میدانی برای ثبت در گینس

به گزارش « ميزنفت »،میدان نفتی البرز قم از نخستین میدان‌های نفتی کشور است که بیش از نیم قرن پیش با هدف اکتشاف نفت در مرکز ایران انتخاب شد و در شمال شهر قم به نتیجه رسید.
 
در سال 1327 دولت ایران برای انجام اکتشاف در خارج از حوضه قراردادی شرکت نفت سابق ایران و انگلیس، شرکت سهامی نفت ایران را تشکیل داد. این شرکت از سال 1328 عملیات اکتشافی در مرکز ایران را با استخدام زمین‌شناسان سوئیسی و مهندسان معدن ایرانی آغاز کرد. چاه شماره یک قم در 12 تیرماه 1331 در عمق 2700 متری به نفت رسید، اما در آن زمان نفت آن برای استحصال اقتصادی تشخیص داده نشد.
 
ماجرا به همین جا ختم نشد؛ همان شرکت پس از تکمیل مطالعات مخزنی جدید از میدان البرز، سرانجام در چهارم شهریورماه سال 1335 در تاقدیسی البرز در نزدیکی دریاچه قم، ذخایر نفت چشمگیر و قابل اعتمادی را کشف کرد.
 
*کشف میدان گازی سراجه
 
این شرکت همچنین در سال 1337 میدان گازی سراجه با گاز شیرین بدون نیاز به پالایش در شرق قم را هم کشف کرد که در طول سال‌ها برداشت گاز، ذخایر آن پایان یافت، به همین دلیل موجب شد تا مخزن این میدان فضای مناسبی برای ذخیره‌سازی گاز طبیعی باشد و نخستین میدان ذخیره سازی گاز لقب بگیرد.
 
هم‌اکنون مقرر شده تا گازترش استخراج شده از میدان مشترک پارس جنوبی به مخزن این میدان تزریق و در روزهای سرد سال پس از تصفیه به شبکه انتقال گاز تزریق می‌شود.
 
*فوران 120 هزار بشکه نفت در 100 روز
 
به این ترتیب ۵۲ سال پس از کشف نفت در شهر مسجد سلیمان (پنجم خرداد ۱۲۸۷) عملیات اکتشاف نفت در مرکز کشور و در منطقه البرز قم در سال 1956 آغاز کرد که موجب فوران نفت از چاه شماره پنج این میدان با فشار یکهزار پی.اس.آی شد.
 
در مدت یکصد روزی که فوران نفت از آن ادامه داشت، روزانه ۱۲۰ هزار بشکه نفت خام از آن تخلیه می‌شد که به‌عنوان بزرگترین فوران چاه نفت در تاریخ در کتاب ثیت رکوردهای جهانی (گینس) شناخته شده است.
 
البته بر اساس برخی شواهد، گفته می‌شود نفت این میدان به علت وجود فشار غیرطبیعی مخزن برای مدت پنج ماه فوران داشت که پس از آن چاه مهار شد و تا پیش از این نیز اقدامی برای تولید از این میدان انجام نشده بود.
 
*ذخایر 100 میلیون بشکه‌ای نفت قابل استحصال البرز
 
بر اساس مطالعات و پژوهش‌های شرکت ملی نفت ایران، مجموع ذخایر نفت قابل استحصال میدان البرز که به صورت طبیعی قابل تخلیه است، حدود ۱۰ میلیون بشکه برآورد شده که به نظر می‌رسد با تزریق گاز، میزان نفت قابل برداشت از این میدان به حدود ۱۶ میلیون بشکه برسد.
 
با گذشت نزدیک به 60 سال از کشف میدان نفتی البرز قم، مطالعات جدید اکتشافی حاکی از افزایش ۱۰۰ میلیون بشکه‌ای ذخایر نفت این میدان هیدروکربوری در قلب کشور است.
 
همچنین مطالعات انجام شده در پژوهشگاه صنعت نفت حاکی از آن است که نفت این میدان از نوع مرغوب و با درجه سبکی (API) معادل ۳۷ است.
 
مساحت این میدان نفتی حدود ۶۰۰ کیلومترمربع است. با حفاری یک حلقه چاه امکان تولید روزانه ۲ هزار بشکه نفت خام از میدان البرز وجود دارد.
 
*امکان تولید روزانه 5000 بشکه نفت از میدان البرز
 
بر اساس مطالعات انجام شده، با توسعه‌ دوباره فاز نخست میدان نفتی البرز قم، تولید روزانه پنج هزار بشکه نفت خام میسر است.
 
میانگین ضریب بازیافت یا به تعبیر دیگر نفت قابل برداشت از این میدان نفتی البرز حدود 20 درصد برآورد شده است.
 
تولید از این میدان می تواند تا چند سال خوراک پالایشگاه تهران را تأمین کند.
 
مطالعه مخزن میدان نفتی البرز به علت قدیمی بودن اطلاعات آن تا حدودی دشوار است و اواخر دهه 80 خورشیدی، شرکت نفت مناطق مرکزی، مطالعات دوباره در این مخزن را به انجام رساند مقرر شده بود که طرح جامع توسعه (MDP) این میدان را پژوهشگاه صنعت نفت تهیه کند.
 
*بزرگترین فوران چاه نفت تاریخ جهان در قم
 
گفته می‌شود که وقتی در سحرگاه روز چهارم شهریور 1335 چاه شماره پنج میدان نفتی البرز در شمال شهر قم، فوران کرد، صدای فوران آن تا کیلومترها دورتر شنیده می‌شد و ارتفاع فوران حدود 52 متر بود. نواحی اطراف این چاه تا سال‌های سال از نفت سیاه بوده است و هنوز هم مسافرانی که از فراز قم پرواز می‌کنند، می‌توانند این لکه سیاه نفتی را مشاهده کنند.
 
این فوران بزرگترین فوران تاریخ نفت لقب گرفته است که به لحاظ حجم نفت خروجی از چاه، از حادثه فوران و انفجار سکوی حفاری «هوریزون» متعلق بریتسش پترولیوم به در چاه ماکاندو خلیج مکزیک که در روز بیستم آوریل سال ۲۰۱۰ میلادی اتفاق افتاد هم بزرگتر است.
 
در این حادثه روزانه حدود 53 هزار بشکه نفت در مدت سه ماه و در مجموع پنج میلیون بشکه نفت خام به آب‌های خلیج مکزیک سرازیر شد، در صورتی که در فوران چاه شماره پنج میدان نفتی البرز در قم که فشار بسیار بالایی هم داشت، در مدت یکصد روز یا به روایتی دیگر پنج ماه، روزانه 120 هزار بشکه نفت به بیابان‌های اطراف سرازیر شد.
 
*روایتی از مهار فوران چاه نفتی قم
 
مهار این فوران که به علت اهمال مسئولان وقت در حفاری چاه به وقوع پیوسته بود، به علت فشار بالا، امکان پذیر نبود. شدت فوران و آتش سوزی به حدی بوده است که کارشناسان خارجی شاغل در صنعت نفت ایران هم از عهده کنترل آن بر نیامدند.
 
سرانجام بر اساس تحقیقاتی مشخص شد که تنها یک حفارمرد آمریایی به نام «کین لی» که در نیویورک زندگی می‌کرد، می‌تواند برنامه مهار این چاه را طراحی و اجرا کند. مهندس لی یکی از پاهایش را در یک حادثه حفاری از دست داده بود، بنابراین یکی از پاهایش چوبی بود.
 
مدیران وقت شرکت ملی نفت ایران، بلافاصله با او تماس برقرار کردند و سرانجام قراردادی میان این مهندس آمریکایی و شرکت ملی نفت ایران بسته شد که طبق آن از ساعتی که هر دو طرف پای قرارداد را امضا کردند، دولت ایران موظف بود ساعتی چهار هزار دلار به وی دستمزد پرداخت کند. پایان قرارداد هم زمانی تعیین شده بود که مهندس لی را در بازگشت از ایران، دم درب منزلش پیاده کنند.
 
عملیات مهار و خاموش کردن چاه شماره پنج نفت قم یک هفته طول کشید و در این مدت کین لی که به تهران آمده بود، محاسبه و تعیین کرد چه نوع هواپیمایی با چه مقدار مواد منفجره باید به سر چاه با زاویه معینی حمله کند تا آتش خاموش و فوران مهار شود. این کار با دشواری‌های خاص خود انجام شد و آتش مهار و دهانه چاه بسته شد.
 
گفته می‌شود که هم‌اکنون این چاه در نزدیکی آرامستان بهشت معصومه قم قرار دارد و هم‌‌اكنون جاي آن چاه، يك نماد بتوني ساخته و قرار داده‌اند.
 
*نظر آیت‌الله جوادی آملی در باره چاه نفتی قم
 
آیت الله العظمی عبدالله جوادی آملی، در باره مهار فوران چاه نفت در نزدیکی قم گفته‌اند: «حدود 60 سال پیش چاه نفتی در اتوبان قم - تهران فوران کرد که بر اثر آن همه جاده را قیر فرا گرفت و آتش زبانه می‌کشید. در آن زمان یک مهندس در کشور پیدا نشد که بتواند این چاه نفت را خاموش کند و دولت وقت مجبور شد تا از کشورهای دیگر متخصصانی را برای مهار آن به ایران بیاورد.»
 
*ذخایر نفتی قم از دست می‌رود؟
 
سيدمحمدتقي علوي؛ مدیرعامل وقت شركت ملي فرآورده‌هاي نفتي منطقه قم در سال 1388 در باره زیان‌های عدم توسعه میدان نفتی البرز در این منطقه گفته بود: «در بعضی از چاه‌هاي نفتی ایران در مناطق نفتخیز جنوب که فشار آنها افت کرده است، برای دسترسی به نفت مخزن به ناچار در آنها گاز گاز تزریق می‌شود، در حالی که در چاه نفتی میدان البرز قم در كنار بهشت معصومه این موضوع صدق نمي‌كند، چون پرفشار است و مي‌توان با كمترين هزينه از موقعيت به وجود آمده نهايت بهره را برد.
 
اما در صورت عدم بهره‌برداري از این میدان نفتی، احتمال كاهش فشار آن و نشت و پخش نفت مخزن آن به سفره‌هاي زيرزميني اطراف وجود دارد، چون برخي از چاه‌هاي نفت در صورت عدم بهره‌برداري به‌موقع از آنها، به مرور زمان فشار و ذخيره خود را از دست خواهند داد و چاه میدان نفتی البرز هم از این نوع است.»
 

چهارشنبه ۲۲ مهر ۱۳۹۴ ساعت ۰۹:۵۲