بن بست گازی روسیه

وحید حاجی پور | در باب همکاری‌های گازی ایران و روسیه که خروجی‌اش به واردات گاز از سرزمین تزارها ختم می‌شود که البته «ناشدنی» است، باید توجه داشت روسیه که بازار ۳۰۰ میلیون مترمکعبی  روزانه  خود در اروپا ازدست‌داده که البته این رقم در مجموع و در بالاترین حد ۱۵۰ میلیارد مترمکعب در  سال است. مسکو برای جلوگیری از کاهش شدید درآمدهای خود، روی دو سناریو دست گذاشت. یکی افزایش صادرات گاز به چین از مسیر مغولستان و دیگری صادرات گاز به اروپا از مسیر ترکیه.

باتوجه‌به روابط نزدیک چین و روسیه، مذاکرات پوتین با پکن جدی‌تر دنبال شد؛ اما چینی‌ها اعلام کردند تمایلی برای جایگزین‌شدن با بازار اروپا ندارند. اول آنکه به دلیل قرارگرفتن میادین گازی روسیه در غرب این کشور و فاصله بسیار چین با آن، نیازمند سرمایه‌گذاری کلان برای احداث خط لوله و ایستگاه‌های تقویت فشار و فشارشکن است.

دوم هم آنکه چینی‌ها به مقدار کمی خرید گاز خود را از مسکو افزایش دادند؛ اما با قیمتی ناچیز و با پرداخت گازبها با ارزهای محلی خود. کمونیست‌ها، از طریق قدرت خط لوله قدرت سیری ۱ ظرفیت دریافت ۳۸ میلیارد مترمکعب در سال را دارند که البته قابل‌افزایش است؛ اما از یاد نبریم آنها همین چند سال پیش دیدند که کرملین چگونه از سلاح گاز برای پیشبرد اهداف سیاسی و جهانی خود بهره می‌برد؛ دیدند که روس‌ها چگونه اصلی‌ترین بازار گازی خود با سهم ۴۰ درصدی‌اش را به چالش کشید و آن را تهدید کرد.

چینی‌ها که سال‌هاست با متنوع‌کردن سبد تأمین انرژی خود و واردات نفت و گاز از کشورهای مختلف، اشتباه اروپا را تکرار نکردند، «نه» قاطعی به روسیه گفتند تا کرملین، روی مسیر دیگری حساب باز کند.
 

ترکیه و مسیر دوم

یکی از مسیرهای صادرات گاز روسی به اروپا، مسیر اوکراین است که البته قراردادش پایان‌یافته است؛ این بدان معناست که اوکراین دیگر هیچ گازی از روسیه را به اروپا نمی‌رساند. روس‌ها برای صادرات گاز به سراغ مسیر دیگر رفتند. مسیری که اردوغان را می‌توانست خوشبخت کند.

ترکیه دو دهه است که به دنبال تبدیل‌شدن به هاب گازی است؛ هابی که گاز منطقه قفقاز و ایران را گرفته و به اروپا صادر کند. اردوغان می‌خواست «پل انرژی» شود حتی با گاز اسرائیل و کردستان عراق، اما هاب گازی موضوعی بود که با استقبال دو طرف همراه شد.

روسیه گاز خود را از دو  خط لوله بلو استریم با ظرفیت ۱۵ میلیارد مترمکعب، و ترک استریم با ظرفیت  ۳۲ میلیارد مترمکعب در سال به ترکیه می‌رساند؛ البته گفتنی است مجموع گازی که می‌تواند گاز روسیه را به ترکیه در قالب خط لوله ترکیش استریم برساند، در چهار لاین ۱۵.۷ میلیارد مترمکعبی در سال است که فعلاً دو لاینش فعال است؛ اما نه با همه ظرفیت.  مجموع صادرات گاز تزارها به آنکارا در سال ۲۰۲۴ میلادی حدود ۱۷ میلیارد مترمکعب در سال بود که نشان می‌دهد ۳۰ میلیارد مترمکعب این مسیرها، خالی است.

روسیه و ترکیه روی این ظرفیت خالی دست گذاشتند تا شاید با استفاده از آن، بتوانند نقشه خود را عملی کنند؛ اما اروپا و آمریکا مخالفت خودر ا اعلام کردند؛ اروپا به اردوغان رساند مشکلش با گاز اروپا، بر سر مسئله «مسیر» نیست؛ بلکه خود گاز تزاری است. واشنگتن هم که به واسطه حذف گاز روسیه از قاره سبز، صادرات ال‌ان‌جی خود را ۴ برابر کرده، اعلام کرد مخالف پمپاژ گاز روسیه به اروپاست.
 

مسیر سوم و ایران؟

با بن بستی که در جایگزین‌کردن بازار گازی اروپا با بازاری دیگر ایجاد شد، حالا فقط یک سناریو می‌ماند و آن هم ایران است که باتوجه‌به چهار مسیر مشخص شده در ارزیابی‌ها بسیار سخت به نظر می‌رسد حتی با این پیش‌فرض که تهران، همه گاز روی دست مانده روس‌ها را بخواهد.

چه در سیاست‌های کلان جمهوری اسلامی و چه در امکان واردات گاز از روسیه، چالش‌های اساسی وجود دارد که در گزارش دیگری به آن، خواهیم پرداخت.

چهارشنبه ۳ بهمن ۱۴۰۳ ساعت ۱۵:۲۸