استرس ۱۰ برابری پهلودهی یک نفتکش

امیرحسین هاشمی‌جاوید/ راهنمایی کشتی‌ها و شناورها از جمله مشاغل دریایی است که با وجود اهمیت و حساسیتی که دارد، شغلی ناشناخته است، حالا یک راهنمای کشتی چه می‌کند؟ ناخدا عباس چوغونی؛ سرپرست عملیات کشتیرانی در شرکت پایانه‌های نفتی ایران با ۳۱ سال سابقه، راهنمای ارشد عملیات کشتی‌رانی و مسئول پهلودهی و جداسازی نفتکش‌ها در اسکله‌های «T» و آذرپاد در جزیره خارگ است و در باره معرفی این شغل خاص، با «ميزنفت» گفت‌وگو کرده است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

وی در سال ۱۳۳۷ در آبادان متولد شد. دوره پنج ساله ناخدایی را در علوم و فنون دریایی وزارت نفت در اهواز گذراند. در شهریور سال ۱۳۶۴ در شرکت ملی نفت ایران استخدام و به جزیره خارگ اعزام شد و در آنجا به عنوان ناخدای یدک‌کش کار خود را آغاز کرد. پس از گذشت چند سال ناخدای ارشد شد و در دیگر پایانه‌ها و بنادر هم خدمت کرد. سپس برای گذراندن دوره سه ساله پایلوتی در شرکت پایانه‌های نفتی ایران برگزیده شد و پس از گذراندن این دوره به عنوان راهنمای ارشد عملیات کشتی‌رانی و مسئول پهلودهی و جداسازی نفتکش‌ها در اسکله‌های «T» و آذرپاد (Full Pilot) به کار خود ادامه داد. 
 
وی در باره شغل راهنمایی کشتی‌ها (Pilot) توضیح می‌دهد: از آنجا که فرماندهان کشتی با موقعیت لنگرگاه تا اسکله و مواردی چون عمق کانال بنادر آشنایی ندارند، از راهنمایان کشتی که با موقعیت منطقه آشنا هستند، درخواست کمک می‌کنند؛ در واقع راهنمایان به فرماندهان کشتی کمک می‌کنند تا با استفاده از یدک‌کش‌ها پهلوگیری ایمن و بدون حادثه‌ای را در بنادر داشته باشند. از سوی دیگر با توجه به اینکه بیشتر کارکنان اسکله‌ها و خدمه یدک‌کش‌ها با زبان انگلیسی سخن می‌گویند و خدمه کشتی‌های خارجی با قوانین محلی آشنایی ندارند، پس راهنمایان کشتی با هماهنگی بین خدمه کشتی، یدک‌کش و اسکله، پهلوگیری و جداسازی کشتی‌ها را در بنادر آسان می‌کنند.

به دلیل داشتن مرزهای آبی گسترده و اهمیت بسیار زیاد حمل و نقل آبی در رشد و توسعه کشور، تخصص‌ها و مشاغل زیادی در حوزه دریایی ایجاد شده که مهندسی دریا یکی از اصلی‌ترین آنها است. یکی از زیرشاخه‌های این رشته، مهندس دریانوردی (ناخدای کشتی) است که دانش‌آموخته این تخصص، هدایت و رهبری کشتی، مدیریت و تأمین امنیت نیروی انسانی شاغل در آن را بر عهده دارد.
 
یک مهندس دریانوردی، ابتدا باید به عنوان افسر سوم وارد کشتی شود و پس از گذراندن موفق مراتب افسر دومی و افسر اولی و همچنین گذراندن دوره‌ها و آزمون‌های تکمیلی می‌تواند ناخدای کشتی شود. یک ناخدای کشتی می‌تواند پس از طی دوره‌های خاصی، به راهنمای کشتی‌ها تبدیل شود که شغلی دشوار، پراسترس و کمتر شناخته شده است.

*عملیات تخصصی راهنمایی نفتکش‌ها
شرکت پایانه‌های نفتی ایران، برای پهلودهی و جداسازی نفتکش‌ها در اسکله‌های «T» و آذرپاد (Sea island)، راهنمایانی دارد که به آنان، «Pilot»، ناخدا یا کاپیتان می‌گویند. تنوع فعالیت پایلوت‌ها در این شرکت زیاد است؛ هدایت این عملیات از کشتی به کشتی (Ship to ship) و از طریق گوی شناور (SBM, Single Buoy Mooring) و همچنین در کشتی‌های پروداکشن که برای حمل محصولات پتروشیمی خارگ به اسکله این شرکت می‌آیند و دیگر فعالیت‌های بین‌المللی مرتبط با این بخش در پایانه‌های نفتی خارگ انجام می‌شود. عملیات «پایلوتیج» زیر نظر رئیس عملیات شرکت پایانه‌های نفتی ایران انجام می‌شود.
 
پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، عملیات پهلودهی و جداسازی نفتکش‌ها (Pilotage) از سوی راهنمایان انگلسیسی انجام می‌شد. در آن زمان، تعدادی انگشت‌شماری از ایرانی‌ها را برای گذراندن دوره پایلوتی به انگلستان اعزام کردند، اما استادان انگلیسی به سختی به ما کار یاد می‌دادند، با این حال بدون تعارف باید بگویم که ایرانی‌ها با استعداد ویژه خودشان کار را یاد گرفتند و پس از انقلاب، این عملیات را خودشان اداره کردند. در ادامه هم افرادی جذب شدند و در داخل ایران آموزش داده شدند.
 
*راه دشوار راهنمای نفتکش شدن
کسی که راهنمای کشتی‌ها در بنادر می‌شود، باید دست کم ۱۰ سال سابقه کار ناخدایی داشته باشد، اگر کار بدون حادثه و کارنامه و مهارت خوبی داشته باشد، برای پایلوتی انتخاب می‌شود که در این صورت، باید یک دوره سه ساله تئوری و عملی که همگی به زبان انگلیسی است را بگذارند و پس از آزمون‌های سخت، مدرک «جونیور پایلوت» دریافت می‌کند که در ادامه تنها می‌تواند هدایت کشتی‌های کوچک را بر عهده بگیرد تا مهارت پیدا کند. در طول سال‌های فعالیت هم باید با انواع عملیات پهلودهی و جداسازی کشتی‌ها، در اسکله‌ها، گوی‌های شناور و از طریق کشتی به کشتی آشنا شود.
 
چهار درجه برای راهنمایان کشتی در نظر گرفته شده است که راهنمایی درجه سه برای کشتی‌های با طول ۱۶۰ متر، راهنمای درجه ۲ برای کشتی های تا ۲۰۰ متر، راهنمایی درجه یک برای کشتی‌های تا ۲۳۰ متر و سرراهنما برای کشتی‌های ۲۳۰ متر با آبخور محدود فعالیت می‌کنند.

*ایران کلا ۳۵ فول پایلوت دارد
برای اهمیت شغل پایلوتی یک مثال می‌زنم؛ یک متخصص مغز و اعصاب باید سال‌ها تلاش و تجربه کند تا جراح شود. هم‌اکنون در ایران حدود ۱۰۳۰ متخصص مغز و اعصاب فعالیت می‌کنند که از این تعداد ۶۰۰ نفر، جراح مغز و اعصاب هستند. 
 
حالا در نظر بگیرید که در ایران ۱۵۰ پایلوت داریم که از آنها تنها ۵۰ نفر فول پایلوت هستند و از این ۵۰ نفر هم ۳۵ نفر فعالند که می‌توانند هدایت عملیات پهلودهی و جداسازی سوپر تانکرها را به عهده بگیرند و رسیدن یک ناخدا به این جایگاه، دست کم به ۲۰ سال تجربه نیاز دارد و باید عملیات پهلودهی و جداسازی دست کم یکهزار کشتی را راهبری و هدایت کرده باشد.

*قافله‌سالاران جنگ نفتکش‌ها
از ۳۵ نفر فول پایلوت فعال در پایانه نفتی خارگ، بنده و ۱۲ نفر دیگر از همکارانم، سابقه کار در جنگ نفتکش‌ها را در کارنامه خود داریم و به بیانی، در این دوران قافله‌سالار نفتکش‌ها بودیم.
 
در آن زمان، برای محافظت از نفتکش‌ها، راهبردی طراحی شد که بر اساس آن، کاروانی از نفتکش‌ها که گاهی به ۱۲ نفتکش می‌رسید، پس از بارگیری نفت از طریق کشتی‌های مادر یا گوی‌های شناور، در یک روش دفاعی به شکل دایره‌ای همزمان با هم از بوشهر به سمت جزیره لارک در نزدیکی تنگه هرمز، حرکت می‌کردند. در طول مسیر، جنگنده‌های پایگاه شکاری بوشهر، از نفتکش‌های در برابر حمله جنگنده‌های بعثی حمایت و اسکورت می‌کردند.
 
تجربه پایلوت‌های ایرانی در طول جنگ، تجربه بسیار ارزشمند و گرانی است. زیر حمله و بمباران کار می‌کردیم و کشتی می‌بستیم و جدا و هدایت می‌کریدم. چند بار کشتی‌ها بمباران شدند. به خاطر دارم که ناخدا و خدمه یکی از نفتکش‌های خارجی در یکی از حمله‌های هوایی، کشته و بعضی از همکاران ما هم ترکش خوردند و مصدوم شدند.

*پایلوتی؛ شغلی سخت و زیان‌آور
پایلوتی یک از مشاغل سخت و زیان آور و البته بسیار تخصصی است. برای درک بهتر اهمیت شغل پایلوتی، در نظر بگیرید که یک کشتی سوپرتانکر حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیون دلار قیمت دارد، ارزش محموله ۲.۲ میلیون بشکه‌ای نفت آن هم با فرض قیمت ۵۰ دلار برای هر بشکه نفت، حدود ۱۱۰ میلیون دلار برآورد می‌شود.
 
مسئولیت محافظت از این ثروت هنگفت در حین عملیات پهلودهی، بستن، بارگیری و جداسازی نفتکش از اسکله، با پایلوت است، از این رو در هنگام عملیات، هر حادثه‌ای برای تأسیسات، اسکله‌ها یا کشتی به وجود آید، راهنما، مسئول و پاسخ‌گوی اصلی است، البته فرمانده کشتی هم در این زمینه، مسئولیت‌های خاصی را در ارتباط با کشتی خود دارد.

از آن مهم‌تر اسکه بارگیری نفت، تأسیساتی مهم و حیاتی و بسیار با ارزش است، به طوری که در طول جنگ تحمیلی، نیروی هوایی برای محافظت از این تأسیسات حاضر بود، جنگنده‌های خود را در مقابله با هواپیماهای شکاری عراق از دست بدهد، اما این تأسیسات از دست نرود.
 
وقتی یک سوپرتانکر از نفت خالی است، ۱۳۰ هزار تن وزن دارد، پهلو دادن و بستن و ثابت نگه داشتن چنین غول سنگین و عظیم‌الجثه‌ای در کنار اسکله، امری حساس، خطرناک و پراسترس است. حالا اگر این غول آهنی ۱۳۰ هزار تنی با سرعت یک کیلومتر با اسکله برخورد کند، به مثابه این است که یک چکش ۱۰ کیلویی با سرعت ۲ هزار کیلومتر به نقطه‌ای ضربه وارد کند، تصور کنید که چه خسارت عظیمی به جای می‌گذارد، قطعا اسکله را ویران و نابود می‌کند. پس روشن است که برخورد نفتکش به اسکله، ضمن به بار آوردن خسارت‌های جانی و مالی هنگفت، موجب آلودگی محیط زیست می‌شود که تبعات جهانی دارد.

*استرس ۱۰ برابری یک پایلوت
یک پایلوت در حین اجرای عملیات پهلودهی، استرس فراوانی را تحمل می‌کند، از این رو همواره، افرادی برای این کار انتخاب می‌شود که از نظر جسم و روح و روان، در سلامت کامل باشند. تحمل این استرس‌های سنگین باعث شده است که وقتی بیشتر همکاران ما وقتی سن‌شان از ۵۰ سالگی گذشت، دچار مشکل قلبی شوند، به طوری که تاکنون چند تن از آنان جراحی قلب باز کرده‌اند.
 
چندی پیش یک گروه استرالیایی مطالعاتی را روی پایلوت‌ها انجام دادند که در نتیجه آن مشخص شد سطح آدرنالین در خون آنها در هنگام تحمل استرس شدید حین کار، بیش از ۱۰ برابر حد مجاز است، به طوری که برای بازگشت شرایط فیزیولوژی یک پایلوت به حالت عادی، به ۷۲ ساعت استراحت نیاز است که البته این امر امکان‌پذیر نیست و معمولا یک پایلوت پس از پایان کار پهلودهی یک نفتکش، عملیات بعدی را آغاز می‌کند.
 
*حقوق و شرایط کار پایلوت‌ها در ایران
در پایانه نفتی خارگ تعداد پایلوت‌ها حدود ۲۵ نفر است که ۱۲ ساعت کار و ۱۲ ساعت استراحت می‌کنند. آنان اقماری هستند و ۱۴ روز سرکار هستند و ۱۴ روز کنار خانواده‌هایشان هستند.

پایلوت‌ها با توجه به میزان سابقه، دوره‌های آموزش دیده و مهارت خود، درآمدهای متفاوتی دارند. پایلوت‌های شرکت پایانه‎های نفتی ایران، کارمند شرکت نفت هستند و پایه و نحوه محاسبه حقوق آنها با کارمندانی که در دفاتر تهران کار می‌کنند، تفاوتی ندارد؛ یعنی پایه حقوق‌ها هم بر حسب سابقه و مهارت، از ۵۰۰ هزار تومان تا ۲.۵ میلیون تومان متغیر است.
 
تنها تفاوت حقوق پایلوت‌های شرکت نفت با دیگران کارمندان، افزوده شدن «حق دریا» به حقوق آنان است که برای هر روز، چهار درصد پایه حقوق، آن هم برای ۱۴ روز کاری محاسبه می‌شود و عامل انگیزه‌بخشی نیست. البته طبق یکی از بخش‌نامه‌ها مقرر شده است که اگر عملیاتی که یک پایلوت در آن فعال است، بیشتر از هشت ساعت طول بکشد، آن چهار درصد حق دریا، هشت درصد محاسبه شود که امید است با درک بهتر مسئولان ارشد وزارت نفت از حساسیت‌ها و سختی‌های شغل پایلوتی در نحوه محاسبه این ارقام بازنگری شود. با این حال مدیران ارشد شرکت پایانه‌های نفتی ایران در باره سختی‌های شغل پایلوتی به خوبی آگاه هستند و خوشبختانه تاکنون تا آنجا که مقررات اجازه داده است به کارمندان این شرکت در این بخش رسیدگی کرده‌اند.
 
بسیاری از پایلوت‌های ایرانی از سوی شرکت‌های فعال در کشورهای حاشیه خلیج فارس، پیشنهادهای اغواکننده‌ای برای کار دارند، اما به دور از شعار، به دلیل تعصب و تعهد و عرق ملی، ترجیح داده‌اند تا با خانواده خود در این سرزمین خدمت کنند.

*حقوق و شرایط کار پایلوت‌ها در جهان
شغل پایلوتی، در کشورهای پیشرفته‌ای همچون ژاپن و انگلستان که سواحل گسترده و فعالیت‌های دریایی دارند، بسیار پراهمیت و استراتژیک است، از این رو پایلوت‌ها، اعتبار و جایگاه ویژه‌ای دارند و به خوبی به آنان رسیدگی می‌شود. در ژاپن پایلوتی یک شغل حساس و پردرآمد و حوادث آن با تبعات جهانی است، بنابراین در این کشور کسانی می‌توانند پایلوت شوند که درجه بالای ناخدایی (Extra Master) داشته باشند و به افراد در این مشاغل امکانات ویژه‌ای تعلق می‌گیرد.
 
در انگلستان هم پایلوتی، شغلی کمابیش موروثی است، یعنی از پدران به فرزندان ارث می‌رسد و هر کسی نمی‌تواند در این شغل باشد، مگر در خانواده‌ای زندگی کند که عضوی از آن پایلوت باشد تا از این طریق با شرایط خاص زندگی یک پایلوت و دشواری‌های آن آشنا باشد.

حقوق یک پایلوت ساده در کشورهای خارجی ماهانه بین ۲۰ تا ۳۰ هزار دلار یعنی حدود ۶۰ تا یکصد میلیون تومان در ماه است.

دوشنبه ۱۲ مرداد ۱۳۹۴ ساعت ۱۰:۲۴