عربستان در دامان فرانسه

 پایگاه اینترنتی نشنال اینترست در گزارشی به قلم دانیل واگنر تحت عنوان «‌ فرانسه : پیمانکار تسلیحاتی جدید عربستان سعودی »‌ نوشت :‌

برخی از چهره های با نفوذ دولت عربستان سعودی بر این باور هستند که آمریکا - ارزشمند ترین متحد استراتژیک این کشور از سال 1945 تاکنون - بنا به برخی ملاحظات و مسائل منطقه ای ،‌ از همه مهمتر برنامه هسته ای ایران ،‌ ریاض را به حال خود رها کرده است. تا جایی که سعودی ها در واکنش به این رویکرد جدید واشنگتن درصدد تقویت مناسبات سیاسی و اقتصادی خود با دیگر قدرتها غیر از آمریکا بر آمده اند.

در این میان فرانسه فرصت را مغتنم شمرده و می کوشد تا جای واشنگتن را به عنوان نزدیکترین متحد ریاض بگیرد. اگرچه هنوز مشخص نیست که آیا پاریس در نهایت موفق خواهد شد تا به طور کامل جایگزین واشنگتن به عنوان مهمترین متحد عربستان شود ،‌ ولی فرانسه می تواند با آمریکا در زمینه فروش تسلیحات به سعودیها به رقابت بپردازد و به اصلی ترین تامین کننده فناوری پیشرفته تسلیحاتی مورد نیاز عربستان سعودی درآینده تبدیل شود. 

پس از کسب توافق هسته ای موقت میان ایران و پنج به علاوه یک در نوامبر سال 2013 ، مقامات فرانسوی در طرح این پرسش که‌‌ آیا ایرانی ها قابل اعتماد هستند و آیا می توان به پایبندی ایران به پایان دادن به توانمندی ساخت سلاح هسته ای مطمئن بود ، به صف شرکای سعودی خود پیوستند. اگرچه باید منتظر ماند و دید تا توافقنامه تازه امضا شده هسته ای ایران بر مناسبات پاریس و تهران چه تاثیراتی بر جا خواهد گذارد ، گفته می شود ‌از میان همه طرف های شرکت کننده در مذاکرات 1+5 ،‌

فرانسه سختگیرانه ترین مواضع را بر ضد برنامه هسته ای ایران اتخاذ کرده و این مسئله به طور قطع از دید مقامات ریاض پنهان نمانده است. 


*معاملات تسلیحاتی فرانسه 
اگرچه اقتصاد فرانسه به ندرت نرخ مثبت رشد تولید ناخالص داخلی خود را حفظ کرده است ،‌ولی صنایع تسلیحاتی این کشور همواره رو به رونق و شکوفایی بوده است. فرانسه به عنوان چهارمین صادر کننده بزرگ تسلیحات جهان ( پس از آمریکا ، روسیه و چین )‌،‌ موفق شده است در پنج ماه نخست سال 2015 میزان فروش تسلیحاتی خود را به دو برابر کل فروش تسلیحاتی در سال 2014 برساند یعنی بیش از 16 میلیارد دلار. از سال 2010 تا 2014 حدود 38  درصد از حجم صادرات تسلیحات فرانسه به کشورهای خاورمیانه اختصاص داشته است و این منطقه را به مهمترین مقصد برای صنایع تسلیحاتی این کشور تبدیل کرده است. 

فروش سلاح فرانسه در نیمه نخست سال 2015 ،‌ بیش از 30 هزار فرصت شغلی در این کشور ایجاد کرده است که این رقم برای کشوری که با نرخ بالای بیکاری دست و پنجه نرم می کند ، رقمی چشمگیر به شمار می رود. 

فرانسه سالهاست که دامنه همکاریها و تعاملات دیپلماتیک خود را با عربستان سعودی گسترش داده است. محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی ماه ژوئن ، برای امضای توافقنامه هایی به ارزش 12میلیارد دلار به پاریس سفر کرد. این قراردادها شامل توافقی به ارزش 500 میلیون دلار برای خرید 23 فروند ایرباس بود. همچنین مقامات فرانسوی و سعودی بر سر اجرای مطالعات امکان سنجی به منظور احداث دو راکتور هسته ای در عربستان به توافق رسیدند. ما بقی این پول نیز سرمایه گذاری مستقیم را در برنامه های مورد مذاکره میان دو طرف در بر می گرفت. 

در ماه مه نیز فرانسوا اولاند رئیس جمهور فرانسه برای راه اندازی ابتکاری راهبردی میان فرانسه و شورای همکاری خلیج  فارس و نیز سخنرانی در نشست سران این شورا راهی ریاض شد. این نخستین باری بود که رئیس یک کشور غیر عضو شورای همکاری خلیج فارس چنین کاری انجام می داد. 

اولاند در این سخنرانی در اشاره ای آشکار به ایران اعلام کرد شورای همکاری خلیج فارس‌ از سوی برخی کشورها که تلاش می کنند در امور داخلی کشورهای عضو این شورا مداخله کنند در معرض خطر و تهدید قرار دارد. اظهارات اولاند در این خصوص یک روز پس از آن صورت گرفت که وی در دوحه توافقنامه ای را به ارزش هفت میلیارد دلار شامل فروش 24 فروند جت جنگنده رافال به قطر و نیز آموزش نیروهای اطلاعاتی قطر به امضا رساند. 

در سال 2013 نیز لوران فابیوس وزیر خارجه فرانسه و ژان ایو لودریان وزیر دفاع این کشور برای دیدار و گفتگو با ملک عبدالله پادشاه درگذشته عربستان و نیز دیگر مقامات سعودی و سعد حریری نخست وزیر سابق لبنان و احمد جربا از مقامات مخالف سوریه ، به ریاض سفر کرده بودند. 

هیئتی 30 نفری از تاجران و بازرگانان فرانسوی اولاند را در سفر به عربستان همراهی می کردند که طی آن فرانسه قول داد تا تسلیحات فرانسوی به ارزش سه میلیارد دلار در اختیار ارتش لبنان قرار دهد. تسلیحاتی به ارزش دو برابر کل بودجه نظامی ارتش لبنان. 

همگی این مذاکرات بر پیوندهای رو به گسترش پاریس و ریاض دلالت دارد. درست سه ماه قبل از آن و در پی حمله شیمیایی در منطقه غوطه سوریه در اوت سال 2013، فرانسه یکی از قدرت های نظامی اروپا بود که بیش از دیگران بر مشارکت مستقیم نظامی اروپا بر ضد رژیم بشار اسد رئیس جمهور سوریه پافشاری می کرد. در ماه آوریل نیز لوران فابیوس وزیر خارجه به عربستان سعودی سفر کرد تا از مبارزات این کشور در یمن حمایت کند که این به نوبه خود نشانه ای دیگر از ائتلاف پاریس و ریاض در مسائل و تحولات منطقه ای بود. 

منافع روز افزون عربستان سعودی را در مستحکم تر کردن ائتلاف خود با فرانسه ،‌ باید در قالب معادلات بزرگتر ژئو استراتژیک مورد مطالعه قرار داد که در آن متحدان سنتی عرب سنی واشنگتن از مشاهده سیاست خارجی آمریکا در خصوص برخی مسائل مانند موج « ‌بیداری عربی »‌ ، ‌حقوق بشر و توافقنامه هسته ای با ایران ، دچار یاس و سرخوردگی و ابهام شده اند. در سایه همین تحولات بود که مقامات عرب در عربستان سعودی و مصر و دیگر کشورهای عرب حوزه خلیج فارس درصدد برآمدند تا دامنه مشارکت و همکاری را با دیگر قدرتها به غیر از آمریکا عمیق تر و مستحکم تر سازند. 

تصمیم سال گذشته انگلیس را مبنی بر افرایش حمایت از دولت بحرین با گشایش یک پایگاه دریایی در این کشور ( که نخستین بازگشت دائمی نیروی دریایی این کشور به منطقه خلیج فارس از زمان خروج رسمی انگلیس از آن در سال1971 محسوب می شود) اقدامی به غایت نمادین بود. در شرایطی که انتقادات و حملات لفظی دولت آمریکا در محکومیت نقض گسترده حقوق بشر در بحرین ، به تنشها در روابط منامه و وانشگتن دامن زده بود ، گسترش همکاریها و تقویت ائتلاف نظامی منامه با لندن ،‌در قالب عزم راسخ رهبران بحرین برای گسترش مناسبات با دیگر قدرت های جهانی معنا می شد. اقدام اخیر قطر و کویت را در امضای توافقنامه های دفاعی (‌ و دیگر قراردادها)‌ با فرانسه ، آلمان و ایتالیا نیز باید در قالب همین رویکرد ژئوپولیتیکی مورد بررسی قرار داد. 

جدا از ذوب تدریجی یخها در مناسبات ایران و آمریکا ،‌ سیاست خارجی اعلام شده دولت اوباما مبنی بر نگاه به آسیا ( چرخشی قابل ملاحظه از خاورمیانه) ‌موجب بازنگری در هنجارهای بنیادین امنیتی و ژئواستراتژیک پس از جنگ جهانی دوم در منطقه نفت خیز خلیج فارس شد. 

شاید هیچ جای دیگر علاقمندی ریاض به متنوع سازی مشارکت راهبردی خود با دیگر قدرتها ، به اندازه تلاش اخیر این کشور در تعامل با روسیه مشهودتر نباشد. محمد بن سلمان ولیعهد و وزیر دفاع عربستان ماه گذشته در سفر به سن پترزبورگ ، توافقنامه های متعددی را در زمینه مبادله فناوری هسته ای ، تولید نفت و اکتشافات فضایی با روسیه امضا کرد که این پیام روشن را برای آمریکا در برداشت که ریاض درهمکاری با رقبای واشنگتن ،‌ به منظور کسب امتیاز از مناسبات مخدوش میان مسکو و غرب ، هیچ درنگی به خرج نخواهد داد . 

با این همه با توجه به ائتلاف روز افزون روسیه و ایران ، ادامه حمایت های کرملین از رژیم سوریه ، مخالفت با اقدامات نظامی عربستان در یمن و نیز خشم کرملین از سیاست های نفتی ریاض در ماههای اخیر، ‌باید گفت مسائل بسیار زیادی وجود دارد که احتمالا مانع از آن خواهد شد که روسیه به عنوان متحد کلیدی ریاض ، جای آمریکا را بگیرد. گرچه نیاز مبرم چین به انرژی با توجه به انفجار اقتصادی در این کشور ، سعودیها را قادر می سازد تا با خرید سلاح از واشنگتن و در عین حال فروش مقادیر قابل توجهی نفت به چین و دیگر کشورهای آسیایی ، همچنان جایگاه خود را در پکن و واشنگتن حفظ کنند ، ولی موضع پکن در قبال برخی از مسائل منطقه ای به ویژه ایران و سوریه ، به همان اندازه فضای چین را برای جایگزینی آمریکا به عنوان متحد اصلی و کلیدی ریاض به مراتب محدود می سازد.

با این همه اگرچه عربستان سعودی بیشترین حمایت از دستور کار سیاست خارجی خود را از فرانسه در مقایسه با دیگر قدرت های جهانی به دست آورده است ،‌ ولی تقویت هر چه بیشتر ائتلاف میان پاریس و ریاض ،‌ پیچیدگی های خود را دارد . به همان اندازه که انتقادات آمریکا از وضع حقوق بشر در عربستان سعودی به مذاق مقامات ریاض خوش نیامده است ، واکنش فرانسه در محکومیت توسل به مجازات اعدام در این کشور بدون شک خاطر مقامات عربستان سعودی را مکدر می سازد. 

از همه اینها گذشته افکار عمومی فرانسویان خود در این زمینه عنصری مهم به شمار می رود زیرا پاریس باید هزینه های راهبردی و اخلاقی را در این فرایند سبک سنگین کند. 

پس از اقدام فرانسه در فروش 24 فروند جت جنگنده رافال به دولت مصر ، ژولین بایو  سخنگوی حزب سبز فرانسه ، این اقدام را به عنوان انتقال سلاح جنگی به یک دیکتاتوری نظامی که تخلفاتش در نقض مکرر حقوق بشر بر کسی پوشیده نیست به شدت محکوم کرد. با توجه به پرونده تاریک نقض حقوق بشری دولت عربستان ، مخالفت با فروش سلاح به کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس نیز ممکن است برای مقامات فرانسوی دردسرساز شود . کما اینکه اخیرا شاهد رویدادی مشابه در آلمان بودیم. 

بهبود احتمالی روابط میان تهران و پاریس نیز در ابعاد اقتصادی و امنیتی پس از توافقنامه هسته ای چهارده ژوئن،‌ ممکن است وجهه فرانسه را به عنوان تندروترین قدرت جهانی در مذاکرات هسته ای با ایران به مراتب تعدیل کند . تجار و بازرگانان فرانسوی مانند همقطاران خود در بسیاری از کشورهای اروپایی ، به محض برچیده شدن تحریمها ایران را به مثابه یک بازار بزرگ و پر منفعت می بینند.

فابیوس اوایل این ماه به عنوان بلندپایه ترین دیپلمات فرانسوی که طی دوازده سال گذشته به ایران سفر می کند ، از تهران دیدن و درباره همکاریهای تجاری دوجانبه با مقامات ایرانی مذاکره کرد. 

در اواخر ماه چوییه شرکت پی اس آ پژو سیتروئن فرانسه اعلام کرد این شرکت برای فروش مدل های دی اس خود در ایران به توافق رسیده است. تا سه سال پیش ایران دومین بازار بزرگ شرکت سیتروئن فرانسه محسوب می شد و تا قبل از اعمال تحریم های اقتصادی غرب ، سالانه حدود نیم میلیون دستگاه خودرو به ایران می فروخت. افزون بر این شرکت ، دیگر شرکت های فرانسوی مانند توتال و رنو با اشتیاق زیاد به بازگشایی بازار ایران چشم دوخته اند. پیش بینی می شود در ماه سپتامبر نمایندگان جنبش شرکت های فرانسوی،‌ بزرگترین فدراسیون کارمندان فرانسه ،‌ به ایران سفر کنند. 

افزون بر همه اینها نگرانی های مشترک اروپا و ایران درباره داعش در عراق و سوریه ، مقامات اروپایی را واداشته تا درصدد بررسی ایده همکاریهای بزرگتر میان اروپا و ایران در زمینه های امنیتی برایند. 

اواخر ماه گذشته فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا ، دردیدار با محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران در تهران درباره مسائل منطقه ای به گفتگو پرداخت. وی توافق هسته ای را به عنوان زمینه ساز همکاریهای گسترده تر میان ایران و غرب مورد تجلیل قرار داد. 

از دیدگاه عربستان سعودی ،‌ ادغام دوباره ایران در ابتکارهای اقتصادی و امنیتی غرب به مثابه لطمه ای استراتژیک به ریاض خواهد بود که رقابت خود را با تهران به مثابه بازی حاصل جمع صفر می بیند. در واقع اگر جامعه بین المللی طی ماهها و سالهای اینده ، شاهد پایبندی ایران به مفاد توافق هسته ای باشد ، مناسبات میان ایران و غرب از ظرفیت بالقوه کافی برای بهبود و گسترش بهره مند خواهد بود حتی اگر سالها طول بکشد تا مناسبات دو طرف به طور کامل به روال طبیعی بازگردد. 

قطع نظر از تحولات اخیر در مناسبات ایران و فرانسه پس از توافق هسته ای ، احتمالا شرکت های فرانسوی به جستجوی فرصت های پول ساز و سود‌اور در بازار شورای همکتری خلیج فارس ادامه خواهند داد.

در جبهه سیاسی نیز دیگر مسائل منطقه ای مانند مسئله فلسطین ، بحران سوریه و جنگ ریاض در یمن ، هرچه بیشتر فرانسه و عربستان سعودی را به یکدیگر نزدیک خواهد ساخت و زمینه را برای پیوندهای بیشتر میان دو طرف مهیا می سازد. 

اگرچه بعید است فرانسه به طور کامل جای آمریکا را به عنوان مهمترین متحد عربستان بگیرد ، پاریس به رقابت با واشنگتن برای تامین سلاح و فناوری پیشرفته نظامی ادامه خواهد داد. از آنجایی که پیش بینی نمی شود جنگ عربستان با حوثی ها در یمن در آینده نزدیک پایان یابد، تهدی فزاینده داعش و دیگر سازمانهای افراطی در داخل خاک این کشور و سردی مناسبات ریاض با واشنگتن ، انتظار می رود عربستان همچنان مشتری دائم و پروپاقرص صنایع تسلیحاتی فرانسه باقی بماند. 

ثروت نفتی عظیم عربستان سعودی و قدرت راهبردی این کشور در خاورمیانه این امکان را به ریاض می دهد تا به راحتی قدرت متحد مورد نظر و دلخواه خود را انتخاب کند. آشوب های سیاسی و کاهش نفوذ آمریکا در خاورمیانه موجب شکل گیری نظم نوینی در منطقه شده است که مقامات سعودی را به شدت نگران می سازد. 

با این همه به نظر می رسد رهبران سعودی با سرخوردگی تمام به این نتیجه رسیده اند که توانایی آنها در بازنگری و شکل دهی مجدد در ائتلاف های ژئوپولیتیکی خود به مراتب محدودتر می شود. اگرچه منافع اقتصادی روز افزون فرانسه در عربستان سعودی و منافع همسان درمنطقه می تواند زمینه تشکیل ائتلافی قویتر را مهیا کند ، ولی ریاض نمی تواند انتظار داشته باشد پاریس جای خالی واشنگتن را در تامین امنیت این کشور در برابر دشمنان خارجی پر کند. 

به لحاظ تاریخی و در آینده قابل پیش بینی، تنها یک کشور می تواند چتر امنیتی لازم را برای پادشاهی عربستان تامین کند و این کشور فقط آمریکاست. 
 

سه شنبه ۲۰ مرداد ۱۳۹۴ ساعت ۱۱:۰۵