افزایش بهره وری در سایه سرمایه گذاری در اکتشاف

محمد جواد پارسا/ تولید نفت و گاز در کشور نروژ از سال 1971 آغاز شده است. این کشور از لحاظ ذخایر قابل برداشت نفت و گاز به ترتیب در جایگاه 22 و 11 جهان قرار دارد و روزانه 1.9 میلیون بشکه  نفت 320 میلیون متر مکعب گاز تولید می‌کند. با احتساب ذخایر اثبات شده فعلی و ذخایر احتمالی مربوط به اکتشافات آینده، در صورت ادامه تولید با نرخ فعلی، تولید نفت این کشور تا 21 سال تولید گاز تا 30 سال ادامه خواهد داشت. [1]

بر اساس قانون نفت نروژ حق مالکیت و مدیریت ذخایر نفت و گاز متعلق به حاکمیت است و شرکت‌ها به منظور انجام فعالیت های نفتی و گازی باید مجوز دریافت کنند. این مجوز ها به دو بخش مجوز اکتشاف و مجوز تولید تقسیم می‌شود. مجوز اکتشاف منحصر به عملیات لرزه نگاری است و برای مدت زمان حداکثر 3 سال صادر می‌گردد درحالی که مجوز تولید شامل حق انحصاری اکتشاف، حفاری اکتشافی و تولید هیدروکربن در مناطق تحت پوشش مجوز می‌باشد. فرآیند اصلی شناخت و توسعه میادین نفت وگاز به واسطه مجوز‌های تولید انجام می پذیرد.[2]

از نظر زمانی مجوز تولید به دو دوره تقسیم می‌شود. دوره اول معمولا 10 ساله و مختص فعالیت‌های اکتشافی و حفاری اکتشافی است و در صورت نیاز و توافق طرفین امکان تمدید آن وجود دارد. درحالیکه دوره دوم، بر توسعه میادین و تولید نفت و گاز تمرکز دارد و معمولا 30 سال به طول می‌انجامد. در دوره اول از مجوز تولید، دارنده مجوز موظف است حداقل مشخصی از فعالیت‌های اکتشافی از قبیل لرزه نگاری های دو بعدی و سه بعدی و حفاری‌های گسترده اکتشافی را جهت شناخت مناسب میدان انجام دهد. بر اساس قانون این دو دوره کاملا از هم تفکیک شده اند و شرط لازم جهت ورود به دوره دوم مجوز تولید، انجام تعهدات کاری به نحو مطلوب در دوره اول می‌باشد.[3]

همانطو که مشاهده می‌شود در قانون نفت نروژ یک بازه زمانی ده ساله برای شناخت میدان در نظر گرفته شده است که نشان می‌دهد مرحله اکتشاف در فرآیند توسعه میادین نفت و گاز نروژ از اهمیت ویژه برخوردار است. این رویکرد قانونی در عمل نیز محقق شده و نتایج قابل توجهی در پی داشته است. در جدول 1 اطلاعات مربوط به سال شروع اکتشاف، سال شروع تولید و فاصله بین اکتشاف و تولید برخی میادین مهم نروژ نمایش داده شده است. فاصله زمانی نزدیک به 10 سال و حتی بیشتر بین اکتشاف تا تولید در این میادین نشان دهنده توجه فوق العاده حاکمیت نروژ به شناخت کامل میادین نفت و گاز قبل از ورود به مرحله تولید است.




بررسی تعداد چاه‌های  اکتشافی حفر شده در هر میدان و نسبت آن با تعداد چاه‌های تولیدی نیز به خوبی میزان توجه به بخش اکتشاف را نشان می‌دهد. در جدول 2 مقایسه بین تعداد چاه‌های اکتشافی و تولیدی در میادین مذکور ارائه شده است. همانطور که ملاحظه می‌شود، تعداد چاه‌های اکتشافی در مقایسه با چاه‌های تولیدی قابل توجه است که در برخی موارد به بیش از 25% می‌رسد.




بررسی آمار سالانه تعداد چاه‌های اکتشافی در طی 50 سال گذشته نشان می‌دهد که رویه کشور نروژ در توجه به مرحله اکتشاف منحصر به میادین اصلی نیست و تمامی فعالیت‌های مرتبط با توسعه میادین نفت و گاز را دربر می‌گیرد. در شکل1 آمار سالانه تعداد چاه‌های اکتشافی حفر شده در میادین نفت و گاز نروژ نمایش داده شده است. همانطور که ملاحظه می‌شود در سال‌های ابتدایی (دهه70) تمرکز بر اکتشاف کمتر بوده ولی با شکل گرفتن چارچوب های قانونی در دهه 80 این روند سرعت گرفته به طوری که به صورت میانگین سالانه 40 چاه اکتشافی حفر شده و در سال‌های بعدی در برخی موارد طی یک سال نزدیک به 70 چاه اکتشافی در فلات قاره این کشور حفر شده است.

آمار تجمعی تعداد چاه‌های اکتشافی حفر شده در نروژ نشان می‌دهد که از سال 1980 تا 2016 بعد از شکل‌گیری چهارچوب‌های قانونی توسعه میادین نفت و گاز، از مجموع 5700  چاه حفاری شده 1500 مورد آن یعنی 25% چاه‌ها اکتشافی بوده که در نوع خود بی‌نظیر است. این در حالی است که طبق آمار سال های 1357 تا1390  از 3200 چاه حفاری شده در ایران 161 حلقه  آن اکتشافی بوده که نشان می‌دهد تنها 5% از حفاری‌ها به اکتشاف اختصاص یافته است.




اگرچه تمرکز بر فرآیند اکتشاف مستلزم صرف هزینه‌های قابل توجه بوده اما سبب شده است که ضریب بازیافت مخازن در کشور نروژ افزایش یابد. در حال حاضر برداشت نفت و گاز از میادین این کشور به گونه‌ای است که بیش از 50% نفت موجود در مخازن استخراج می‌شود. در شکل2 تغییرات میانگین ضریب بازیافت در میادین نفت و گاز نروژ نمایش داده شده است. همانطور که ملاحظه می‌شود سرمایه گذاری بلند مدت در بخش اکتشاف سبب شده که  ضریب بازیافت میادین این کشور  در طول سال های 1990 تا 2010 از 35 % به 50 % افزایش یابد.



همانطور که ملاحظه می‌شود کشور نروژ توجه ویژ‌ه‌ای به بخش اکتشاف داشته و از منظر زمانی و هزینه‌ای منابع قابل توجهی را به این بخش اختصاص داده است. این توجه ویژه ناشی از آن است که برنامه توسعه میدان بر مبنای نتایج حاصل از مرحله اکتشاف شکل می‌گیرد و شناخت صحیح و اصولی در این مرحله می‌تواند منجر به افزایش قابل توجه تولید از منابع هیدروکربوری شود. در شرایطی که افزایش 1 درصدی ضریب بازیافت از میادین نفت گاز میلیون‌ها و میلیاردها دلار در آمد نفتی به همراه دارد،  در طول 20 سال این کشور موفق شده که ضریب بازیافت مخازن خود را از 35 به 50 ارتقا دهد که نشان دهنده40% افزایش در ضریب بازیافت است. صرف هزینه و زمان کافی برای اکتشاف یکی از مهمترین گام‌های توسعه بهینه میادین نفت و گاز است که کشور نروژ تجربه بسیار موفقی در این زمینه داشته، تجربه‌ای که می‌تواند برای بسیاری از کشورهای دارنده نفت و گاز مفید و موثر باشد.
 
مراجع:
[1]: BP Statistical Review of World Energy 2016
[2]: Petroleum Act, Sec 1.1 , Sec 2 &  Sec 3.1
[3]: Petroleum Act, Sec 3
[4]: NPD fact page’s website: https://factpages.npd.no/factpages/
[5]: NPD & MPE online annual report: https://www.norskpetroleum.no/en/
[6]: Norwegian Petroleum Directorate (2009), Petroleum resources on the Norwegian continental shelf
 
[1]: Gulfask
[2]:Oseberg
[3]:Troll
[4]:Åsgard
[5]:Heidrun
[6]:Ormen Lange

سه شنبه ۳۰ خرداد ۱۳۹۶ ساعت ۱۲:۱۲