«ميز نفت» گزارش می دهد:
همه چیز در باره ذخیره سازی گاز
دولت های آمریکا، روسیه، اوکراین، کانادا و آلمان، پنج کشور دارای بیشترین مراکز ذخیره سازی گاز طبیعی در دنیای امروز به شمار می روند که ۷۳ درصد کل ظرفیت ذخیره سازی گاز طبیعی را در اختیار دارند. در رده های بعدی این فهرست نیز ایتالیا، فرانسه و اتریش قرار گرفته اند.
صنعت ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی را امروزه باید بخش مهمی از اقتصاد جهانی به ویژه در کشورهای توسعه یافته دانست. صنعت گاز، مجموعه ای از صنایع دارای ارزش افزوده بالا را در چرخه تولید تا مصرف نظیر حوزه های اکتشاف، تولید، پالایش، خطوط لوله، ذخیره سازی، بازاریابی و توزیع کنندگان منطقه ای کوچک را پدید آورده است.
به گزارش «ميزنفت»، نتایج پژوهش ما نشان می دهد که ظرفیت ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی دنیا از ۳۷۷ میلیارد متر مکعب در ابتدای سال ۲۰۱۳ میلادی به ۵۵۷ تا ۶۳۱ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۳۰ میلادی خواهد رسید که این رشد قابل توجه، نیازمند سرمایه گذاری هنگفت در دوره ۱۷ ساله فرارو است.
از سوی دیگر، مطالعه ما نشان می دهد که این توسعه ظرفیت به ۱۲۰ میلیارد پوند سرمایه گذاری در این دوره ۱۷ ساله فرارو نیازمند است. هم اینک، ۱۱ تا ۱۳ درصد تقاضای جهانی گاز به این بخش اختصاص دارد.
مهمترین بازارهای جدید ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی، خاورمیانه و آسیا خواهند بود که ۶۰ درصد ظرفیت جدید ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی در افق ۲۰۳۰ میلادی را از آن خود کرده اند.
در مقابل، در بازارهای رشد یافته نظیر ایالات متحده، بخش های گسترده ای از اروپا و کشورهای مستقل مشترک المنافع نظیر اوکراین، آذربایجان، روسیه، جمهوری چک، بلژیک، اسلوونی، رومانی، ارمنستان و گرجستان، امکان توسعه ظرفیت ذخیره سازی محدود است.
امروزه در این مناطق، تاکید اصلی مدیران بر افزایش برداشت گاز طبیعی ذخیره شده در دوره های زمانی اوج مصرف و نه ایجاد ظرفیت های جدید می باشد. ما انتظار داریم در بازارهای جذاب گاز طبیعی نظیر کشور چین که دارای رشد زیادی نیز هستند، در آینده نزدیک شاهد ایجاد مراکز بزرگ ذخیره سازی گاز طبیعی باشیم.
این اقدامات که بخش مهمی از زنجیره تولید تا مصرف گاز طبیعی محسوب می شوند، در ابتدا با هدف تعادل بخشی میان عرضه و تقاضا، بهینه نمودن شبکه انتقال و ایجاد امنیت عرضه در دوره های نوسانات تولید راه اندازی گردیدند. اما با توسعه بازارها و آزادسازی تجاری ، هاب های تجاری پدید آمده و بازارهای پیرامونی شکل گرفتند.
امروزه ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی با نقش آفرینی تجاری به عنوان پشتیبان تجارت گاز مورد توجه قرار گرفته است. با توسعه منابع تجدیدپذیر انرژی در بخش تولید برق، می توان از گاز ذخیره شده به عنوان منبع پشتیبان تولید برق در مواقع مورد نیاز استفاده کرد.
این صنعت گامی بلند به سوی متعادل کردن جریان گاز در شبکه انتقال، استفاده از گاز ذخیره شده در فصول دارای تقاضای بالا، ایجاد اطمینان از عرضه گاز به مشتریان در صورت وقوع هر نوع حادثه پیش بینی نشده و یا حوادث طبیعی نظیر توفان ها و همچنین بروز حوادث مختلف در چرخه تولید و انتقال گاز، دسترسی مشتریان به جریان پایدار گاز طبیعی با پایین ترین قیمت ممکن و ثبات در قیمت های بازار برداشته است.
اکثر مخزن ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی به صورتی طراحی می شوند که در طول یک سال، یک بار به صورت کامل پر و سپس تخلیه شوند.
اما در پاره ای موارد، ما شاهد استفاده از گاز طبیعی در نیروگاه های تولید برق هستیم که به دلیل اوج گرفتن مصرف گاز در این تاسیسات در فصل تابستان، برای تامین برق مورد نیاز منازل و ادارات ، باید گاز ذخیره شده در مخازن در چند نوبت، پر و خالی شود.
نگاهی به توسعه صنعت گاز طبیعی در نقاط مختلف دنیا نشان می دهد که ما شاهد رشد و توسعه بازارهای منطقه ای ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی هستیم.
در کشورهایی که صنعت گاز در مراحل اولیه توسعه قرار دارد، همچون سال های ابتدایی ارائه این صنعت، از این فناوری برای تعادل بخشیدن به عرضه گاز طبیعی در فصل های مختلف سال، انتقال پایدار گاز طبیعی در خطوط لوله طولانی انتقال گاز و امنیت عرضه استفاده می گردد. کشورهای هند، ایران و چین از این شرایط برخوردارند. در این کشورها، باید حجم زیادی از گاز طبیعی ذخیره سازی شود تا همزمان با افزایش تقاضا، بتوان حجم گاز طبیعی مورد نیاز را در خط لوله ها تامین نمود.
در مقابل، در کشورهای با سابقه طولانی در این حوزه، صنعت گاز طبیعی با تغییراتی گسترده روبرو شده است. و اهداف ذخیره سازی گاز طبیعی در انواع مخازن زیرزمینی، کاملا متفاوت می باشد. در این کشورها، از این ذخایر برای بالا بردن توان تجاری عرضه گاز و به عنوان منبع انرژی پشتیبان منابع انرژی تجدیدپذیر تولید جریان برق، استفاده می شود.
این دو مزیت، گنبدهای نمکی را به محل هایی مناسب برای این اقدامات تبدیل کرده است.
امنیت عرضه انرژی از دیگر عوامل پیش برنده گسترش طرح های ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی در خاک اروپا است که حجم تولید در برابر مصرف گاز طبیعی، بسیار کمتر می باشد. اما در قاره اروپا، امنیت عرضه از جایگاه مهمی برخوردار است و یکی از دلایل محبوبیت پروژه های ذخیره سازی را باید در این موضوع دانست.
در کشورهای تولید کننده گاز طبیعی، انعطاف پذیری اندک گازهای غیرمتعارف به افزایش تعداد طرح های ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی انجامیده تا مدیریت کاراتر فرآیند تولید فراهم گردد.
کمی آن سوتر، در آمریکای شمالی، استفاده از طرح های ذخیره سازی به پایدار نمودن گاز طبیعی عرضه شده کمک شایانی نموده است. در روسیه و آذربایجان که از صادرکنندگان بزرگ گاز طبیعی محسوب می شوند، از این مخازن زیرزمینی استفاده گسترده ای می شود. صنعت گاز طبیعی به عنوان حوزه ای پیشرو که از بالاترین نرخ رشد در میان سوخت های فسیلی برخوردار است، باید برای افزایش نقش آفرینی خود، زیرساخت های کنونی تولید و انتقال را گسترش دهد.
در گستره جهانی، ۹۵ پروژه ذخیره سازی با ظرفیت ۶۸ میلیارد متر مکعب گاز در دست ساخت می باشد. اکثر این طرح ها در فاصله سال های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۵ میلادی، راه اندازی و با ظرفیت کامل، عملیاتی خواهند شد. به علاوه،۱۴۱ پروژه دیگر در دست برنامه ریزی و مطالعات اولیه امکان سنجی هستند. این طرح ها ۸۵ میلیارد متر مکعب به ظرفیت کنونی ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی دنیای امروز می افزایند.
نکته قابل توجه اینکه، اروپا در همه بخش های این صنعت نظیر تعداد پروژه ها، ظرفیت در دست توسعه ذخیره سازی، پروژه های در دست ساخت و پروژه های برنامه ریزی شده، در صدر این فهرست قرار دارد.
همچنین چینی ها در نظر دارند تا مصرف سالانه گاز خود را تا سال ۲۰۳۵ میلادی به ۵۰۰ میلیارد متر مکعب برسانند. بخش قابل توجهی از این افزایش از محل واردات گاز طبیعی تامین می گردد.
در عین حال، پکن برای تولید گاز متان به دام افتاده در لایه های زغال سنگ و گازهای شیل، برنامه ریزی گسترده ای انجام داده است. چرا که چینی ها، در دنیا از بیشترین حجم گاز شیل برخوردارند که در همه این موارد، ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی یک ضرورت خواهد بود. البته چینی ها در مقایسه با کشورهای بزرگ و باسابقه در صنعت گاز، از ظرفیت اندکی برای ذخیره سازی گاز طبیعی برخوردارند.
به عنوان مثال، نسبت گاز طبیعی برداشت شده از مخازن زیرزمینی ذخیره سازی به کل گاز مصرفی در چند کشور صنعتی، حدود ۱۹ درصد است. اما نرخ مشابه در مورد چین تنها ۵ درصد است. در این کشور، ظرفیت کنونی ذخیره سازی زیرزمینی بسیار اندک است و باید سرمایه گذاری بیشتری در این قطب جهانی مصرف گاز طبیعی انجام شود.
بر اساس پیش بینی ها، تا سال ۲۰۳۰ میلادی سهم گاز طبیعی ذخیره شده از کل گاز مصرفی دنیا به ۱۲ تا ۱۵ درصد افزایش می یابد که معادل ۴۴ تا ۵۵ روز کل مصرف گاز طبیعی دنیا خواهد بود. در این سال، چین به یکی از بزرگترین کشورهای دارای مخازن زیرزمینی ذخیره سازی گاز طبیعی تبدیل می شود که ۱۱ تا ۱۲ درصد کل ظرفیت ذخیره سازی را به خود اختصاص خواهد داد.
به هرحال، این توسعه با مسایل زمین شناسی، فنی، اقتصادی و قیمت گذاری همراه است. برای حل این مساله، دولتمردان پکن با سرعت بخشیدن به ساخت تاسیسات جدید ذخیره سازی زیرزمینی، امیدوارند توسعه صنعت گاز طبیعی را سرعت بخشند. در سیاست های راهبردی اعلام شده دولت چین بر کاهش انتشار دی اکسید کربن تاکید قابل توجهی گردیده که افزایش سهم گاز در سبد انرژی مصرفی، گامی بلند در این راستا خواهد بود.
در فاصله سال های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵ میلادی، این کشور بیش از ۱۳ میلیارد دلار برای ساخت ۲۴ مرکز ذخیره سازی گاز طبیعی، سرمایه گذاری می نماید. از سوی دیگر، تحول در سازوکارهای قیمت گذاری گاز طبیعی، شرکت های فعال در بخش ذخیره سازی گاز طبیعی را به سوی سودآوری و بازگشت سریع تر سرمایه گذاری های اولیه و افزایش سرمایه گذاری ها رهنمون می کند.
*اروپا، عصر پرنوسان فعالان صنعت ذخیره سازی گاز طبیعی
آزادسازی تجاری و افزایش رونق تجاری در اروپا در سال های اخیر، بر چگونگی بهره گیری از تاسیسات ذخیره سازی، تاثیر چشمگیری داشته است.
شرکت های فعال در این بخش، با مشتری مداری تلاش می کنند تا جایگاه رقابتی بهتری به دست آورند. از سال ۲۰۱۰ میلادی تا پایان سال ۲۰۱۳ میلادی، ظرفیت ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی، بیش از ۱۶ درصد رشد داشته است.
ذخیره سازی شناور در گنبدهای نمکی و ایجاد مراکز ذخیره سازی گاز طبیعی در کنار مراکز بزرگ مصرف و پایانه های عرضه گاز طبیعی، از بهترین مثال های توسعه این حوزه در قاره سبز به شمار می آید. اگرچه ذخیره سازی شناور در گنبدهای نمکی تنها ۱۴ درصد از این بازار را به خود اختصاص داده است، اما با سرمایه گذاری اندکی می توان به سرعت این عدد را به ۳۱ درصد افزایش داد.
این شرایط پویا به هر حال، در وضعیتی شکل گرفته است که تقاضای گاز طبیعی در قاره اروپا، رشد چندان زیادی ندارد و ما شاهد رقابت شکننده ای میان شرکت های صنعت ذخیره سازی و سایر منابع منعطف انرژی نظیر ال ان جی و همچنین کاهش اختلاف زیاد میان قیمت گاز طبیعی در دو فصل تابستان و زمستان هستیم.
چنین وضعیت ناپایداری به رشد شرکت های فعال در ذخیره سازی گاز طبیعی و عرضه آن در مواقع مورد نیاز و کاهش قیمت ها انجامیده است. هرچند در مورد سودآور بودن طرح های در دست مطالعه و برنامه ریزی، تردیدهای زیادی وجود دارد.
در مجموع، ذخیره سازی گاز طبیعی را باید بهترین و قدرتمندترین راهکار در مقابله با توقف و اختلال عرضه گاز طبیعی و یا کاهش عرضه به دلایل متفاوت احتمالی دانست.
به عنوان مثال، در سرما و یخ بندان شدید فوریه ۲۰۱۲ میلادی در قاره اروپا، ۳۰ درصد گاز مصرف شده شهروندان و صنایع از طرح های ذخیره سازی تامین گردید.
ما معتقدیم به دلیل شرایط خاص جغرافیایی و سیاسی حاکم بر اتحادیه اروپا و تغییر قابل توجه در موازنه تولید و واردات در برابر حجم مصرف، همچنان اروپایی ها در صدر مناطق نیازمند به توسعه طرح های ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی قرار داشته و این شرایط تا سال ها، همچنان ادامه خواهد یافت.
البته فراموش نکنید که با توسعه طرح های تولید انرژی از منابع تجدیدپذیر و پایدار در قاره سبز نظیر انرژی خورشیدی، بادی و امواج دریا، استفاده از گاز طبیعی ذخیره شده به عنوان منبع پشتیبان و در ساعات توقف تولید از منابع سبز، از محبوبیت زیادتری نسبت به گذشته، برخوردار گردیده است. اما این شرایط، نیازمند امکان تخلیه سریع مخزن است که گنبدهای نمکی را باید اصلی ترین گزینه موجود برای بهره گیری در این شرایط به شمار آورد.
مطالعه ما نشان می دهد که با افزایش تعداد پایانه های عرضه گاز طبیعی تولید شده و یا وارد شده به خاک اروپا، انعطاف پذیری عرضه کنندگان گاز طبیعی، یک امتیاز مهم محسوب می شود تا بتوانند در سریع ترین زمان ممکن، تقاضاهای خواسته شده را تامین کنند.
ما معتقدیم در شرایط کنونی، محدودیت های تامین سرمایه و فقدان چشم انداز قابل پیش بینی، از مهمترین موانع توسعه طرح های ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی در سراسر اروپا به شمار می رود.
*نگاهی به راهبردهای ذخیره سازی شرکت گازپروم در اروپا
شرکت روسی گازپروم که کنترل ۲۰ درصد از کل ذخایر گاز طبیعی دنیا را در اختیار داشته و بیش از ۳۵ درصد از گاز طبیعی مورد نیاز کشورهای اروپایی را تامین می نماید، توانسته است با خرید و یا ایجاد مخازن زیرزمینی ذخیره سازی گاز طبیعی در دروازه های اتحادیه اروپا، موقعیت رقابتی غیر قابل تسخیری حداقل در دوره زمانی میان مدت به دست آورد.
مدیران ارشد شرکت گازپروم که از ارتباطات پشت پرده گسترده ای با رهبران کاخ کرملین برخوردارند، در نظر دارند تا ظرفیت ذخیره سازی گاز طبیعی خود را از ۳ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۱۱ میلادی به ۵ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۱۵ میلادی برسانند.
آنان امیدوارند که بتوانند ۵ درصد از گاز فروخته شده به اروپایی ها در هر سال را از این طریق تامین کنند. گازپروم با سرمایه گذاری هنگفت مالی در کشورهای اتریش، آلمان و صربستان، امیدوار است که به سودآوری بیشتری دست یابد. اجاره و یا مشارکت در راهبری چند طرح ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی در هلند، انگلستان، جمهوری چک و آلمان از جمله اقدامات دیگر این مردان روس تبار محسوب می شود. به علاوه، آنان امیدوارند که یک طرح بزرگ ذخیره سازی گاز طبیعی را در خاک ترکیه و با هدف تامین گاز مصرفی چند کشور جنوب اروپا، احداث کنند.
بر اساس اعلام رهبران گازپروم، در سال ۲۰۱۵ میلادی، این شرکت مدیریت مستقیم و یا غیرمستقیم مخازنی با ظرفیت ذخیره سازی زیرزمینی ۱۰ میلیارد متر مکعب را در خاک اروپا در اختیار خواهد داشت. خرید سهام چند شرکت اروپایی فعال در این حوزه از دیگر برنامه های روس ها محسوب می شود.
روس ها که ساخت دو خط لوله مهم و راهبردی نورث استریم و سوث استریم را در دست اجرا دارند، دستیابی به امنیت عرضه گاز طبیعی فروخته شده به مشتریان خود به ویژه در ماه های سرد سال، بهینه نمودن عملیات انتقال گاز طبیعی، بالا بردن اعتماد مشتریان و کاهش هزینه های تغییرات روزانه در تقاضا را در دستور کار خویش دارند. روس ها با ایجاد مراکز ذخیره سازی در نزدیکی مراکز بزرگ مصرف قاره اروپا که در مجموع از مصرف سالانه ۶۰۰ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی و بازاری رقابتی برخوردار است، جایگاه خود را مستحکم نموده اند.
*ایالات متحده؛ گازهای شیل و ایجاد موج جدید توسعه گنبدهای نمکی
انقلاب گازهای غیرمتعارف و رشد چشمگیر مصرف گاز طبیعی و توسعه شبکه خطوط لوله انتقال این حامل انرژی، نیاز به توسعه ظرفیت ذخیره سازی گاز طبیعی را دوچندان نموده است. اگرچه از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۷ میلادی، تعداد طرح های ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی و ظرفیت آنها تقریبا ثابت باقی مانده بود، افزایش تجارت گاز و رشد تقاضای گاز طبیعی در نیروگاه ها، استفاده از گنبدهای نمکی را به عنوان مراکز جدید ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی، افزایش چشمگیری داده است.
اگرچه اکثر مراکز ذخیره سازی گاز طبیعی در ایالات متحده از گذشته، میادین نفت و گاز قدیمی بوده اند، اما هم اینک گنبدهای نمکی اصلی ترین گزینه توسعه محسوب می شوند. این مراکز با وجود سهم ۹ درصدی در ظرفیت ذخیره سازی گاز طبیعی ایالات متحده، هم اینک ۲۵ درصد نوسانات تقاضای گاز طبیعی در ایالات متحده را تامین می نمایند. همچنین از ۱۷ مرکز ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی در دست توسعه در این کشور که تا سال ۲۰۱۷ میلادی عملیاتی می شوند، ۱۲ مورد گنبد نمکی می باشد.
*نگاهی به ذخیره سازی گاز طبیعی در ۴۸ کشور مختلف
در سطح جهانی، هم اینک در مجموع ۶۸۸ مرکز ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی وجود دارد. این مراکز از ظرفیت ذخیره سازی ۳۷۷ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی که معادل ۱۰.۳ درصد مصرف جهانی گاز طبیعی را تشکیل می دهد، برخوردارند. در سه سال گذشته، ما شاهد افزایش ۳۵ میلیارد متر مکعبی ظرفیت ذخیره سازی و به ویژه به دنبال ایجاد مراکز جدید در قاره اروپا با ظرفیت ۱۴ میلیارد متر مکعب بوده ایم.
در مجموع، مراکز ذخیره سازی دنیا در چهار منطقه آمریکای شمالی، اروپا، کشورهای مستقل مشترک المنافع و آسیا و اقیانوسیه جای گرفته اند. دوسوم این مراکز در آمریکای شمالی قرار دارند که سهم ایالات متحده و کانادا به ترتیب ۴۱۴ و ۵۹ مرکز و ظرفیت مجموع ۱۵۲ میلیارد متر مکعب می باشد.
در قاره اروپا که در جایگاه دوم این فهرست قرار دارد، ۱۴۴ مرکز ذخیره سازی فعال می باشد که امکان ذخیره سازی ۹۹ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی در آن وجود دارد. همچنین در کشورهای مستقل مشترک المنافع ۵۱ مرکز با ظرفیت ۱۱۵ میلیارد متر مکعب و در نهایت در آسیا و اقیانوسیه ۱۸ مرکز با ظرفیت ۹.۳ میلیارد متر مکعب فعال است. دو مرکز ذخیره سازی دیگر در کشورهای آرژانتین و ایران قرار دارند.
از مجموع مراکز ذخیره سازی گاز طبیعی، ۵۰۹ مورد (معادل ۷۴ درصد کل مخازن) در میادین قدیمی نفت و گاز قرار دارند. بدین ترتیب، باید دانست که آزادسازی اقتصادی بازارها، نقش مهمی در بازارهای جهانی ذخیره سازی گاز طبیعی ایفا می کند.
بر اساس آمار منتشر شده، در ابتدای سال ۲۰۱۳ میلادی، ۹۴ گنبد نمکی در دنیا برای ذخیره سازی گاز طبیعی فعال بوده است. و با وجودی که این گنبدهای نمکی ۷ درصد ظرفیت ذخیره سازی گاز طبیعی را به خود اختصاص داده اند، ۲۲ درصد گاز عرضه شده به این گنبدها تعلق دارد.
و در نهایت اینکه، دولت های آمریکا، روسیه، اوکراین، کانادا و آلمان، پنج کشور دارای بیشترین مراکز ذخیره سازی گاز طبیعی در دنیای امروز به شمار می روند که ۷۳ درصد کل ظرفیت ذخیره سازی گاز طبیعی را در اختیار دارند. در رده های بعدی این فهرست نیز ایتالیا، فرانسه و اتریش قرار گرفته اند.
منبع: WWW.CEDIGAZ.ORG
مترجم: محسن داوری
به گزارش «ميزنفت»، نتایج پژوهش ما نشان می دهد که ظرفیت ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی دنیا از ۳۷۷ میلیارد متر مکعب در ابتدای سال ۲۰۱۳ میلادی به ۵۵۷ تا ۶۳۱ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۳۰ میلادی خواهد رسید که این رشد قابل توجه، نیازمند سرمایه گذاری هنگفت در دوره ۱۷ ساله فرارو است.
از سوی دیگر، مطالعه ما نشان می دهد که این توسعه ظرفیت به ۱۲۰ میلیارد پوند سرمایه گذاری در این دوره ۱۷ ساله فرارو نیازمند است. هم اینک، ۱۱ تا ۱۳ درصد تقاضای جهانی گاز به این بخش اختصاص دارد.
مهمترین بازارهای جدید ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی، خاورمیانه و آسیا خواهند بود که ۶۰ درصد ظرفیت جدید ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی در افق ۲۰۳۰ میلادی را از آن خود کرده اند.
در مقابل، در بازارهای رشد یافته نظیر ایالات متحده، بخش های گسترده ای از اروپا و کشورهای مستقل مشترک المنافع نظیر اوکراین، آذربایجان، روسیه، جمهوری چک، بلژیک، اسلوونی، رومانی، ارمنستان و گرجستان، امکان توسعه ظرفیت ذخیره سازی محدود است.
امروزه در این مناطق، تاکید اصلی مدیران بر افزایش برداشت گاز طبیعی ذخیره شده در دوره های زمانی اوج مصرف و نه ایجاد ظرفیت های جدید می باشد. ما انتظار داریم در بازارهای جذاب گاز طبیعی نظیر کشور چین که دارای رشد زیادی نیز هستند، در آینده نزدیک شاهد ایجاد مراکز بزرگ ذخیره سازی گاز طبیعی باشیم.
این اقدامات که بخش مهمی از زنجیره تولید تا مصرف گاز طبیعی محسوب می شوند، در ابتدا با هدف تعادل بخشی میان عرضه و تقاضا، بهینه نمودن شبکه انتقال و ایجاد امنیت عرضه در دوره های نوسانات تولید راه اندازی گردیدند. اما با توسعه بازارها و آزادسازی تجاری ، هاب های تجاری پدید آمده و بازارهای پیرامونی شکل گرفتند.
امروزه ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی با نقش آفرینی تجاری به عنوان پشتیبان تجارت گاز مورد توجه قرار گرفته است. با توسعه منابع تجدیدپذیر انرژی در بخش تولید برق، می توان از گاز ذخیره شده به عنوان منبع پشتیبان تولید برق در مواقع مورد نیاز استفاده کرد.
این صنعت گامی بلند به سوی متعادل کردن جریان گاز در شبکه انتقال، استفاده از گاز ذخیره شده در فصول دارای تقاضای بالا، ایجاد اطمینان از عرضه گاز به مشتریان در صورت وقوع هر نوع حادثه پیش بینی نشده و یا حوادث طبیعی نظیر توفان ها و همچنین بروز حوادث مختلف در چرخه تولید و انتقال گاز، دسترسی مشتریان به جریان پایدار گاز طبیعی با پایین ترین قیمت ممکن و ثبات در قیمت های بازار برداشته است.
اکثر مخزن ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی به صورتی طراحی می شوند که در طول یک سال، یک بار به صورت کامل پر و سپس تخلیه شوند.
اما در پاره ای موارد، ما شاهد استفاده از گاز طبیعی در نیروگاه های تولید برق هستیم که به دلیل اوج گرفتن مصرف گاز در این تاسیسات در فصل تابستان، برای تامین برق مورد نیاز منازل و ادارات ، باید گاز ذخیره شده در مخازن در چند نوبت، پر و خالی شود.
نگاهی به توسعه صنعت گاز طبیعی در نقاط مختلف دنیا نشان می دهد که ما شاهد رشد و توسعه بازارهای منطقه ای ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی هستیم.
در کشورهایی که صنعت گاز در مراحل اولیه توسعه قرار دارد، همچون سال های ابتدایی ارائه این صنعت، از این فناوری برای تعادل بخشیدن به عرضه گاز طبیعی در فصل های مختلف سال، انتقال پایدار گاز طبیعی در خطوط لوله طولانی انتقال گاز و امنیت عرضه استفاده می گردد. کشورهای هند، ایران و چین از این شرایط برخوردارند. در این کشورها، باید حجم زیادی از گاز طبیعی ذخیره سازی شود تا همزمان با افزایش تقاضا، بتوان حجم گاز طبیعی مورد نیاز را در خط لوله ها تامین نمود.
در مقابل، در کشورهای با سابقه طولانی در این حوزه، صنعت گاز طبیعی با تغییراتی گسترده روبرو شده است. و اهداف ذخیره سازی گاز طبیعی در انواع مخازن زیرزمینی، کاملا متفاوت می باشد. در این کشورها، از این ذخایر برای بالا بردن توان تجاری عرضه گاز و به عنوان منبع انرژی پشتیبان منابع انرژی تجدیدپذیر تولید جریان برق، استفاده می شود.
این دو مزیت، گنبدهای نمکی را به محل هایی مناسب برای این اقدامات تبدیل کرده است.
امنیت عرضه انرژی از دیگر عوامل پیش برنده گسترش طرح های ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی در خاک اروپا است که حجم تولید در برابر مصرف گاز طبیعی، بسیار کمتر می باشد. اما در قاره اروپا، امنیت عرضه از جایگاه مهمی برخوردار است و یکی از دلایل محبوبیت پروژه های ذخیره سازی را باید در این موضوع دانست.
در کشورهای تولید کننده گاز طبیعی، انعطاف پذیری اندک گازهای غیرمتعارف به افزایش تعداد طرح های ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی انجامیده تا مدیریت کاراتر فرآیند تولید فراهم گردد.
کمی آن سوتر، در آمریکای شمالی، استفاده از طرح های ذخیره سازی به پایدار نمودن گاز طبیعی عرضه شده کمک شایانی نموده است. در روسیه و آذربایجان که از صادرکنندگان بزرگ گاز طبیعی محسوب می شوند، از این مخازن زیرزمینی استفاده گسترده ای می شود. صنعت گاز طبیعی به عنوان حوزه ای پیشرو که از بالاترین نرخ رشد در میان سوخت های فسیلی برخوردار است، باید برای افزایش نقش آفرینی خود، زیرساخت های کنونی تولید و انتقال را گسترش دهد.
در گستره جهانی، ۹۵ پروژه ذخیره سازی با ظرفیت ۶۸ میلیارد متر مکعب گاز در دست ساخت می باشد. اکثر این طرح ها در فاصله سال های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۵ میلادی، راه اندازی و با ظرفیت کامل، عملیاتی خواهند شد. به علاوه،۱۴۱ پروژه دیگر در دست برنامه ریزی و مطالعات اولیه امکان سنجی هستند. این طرح ها ۸۵ میلیارد متر مکعب به ظرفیت کنونی ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی دنیای امروز می افزایند.
نکته قابل توجه اینکه، اروپا در همه بخش های این صنعت نظیر تعداد پروژه ها، ظرفیت در دست توسعه ذخیره سازی، پروژه های در دست ساخت و پروژه های برنامه ریزی شده، در صدر این فهرست قرار دارد.
همچنین چینی ها در نظر دارند تا مصرف سالانه گاز خود را تا سال ۲۰۳۵ میلادی به ۵۰۰ میلیارد متر مکعب برسانند. بخش قابل توجهی از این افزایش از محل واردات گاز طبیعی تامین می گردد.
در عین حال، پکن برای تولید گاز متان به دام افتاده در لایه های زغال سنگ و گازهای شیل، برنامه ریزی گسترده ای انجام داده است. چرا که چینی ها، در دنیا از بیشترین حجم گاز شیل برخوردارند که در همه این موارد، ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی یک ضرورت خواهد بود. البته چینی ها در مقایسه با کشورهای بزرگ و باسابقه در صنعت گاز، از ظرفیت اندکی برای ذخیره سازی گاز طبیعی برخوردارند.
به عنوان مثال، نسبت گاز طبیعی برداشت شده از مخازن زیرزمینی ذخیره سازی به کل گاز مصرفی در چند کشور صنعتی، حدود ۱۹ درصد است. اما نرخ مشابه در مورد چین تنها ۵ درصد است. در این کشور، ظرفیت کنونی ذخیره سازی زیرزمینی بسیار اندک است و باید سرمایه گذاری بیشتری در این قطب جهانی مصرف گاز طبیعی انجام شود.
بر اساس پیش بینی ها، تا سال ۲۰۳۰ میلادی سهم گاز طبیعی ذخیره شده از کل گاز مصرفی دنیا به ۱۲ تا ۱۵ درصد افزایش می یابد که معادل ۴۴ تا ۵۵ روز کل مصرف گاز طبیعی دنیا خواهد بود. در این سال، چین به یکی از بزرگترین کشورهای دارای مخازن زیرزمینی ذخیره سازی گاز طبیعی تبدیل می شود که ۱۱ تا ۱۲ درصد کل ظرفیت ذخیره سازی را به خود اختصاص خواهد داد.
به هرحال، این توسعه با مسایل زمین شناسی، فنی، اقتصادی و قیمت گذاری همراه است. برای حل این مساله، دولتمردان پکن با سرعت بخشیدن به ساخت تاسیسات جدید ذخیره سازی زیرزمینی، امیدوارند توسعه صنعت گاز طبیعی را سرعت بخشند. در سیاست های راهبردی اعلام شده دولت چین بر کاهش انتشار دی اکسید کربن تاکید قابل توجهی گردیده که افزایش سهم گاز در سبد انرژی مصرفی، گامی بلند در این راستا خواهد بود.
در فاصله سال های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵ میلادی، این کشور بیش از ۱۳ میلیارد دلار برای ساخت ۲۴ مرکز ذخیره سازی گاز طبیعی، سرمایه گذاری می نماید. از سوی دیگر، تحول در سازوکارهای قیمت گذاری گاز طبیعی، شرکت های فعال در بخش ذخیره سازی گاز طبیعی را به سوی سودآوری و بازگشت سریع تر سرمایه گذاری های اولیه و افزایش سرمایه گذاری ها رهنمون می کند.
*اروپا، عصر پرنوسان فعالان صنعت ذخیره سازی گاز طبیعی
آزادسازی تجاری و افزایش رونق تجاری در اروپا در سال های اخیر، بر چگونگی بهره گیری از تاسیسات ذخیره سازی، تاثیر چشمگیری داشته است.
شرکت های فعال در این بخش، با مشتری مداری تلاش می کنند تا جایگاه رقابتی بهتری به دست آورند. از سال ۲۰۱۰ میلادی تا پایان سال ۲۰۱۳ میلادی، ظرفیت ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی، بیش از ۱۶ درصد رشد داشته است.
ذخیره سازی شناور در گنبدهای نمکی و ایجاد مراکز ذخیره سازی گاز طبیعی در کنار مراکز بزرگ مصرف و پایانه های عرضه گاز طبیعی، از بهترین مثال های توسعه این حوزه در قاره سبز به شمار می آید. اگرچه ذخیره سازی شناور در گنبدهای نمکی تنها ۱۴ درصد از این بازار را به خود اختصاص داده است، اما با سرمایه گذاری اندکی می توان به سرعت این عدد را به ۳۱ درصد افزایش داد.
این شرایط پویا به هر حال، در وضعیتی شکل گرفته است که تقاضای گاز طبیعی در قاره اروپا، رشد چندان زیادی ندارد و ما شاهد رقابت شکننده ای میان شرکت های صنعت ذخیره سازی و سایر منابع منعطف انرژی نظیر ال ان جی و همچنین کاهش اختلاف زیاد میان قیمت گاز طبیعی در دو فصل تابستان و زمستان هستیم.
چنین وضعیت ناپایداری به رشد شرکت های فعال در ذخیره سازی گاز طبیعی و عرضه آن در مواقع مورد نیاز و کاهش قیمت ها انجامیده است. هرچند در مورد سودآور بودن طرح های در دست مطالعه و برنامه ریزی، تردیدهای زیادی وجود دارد.
در مجموع، ذخیره سازی گاز طبیعی را باید بهترین و قدرتمندترین راهکار در مقابله با توقف و اختلال عرضه گاز طبیعی و یا کاهش عرضه به دلایل متفاوت احتمالی دانست.
به عنوان مثال، در سرما و یخ بندان شدید فوریه ۲۰۱۲ میلادی در قاره اروپا، ۳۰ درصد گاز مصرف شده شهروندان و صنایع از طرح های ذخیره سازی تامین گردید.
ما معتقدیم به دلیل شرایط خاص جغرافیایی و سیاسی حاکم بر اتحادیه اروپا و تغییر قابل توجه در موازنه تولید و واردات در برابر حجم مصرف، همچنان اروپایی ها در صدر مناطق نیازمند به توسعه طرح های ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی قرار داشته و این شرایط تا سال ها، همچنان ادامه خواهد یافت.
البته فراموش نکنید که با توسعه طرح های تولید انرژی از منابع تجدیدپذیر و پایدار در قاره سبز نظیر انرژی خورشیدی، بادی و امواج دریا، استفاده از گاز طبیعی ذخیره شده به عنوان منبع پشتیبان و در ساعات توقف تولید از منابع سبز، از محبوبیت زیادتری نسبت به گذشته، برخوردار گردیده است. اما این شرایط، نیازمند امکان تخلیه سریع مخزن است که گنبدهای نمکی را باید اصلی ترین گزینه موجود برای بهره گیری در این شرایط به شمار آورد.
مطالعه ما نشان می دهد که با افزایش تعداد پایانه های عرضه گاز طبیعی تولید شده و یا وارد شده به خاک اروپا، انعطاف پذیری عرضه کنندگان گاز طبیعی، یک امتیاز مهم محسوب می شود تا بتوانند در سریع ترین زمان ممکن، تقاضاهای خواسته شده را تامین کنند.
ما معتقدیم در شرایط کنونی، محدودیت های تامین سرمایه و فقدان چشم انداز قابل پیش بینی، از مهمترین موانع توسعه طرح های ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی در سراسر اروپا به شمار می رود.
*نگاهی به راهبردهای ذخیره سازی شرکت گازپروم در اروپا
شرکت روسی گازپروم که کنترل ۲۰ درصد از کل ذخایر گاز طبیعی دنیا را در اختیار داشته و بیش از ۳۵ درصد از گاز طبیعی مورد نیاز کشورهای اروپایی را تامین می نماید، توانسته است با خرید و یا ایجاد مخازن زیرزمینی ذخیره سازی گاز طبیعی در دروازه های اتحادیه اروپا، موقعیت رقابتی غیر قابل تسخیری حداقل در دوره زمانی میان مدت به دست آورد.
مدیران ارشد شرکت گازپروم که از ارتباطات پشت پرده گسترده ای با رهبران کاخ کرملین برخوردارند، در نظر دارند تا ظرفیت ذخیره سازی گاز طبیعی خود را از ۳ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۱۱ میلادی به ۵ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۱۵ میلادی برسانند.
آنان امیدوارند که بتوانند ۵ درصد از گاز فروخته شده به اروپایی ها در هر سال را از این طریق تامین کنند. گازپروم با سرمایه گذاری هنگفت مالی در کشورهای اتریش، آلمان و صربستان، امیدوار است که به سودآوری بیشتری دست یابد. اجاره و یا مشارکت در راهبری چند طرح ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی در هلند، انگلستان، جمهوری چک و آلمان از جمله اقدامات دیگر این مردان روس تبار محسوب می شود. به علاوه، آنان امیدوارند که یک طرح بزرگ ذخیره سازی گاز طبیعی را در خاک ترکیه و با هدف تامین گاز مصرفی چند کشور جنوب اروپا، احداث کنند.
بر اساس اعلام رهبران گازپروم، در سال ۲۰۱۵ میلادی، این شرکت مدیریت مستقیم و یا غیرمستقیم مخازنی با ظرفیت ذخیره سازی زیرزمینی ۱۰ میلیارد متر مکعب را در خاک اروپا در اختیار خواهد داشت. خرید سهام چند شرکت اروپایی فعال در این حوزه از دیگر برنامه های روس ها محسوب می شود.
روس ها که ساخت دو خط لوله مهم و راهبردی نورث استریم و سوث استریم را در دست اجرا دارند، دستیابی به امنیت عرضه گاز طبیعی فروخته شده به مشتریان خود به ویژه در ماه های سرد سال، بهینه نمودن عملیات انتقال گاز طبیعی، بالا بردن اعتماد مشتریان و کاهش هزینه های تغییرات روزانه در تقاضا را در دستور کار خویش دارند. روس ها با ایجاد مراکز ذخیره سازی در نزدیکی مراکز بزرگ مصرف قاره اروپا که در مجموع از مصرف سالانه ۶۰۰ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی و بازاری رقابتی برخوردار است، جایگاه خود را مستحکم نموده اند.
*ایالات متحده؛ گازهای شیل و ایجاد موج جدید توسعه گنبدهای نمکی
انقلاب گازهای غیرمتعارف و رشد چشمگیر مصرف گاز طبیعی و توسعه شبکه خطوط لوله انتقال این حامل انرژی، نیاز به توسعه ظرفیت ذخیره سازی گاز طبیعی را دوچندان نموده است. اگرچه از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۷ میلادی، تعداد طرح های ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی و ظرفیت آنها تقریبا ثابت باقی مانده بود، افزایش تجارت گاز و رشد تقاضای گاز طبیعی در نیروگاه ها، استفاده از گنبدهای نمکی را به عنوان مراکز جدید ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی، افزایش چشمگیری داده است.
اگرچه اکثر مراکز ذخیره سازی گاز طبیعی در ایالات متحده از گذشته، میادین نفت و گاز قدیمی بوده اند، اما هم اینک گنبدهای نمکی اصلی ترین گزینه توسعه محسوب می شوند. این مراکز با وجود سهم ۹ درصدی در ظرفیت ذخیره سازی گاز طبیعی ایالات متحده، هم اینک ۲۵ درصد نوسانات تقاضای گاز طبیعی در ایالات متحده را تامین می نمایند. همچنین از ۱۷ مرکز ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی در دست توسعه در این کشور که تا سال ۲۰۱۷ میلادی عملیاتی می شوند، ۱۲ مورد گنبد نمکی می باشد.
*نگاهی به ذخیره سازی گاز طبیعی در ۴۸ کشور مختلف
در سطح جهانی، هم اینک در مجموع ۶۸۸ مرکز ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی وجود دارد. این مراکز از ظرفیت ذخیره سازی ۳۷۷ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی که معادل ۱۰.۳ درصد مصرف جهانی گاز طبیعی را تشکیل می دهد، برخوردارند. در سه سال گذشته، ما شاهد افزایش ۳۵ میلیارد متر مکعبی ظرفیت ذخیره سازی و به ویژه به دنبال ایجاد مراکز جدید در قاره اروپا با ظرفیت ۱۴ میلیارد متر مکعب بوده ایم.
در مجموع، مراکز ذخیره سازی دنیا در چهار منطقه آمریکای شمالی، اروپا، کشورهای مستقل مشترک المنافع و آسیا و اقیانوسیه جای گرفته اند. دوسوم این مراکز در آمریکای شمالی قرار دارند که سهم ایالات متحده و کانادا به ترتیب ۴۱۴ و ۵۹ مرکز و ظرفیت مجموع ۱۵۲ میلیارد متر مکعب می باشد.
در قاره اروپا که در جایگاه دوم این فهرست قرار دارد، ۱۴۴ مرکز ذخیره سازی فعال می باشد که امکان ذخیره سازی ۹۹ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی در آن وجود دارد. همچنین در کشورهای مستقل مشترک المنافع ۵۱ مرکز با ظرفیت ۱۱۵ میلیارد متر مکعب و در نهایت در آسیا و اقیانوسیه ۱۸ مرکز با ظرفیت ۹.۳ میلیارد متر مکعب فعال است. دو مرکز ذخیره سازی دیگر در کشورهای آرژانتین و ایران قرار دارند.
از مجموع مراکز ذخیره سازی گاز طبیعی، ۵۰۹ مورد (معادل ۷۴ درصد کل مخازن) در میادین قدیمی نفت و گاز قرار دارند. بدین ترتیب، باید دانست که آزادسازی اقتصادی بازارها، نقش مهمی در بازارهای جهانی ذخیره سازی گاز طبیعی ایفا می کند.
بر اساس آمار منتشر شده، در ابتدای سال ۲۰۱۳ میلادی، ۹۴ گنبد نمکی در دنیا برای ذخیره سازی گاز طبیعی فعال بوده است. و با وجودی که این گنبدهای نمکی ۷ درصد ظرفیت ذخیره سازی گاز طبیعی را به خود اختصاص داده اند، ۲۲ درصد گاز عرضه شده به این گنبدها تعلق دارد.
و در نهایت اینکه، دولت های آمریکا، روسیه، اوکراین، کانادا و آلمان، پنج کشور دارای بیشترین مراکز ذخیره سازی گاز طبیعی در دنیای امروز به شمار می روند که ۷۳ درصد کل ظرفیت ذخیره سازی گاز طبیعی را در اختیار دارند. در رده های بعدی این فهرست نیز ایتالیا، فرانسه و اتریش قرار گرفته اند.
منبع: WWW.CEDIGAZ.ORG
مترجم: محسن داوری
دوشنبه ۱۹ آبان ۱۳۹۳ ساعت ۲۱:۵۸
کد مطلب: 3679