نگاهی به صنعت پالایش هند
بازی دهلی با فرآورده‌های نفتی
تنها ۳۱% ظرفیت پالایش هند مربوط به شرکت نفت هند است و ۶۹% دیگر متعلق به شرکت‌های رلیانس، بهارات، هندوستان، چِنای، اِسار، کوچی، مانگالور و نومالیگار است.
میز نفت| کشور هند از اقتصادهای بزرگ و نوظهور دنیا و منطقه است. تولید ناخالص داخلی این کشور طی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۷ بیش از ۵.۵ برابر شده و با کشوری نظیر انگلستان برابر شده است.
این رشد اقتصادی همچنان با سرعت ادامه دارد و تولید ناخالص داخلی هند از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۷ بیش از ۱۴% رشد داشته است. انرژی یکی از مهم‌ترین ارکان توسعه است و هند نیز در مسیر توسعه خود قاعدتا نیاز مبرم به آن دارد. بر اساس گزارش IEA، مصرف نهایی انرژی هند در سال ۲۰۱۶ معادل ۱۱.۵ میلیون بشکه نفت در روز بوده است که ۳۱.۸% آن از فرآورده‌های نفتی، ۲۸.۵% از سوخت‌های زیستی، ۱۷.۳% از زغالسنگ، ۱۶.۷% از برق و ۵.۶% از گاز طبیعی تأمین می‌شود.
البته هند برای پاسخ به ۱۱.۵ میلیون بشکه معادل نفت خام تقاضای داخلی، نیاز به ۱۷.۵ میلیون بشکه معادل نفت خام انرژی دارد زیرا بخش زیادی از عرضه اولیه در تبدیل نیروگاهی و سایر تبدیلات و مصارف بخش انرژی، هدر می‌رود. لذا هندوستان مجبور است روزانه ۴.۴ میلیون بشکه نفت خام، ۷۰۰ هزار بشکه فرآورده، ۶۴ میلیون متر مکعب گاز طبیعی و ۴۵۰ هزار تن زغال سنگ وارد کند.
کشور هند مانند سایر کشورهایی که منابع نفت و گاز محدود دارند،بیشتر علاقه به خرید نفت خام دارد تا فرآورده‌های نفتی. از همین‌رو این کشور دارای پالایشگاه‌های زیاد و بزرگ به ظرفیت ۴.۸ میلیون بشکه در روز است که ۸۰ هزار بشکه از آن به صورت مینی‌ریفاینری است. میزان تولید فرآورده‌های مختلف این کشور مطابق نمودار زیر است.
بر اساس نمودار فوق مشخص است که ظرفیت پالایش هند از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۶ حدود ۱۷% رشد داشته است. سبد تولیدات پالایشی هند نیز تغییراتی داشته است به طوری که سهم کک ۴۱%، سایر ۲۳%، بنزین ۱۴%، سوخت جت ۸% و گازوئیل ۶% افزایش یافته است.
سهم نفت کوره ۵۹%، روغن ۲۴%، کروسین ۲۱%، نفتا ۱۴%، ال‌پی‌جی ۷% و قیر ۷% کاهش یافته است. نمودار زیر سهم مصارف فرآورده را در هند نشان می‌دهد.
مطابق نمودار فوق، میزان مصرف فرآورده‌های نفتی هند طی سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۶ بیش از ۳۱% رشد داشته است. سبد مصرف پالایشی هند نیز تغییراتی داشته است به طوری که سهم کک ۲۰۵%، بنزین ۲۲%، سایر ۴% و ال‌پی‌جی ۴% افزایش یافته است.
سهم کروسین ۴۷%، نفت کوره ۴۰%، روغن ۳۱%، قیر ۱۳%، گازوئیل ۱۱%، نفتا ۸% و سوخت جت ۷% کاهش یافته است. وضعیت واردات و صادرات فرآورده‌های نفتی هند نیز طی سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۶ به ترتیب زیر تغییر کرده است.
بر اساس نمودار فوق مشخص می‌شود که هند به دلیل مشکل تأمین تقاضای رو به افزایش ال‌پی‌جی، روغن، قیر و بعضی دیگر از محصولات پالایشی، در حال افزایش واردات خود است.
صادرات فرآورده نیز بین ۵۰ تا ۶۰ میلیون تن در سال ثابت است اما سبد آن تغییراتی داشته که سهم گازوئیل و سوخت جت در آن افزایش و سهم نفتا و نفت کوره در آن کاهش داشته است.
مرکز مطالعات زنجیره ارزش معتقدست که صنعت پالایش هند مطابق با تغییرات تقاضا در حال تغییر است به طوری که با افزایش سهم کک و بنزین در میان تقاضای فرآورده‌های نفتی از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۶، سهم این دو فرآورده در میان تولیدات پالایشی نیز افزایش یافته است.
از طرفی با کم شدن سهم کروسین، نفت کوره، روغن، قیر و نفتا در تقاضای فرآورده‌های پالایشی، سهم این محصولات در میان تولیدات پالایشی نیز کاهش یافته است. البته سهم ال‌پی‌جی در تقاضا افزایشی ۴ درصدی داشته که صنعت پالایش با کاهش ۸ درصدی سهم ال‌پی‌جی، به طور عکس به آن پاسخ داده است.
از طرفی سهم گازوئیل و سوخت جت در تقاضا به ترتیب ۱۱ و ۷ درصد کاهش داشته که صنعت پالایش به این افزایش سهم نیز به طور عکس پاسخ داده است. دلیل بدیهی این امر آنست که به دلیل محدودیت‌های فنی در خوراک و پالایشگاه‌ها، تطابق با بعضی روندهای کلان، عدم تطابق با بعضی روندهای کمرنگ را به همراه خواهد داشت.لذا صنعت پالایش هند بیشتر به دنبال افزایش و کاهش‌های کلان در سهم‌های بخش تقاضا مانند تغییرات بنزین، کک، کروسین، نفت کوره و روغن رفته است و تغییرات کم سهم ال‌پی‌جی، گازوئیل و سوخت جت را فدا کرده است.
ضمن اینکه از این سه فرآورده که فدای تطبیق تولیدات پالایشی با تقاضای سایر محصولات شده‌اند، دو مورد یعنی گازوئیل و سوخت جت مازاد تولید دارند و صادر می‌شوند. ال‌پی‌جی هم منبع جایگزین در مایعات گازی دارد و قابل تأمین است. دلیل تطابق‌پذیری صنعت پالایش هند با تقاضا علاوه بر مدیریت صحیح حاکمیت، خصلت رقابتی و خصوصی بودن آن است زیرا که تنها ۳۱% ظرفیت پالایش هند مربوط به شرکت نفت هند است و ۶۹% دیگر متعلق به شرکت‌های رلیانس، بهارات، هندوستان، چِنای، اِسار، کوچی، مانگالور و نومالیگار است.
هر چند دولت هند مالکیت سهام بعضی از شرکت‌های پالایشی دیگر را دارد اما صنعت پالایش هند کاملا رنگ و بوی رقابت و خصوصی‌سازی به خود گرفته است.
نکته حائز اهمیت دیگر نقش این کشور در زنجیره ارزش نفت تا فرآورده‌های نهایی است، آمار واردات و صادرات این کشور حاکی از آن است که تراز تجاری این کشور در فرآورده‌های هیدروکربوری مثبت است و به نوعی هند صادرکننده فرآورده‌های هیدروکربوری است. لذا ایفای نقش در صنعت پالایش نفت نیازمند یک برنامه ریزی سیستمی و دینامیک است تا در تعامل با بازارهای دنیا اقدام به توسعه صنعت کرد!
تحلیل ساختار بازار فرآورده‌های هیدروکربوری حاکی از آن است که بسیاری از کشورهای دارای ذخایر نفت جهت اطمینان از فروش پایدار نفت خود اقدام به سرمایه‌گذاری مشترک و ساخت پالایشگاه در کشورهای هدف در دنیا می‌کنند.
حال سوال این است که ایران چه نقشی را در این بازار بازی می‌کند! مطمئنا ساخت مجتمع‌های پالایشی و پتروپالایشی بدون توجه به توسعه این صنعت در سایر کشورهای دنیا و تغییرات ساختار بازار آسیب‌های جبران ناپذیری را به کشور وارد خواهد کرد. لذا نیاز است که این مهم مورد توجه حاکمیت و نهادهای ذی‌ربط قرار گیرد!
منبع: مرکز مطالعات زنجیره ارزش
این رشد اقتصادی همچنان با سرعت ادامه دارد و تولید ناخالص داخلی هند از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۷ بیش از ۱۴% رشد داشته است. انرژی یکی از مهم‌ترین ارکان توسعه است و هند نیز در مسیر توسعه خود قاعدتا نیاز مبرم به آن دارد. بر اساس گزارش IEA، مصرف نهایی انرژی هند در سال ۲۰۱۶ معادل ۱۱.۵ میلیون بشکه نفت در روز بوده است که ۳۱.۸% آن از فرآورده‌های نفتی، ۲۸.۵% از سوخت‌های زیستی، ۱۷.۳% از زغالسنگ، ۱۶.۷% از برق و ۵.۶% از گاز طبیعی تأمین می‌شود.
البته هند برای پاسخ به ۱۱.۵ میلیون بشکه معادل نفت خام تقاضای داخلی، نیاز به ۱۷.۵ میلیون بشکه معادل نفت خام انرژی دارد زیرا بخش زیادی از عرضه اولیه در تبدیل نیروگاهی و سایر تبدیلات و مصارف بخش انرژی، هدر می‌رود. لذا هندوستان مجبور است روزانه ۴.۴ میلیون بشکه نفت خام، ۷۰۰ هزار بشکه فرآورده، ۶۴ میلیون متر مکعب گاز طبیعی و ۴۵۰ هزار تن زغال سنگ وارد کند.
کشور هند مانند سایر کشورهایی که منابع نفت و گاز محدود دارند،بیشتر علاقه به خرید نفت خام دارد تا فرآورده‌های نفتی. از همین‌رو این کشور دارای پالایشگاه‌های زیاد و بزرگ به ظرفیت ۴.۸ میلیون بشکه در روز است که ۸۰ هزار بشکه از آن به صورت مینی‌ریفاینری است. میزان تولید فرآورده‌های مختلف این کشور مطابق نمودار زیر است.
بر اساس نمودار فوق مشخص است که ظرفیت پالایش هند از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۶ حدود ۱۷% رشد داشته است. سبد تولیدات پالایشی هند نیز تغییراتی داشته است به طوری که سهم کک ۴۱%، سایر ۲۳%، بنزین ۱۴%، سوخت جت ۸% و گازوئیل ۶% افزایش یافته است.
سهم نفت کوره ۵۹%، روغن ۲۴%، کروسین ۲۱%، نفتا ۱۴%، ال‌پی‌جی ۷% و قیر ۷% کاهش یافته است. نمودار زیر سهم مصارف فرآورده را در هند نشان می‌دهد.
مطابق نمودار فوق، میزان مصرف فرآورده‌های نفتی هند طی سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۶ بیش از ۳۱% رشد داشته است. سبد مصرف پالایشی هند نیز تغییراتی داشته است به طوری که سهم کک ۲۰۵%، بنزین ۲۲%، سایر ۴% و ال‌پی‌جی ۴% افزایش یافته است.
سهم کروسین ۴۷%، نفت کوره ۴۰%، روغن ۳۱%، قیر ۱۳%، گازوئیل ۱۱%، نفتا ۸% و سوخت جت ۷% کاهش یافته است. وضعیت واردات و صادرات فرآورده‌های نفتی هند نیز طی سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۶ به ترتیب زیر تغییر کرده است.
بر اساس نمودار فوق مشخص می‌شود که هند به دلیل مشکل تأمین تقاضای رو به افزایش ال‌پی‌جی، روغن، قیر و بعضی دیگر از محصولات پالایشی، در حال افزایش واردات خود است.
صادرات فرآورده نیز بین ۵۰ تا ۶۰ میلیون تن در سال ثابت است اما سبد آن تغییراتی داشته که سهم گازوئیل و سوخت جت در آن افزایش و سهم نفتا و نفت کوره در آن کاهش داشته است.
مرکز مطالعات زنجیره ارزش معتقدست که صنعت پالایش هند مطابق با تغییرات تقاضا در حال تغییر است به طوری که با افزایش سهم کک و بنزین در میان تقاضای فرآورده‌های نفتی از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۶، سهم این دو فرآورده در میان تولیدات پالایشی نیز افزایش یافته است.
از طرفی با کم شدن سهم کروسین، نفت کوره، روغن، قیر و نفتا در تقاضای فرآورده‌های پالایشی، سهم این محصولات در میان تولیدات پالایشی نیز کاهش یافته است. البته سهم ال‌پی‌جی در تقاضا افزایشی ۴ درصدی داشته که صنعت پالایش با کاهش ۸ درصدی سهم ال‌پی‌جی، به طور عکس به آن پاسخ داده است.
از طرفی سهم گازوئیل و سوخت جت در تقاضا به ترتیب ۱۱ و ۷ درصد کاهش داشته که صنعت پالایش به این افزایش سهم نیز به طور عکس پاسخ داده است. دلیل بدیهی این امر آنست که به دلیل محدودیت‌های فنی در خوراک و پالایشگاه‌ها، تطابق با بعضی روندهای کلان، عدم تطابق با بعضی روندهای کمرنگ را به همراه خواهد داشت.لذا صنعت پالایش هند بیشتر به دنبال افزایش و کاهش‌های کلان در سهم‌های بخش تقاضا مانند تغییرات بنزین، کک، کروسین، نفت کوره و روغن رفته است و تغییرات کم سهم ال‌پی‌جی، گازوئیل و سوخت جت را فدا کرده است.
ضمن اینکه از این سه فرآورده که فدای تطبیق تولیدات پالایشی با تقاضای سایر محصولات شده‌اند، دو مورد یعنی گازوئیل و سوخت جت مازاد تولید دارند و صادر می‌شوند. ال‌پی‌جی هم منبع جایگزین در مایعات گازی دارد و قابل تأمین است. دلیل تطابق‌پذیری صنعت پالایش هند با تقاضا علاوه بر مدیریت صحیح حاکمیت، خصلت رقابتی و خصوصی بودن آن است زیرا که تنها ۳۱% ظرفیت پالایش هند مربوط به شرکت نفت هند است و ۶۹% دیگر متعلق به شرکت‌های رلیانس، بهارات، هندوستان، چِنای، اِسار، کوچی، مانگالور و نومالیگار است.
هر چند دولت هند مالکیت سهام بعضی از شرکت‌های پالایشی دیگر را دارد اما صنعت پالایش هند کاملا رنگ و بوی رقابت و خصوصی‌سازی به خود گرفته است.
نکته حائز اهمیت دیگر نقش این کشور در زنجیره ارزش نفت تا فرآورده‌های نهایی است، آمار واردات و صادرات این کشور حاکی از آن است که تراز تجاری این کشور در فرآورده‌های هیدروکربوری مثبت است و به نوعی هند صادرکننده فرآورده‌های هیدروکربوری است. لذا ایفای نقش در صنعت پالایش نفت نیازمند یک برنامه ریزی سیستمی و دینامیک است تا در تعامل با بازارهای دنیا اقدام به توسعه صنعت کرد!
تحلیل ساختار بازار فرآورده‌های هیدروکربوری حاکی از آن است که بسیاری از کشورهای دارای ذخایر نفت جهت اطمینان از فروش پایدار نفت خود اقدام به سرمایه‌گذاری مشترک و ساخت پالایشگاه در کشورهای هدف در دنیا می‌کنند.
حال سوال این است که ایران چه نقشی را در این بازار بازی می‌کند! مطمئنا ساخت مجتمع‌های پالایشی و پتروپالایشی بدون توجه به توسعه این صنعت در سایر کشورهای دنیا و تغییرات ساختار بازار آسیب‌های جبران ناپذیری را به کشور وارد خواهد کرد. لذا نیاز است که این مهم مورد توجه حاکمیت و نهادهای ذی‌ربط قرار گیرد!
منبع: مرکز مطالعات زنجیره ارزش
جمعه ۱۹ مهر ۱۳۹۸ ساعت ۱۵:۲۲
کد مطلب: 24956
