: محسن داوری

يکشنبه ۳۰ مرداد ۱۴۰۱ ساعت ۰۰:۴۶