آینده مبهم خط لوله گاز ترانس کاسپین

به گزارش میز نفت، از ماه فوریه سال جاری، افزایش درگیری‌ها در اوکراین پیامدهای شدیدی به همراه داشته است. صحنه ژئوپولتیک در حال مشاهده شکل‌گیری مناسبات نظامی در اروپاست، روابط دیپلماتیک و سیاسی قوی‌تری در حال شکل گرفتن است، تغییرات زیادی در مناسبات اقتصادی به وجود آمده و در این میان بسیاری از کشورهای غربی تحریم‌های شدیدی علیه روسیه اعمال کرده‌اند. یکی از مهمترین بخش‌هایی که در این باره تحت تاثیر قرار گرفته، مقوله امنیت انرژی در اروپا است.

این مبحث بارها در بروکسل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است چرا که بنا به گزارش‌های رسمی، 40 درصد از کل گاز مصرفی اروپا در سال 2021 از روسیه وارد شده بود. جنگ در اوکراین بار دیگر وابستگی اروپا به محصولات هیدروکربنی روسیه و نیاز آنها به یافتن یک گزینه دیگر برای تامین انرژی را نشان داد.
 
مرزهای انرژی در اروپا
با توجه به جنگ کنونی در اوکراین، بعید به نظر می‌رسد که اعضای اتحادیه اروپا به این زودی استفاده از سوخت‌های فسیلی را کنار بگذارند به خصوص در شرایطی که روابط با مسکو وخیم‌تر شده است.  از طرف دیگر، این مساله می‌تواند هم یک فرصت عالی برای رفتن به سمت استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر باشد و هم اینکه کشورهای عضو اتحادیه اروپا را مجبور کند تا به دنبال تامین کنندگان جدیدی در بحث انرژی باشند.

یکی از شرکای استراتژیک اروپا در این زمینه آذربایجان است که در حال حاضر بخش زیادی از تامین گاز اروپا را بر عهده دارد. بنا بر گزارش‌های رسمی، بیش از 80 درصد از  کل صادرات باکو را گاز و نفت خام تشکیل می‌دهد که بخش زیادی از این میزان به سمت بازارهای اروپایی می‌رود. در واقع، شاه دنیز که بزرگترین میدان گازی آذربایجان در منطقه دریای خزر محسوب می‌شود از طریق کوردیدر گازی جنوب به اروپا متصل شده است؛ لازم به ذکر است که کوریدور گازی جنوب، شبکه‌ای از خطوط گازی است که متشکل است از: خط لوله قفقاز جنوبی، خط لوله ترانس آناتولی و خط لوله ترانس آدریاتیک.

با توجه به نقش مهم باکو در این جریان و همچنین ماهیت متزلزل روابط اتحادیه اروپا و روسیه، کشورهای اروپایی به دولت آذربایجان نزدیک شده‌اند تا بتوانند تغییری در مسیر تامین انرژی خود ایجاد کنند. در اواخر ماه فوریه، مدیر خط لوله گاز طبیعی ترانس آناتولی با بیان اینکه پمپاژ گاز طبیعی این خط لوله از 14.5 میلیارد متر مکعب به 16.2 رسیده، اعلام کرد که در سال‌های پیش رو این میزان بیشتر نیز خواهد شد.

 در حالی که آذربایجان در حال تبدیل شدن به یک منبع جدید برای تامین انژی در اروپا است، اما از طرف دیگر این بدین معناست که دولت این کشور برای پاسخ دادن به نیازهای داخلی‌اش باید به دنبال یک شریک تجاری جدید باشد. در سال‌های اخیر، آذربایجان به دنبال منابع جدید از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر بوده است اما از طرف دیگر با برخی کشورها همچون ایران و ترکمنستان همکاری داشته تا مصرف داخلی خودش را تامین کند. در این میان، خط لوله ترانس خزر  ( یک خط لوله زیر دریا بین ترکمنستان و آذربایجان که از دریای خزر عبور می‌کند ) در حال تبدیل شدن به یک پروژه استراتژیک است که با توجه تحولات اخیر ژئوپلتیک می‌تواند اسپانسرهای جدیدی پیدا کند.

همان داستان قدیمی؟
پروژه خط لوله ترانس خزر از دهه 90 میلادی مطرح بوده و طی این مدت بارها طرح پیشنهادی آن تغییر کرده است. در سال 2011 اتحادیه اروپا در حال توسعه نوباکو بود؛ نوباکو خط لوله‌ای است که هدف آن تامین گاز از شاه دنیز و ارسال آن به مرکز اروپا است.

در همان زمان، ترکمنستان به عنوان یکی از تامین‌ کنندگان گاز به اروپا در نظر گرفته می‌شد. خوان مانوئل باروسو که بعدها رئیس کمیسیون اروپایی شد، به عشق‌آباد و دیگر کشورها سفر کرد تا منابع جدیدی برای صادرات گاز پیدا کند. همین اقدام باعث شد تا توجهات بین‌المللی بار دیگر به سمت خط لوله ترانس کاسپین برود تا با متصل کردن دو سوی خزر، به عنوان یک کوریدور محتمل برای ارسال گاز به اروپا در نظر گرفته شود. همانند شرایط ژئوپلتیکی کنونی، در آن زمان نیز هدف خط لوله نوباکو تغییر منبع صادرات گاز و کاهش وابستگی به روسیه بود.

در سال 2017، اتحادیه اروپا سرمایه‌گذاری در این زمینه انجام داد تا ببیند خط لوله ترانس کاسپین می‌تواند در مسیر توسعه کوریدور گاز جنوب باشد.

یک سال بعد، پیمان وضعیت حقوقی دریای خزر توسط آذربایجان، ایران، قزاقستان، روسیه و ترکمنستان امضا شد که می‌توانست گامی مهم در جهت توسعه خط لوله ترانس کاسپین باشد که این مساله بستگی به همکاری میان دولت‌های حاشیه این دریا دارد. این پیمان هم دستورالعمل‌هایی برای حل مناقشات ارائه می‌داد و هم مذاکرات مربوط به دریای خزر و بستر آن را تسهیل می‌کرد. در بند 14.3 این پیمان آمده است: « عبور خطوط زیردریایی و خط لوله‌های تجاری باید با توافق و نظر مثبت طرف‌هایی باشد که این خطوط از بستر آنها می‌گذرد ». این بدین معناست که درباره خط لوله ترانس کاسپین ، فقط مذاکرات دو جانبه ترکمنستان و آذربایجان نیاز است و دیگر کشورهای عضو این پیمان نقشی در آن ندارند.

آینده پیش رو
در ماه آوریل 2021 گروه آمریکایی « منابع مشترک ترانس کاسپین» بار دیگر ایده ساخت خط لوله ترانس کاسپین را مطرح کرد. این پروژه تحت نظارت برت واتسون، مشاور سابق دولت آمریکا و الن موستارد، سفیر سابق ایالات متحده، برنامه‌ای را برای تحقق این ایده مدنظر دارد. اول گام ایجاد یک خط اتصال 50 مایلی است که دو سکوی نفتی در دریای خزر را به هم وصل می‌کند ( یکی در ترکمنستان و دیگری در آذربایجان). این اقدام می‌تواند گامی مهم در جهت تکمیل این خط لوله باشد که باید سالانه بین 10 تا 12 میلیارد متر مکعب نفت خام صادر کند.

با تمام این اوصاف، در مورد امکان اجرایی شدن، قیمت‌گذاری تجاری، پایداری اقتصادی و نقش چین در این پروژه سئوالات و ابهامات متعددی وجود دارد. چین در حال حاضر سهم زیادی در خرید گاز ترکمنستان دارد و در این میان، ایده ساخت خط لوله ترانس خزر باعث می‌شود تا بین عشق‌آباد و دیگر شرکا یک رقابت سیاسی شکل بگیرد. با این حال، شرایط موجود باعث شده تا اتحادیه اروپا و دیگر بازیگران زودتر به سمت پروژه ترانس خزر بروند.

شنبه ۱ مرداد ۱۴۰۱ ساعت ۰۴:۱۷