افزایش سوزاندن گاز بجای کاهش!
بررسی فلرینگ طی برنامه‌های توسعه‌ای
ميزنفت/ گازهای همراه نفت از جمله منابع هیدروکربوری محسوب می‌شوند که با فرآورش آن می‌توان منافع اقتصادی متعددی بدست آورد ولی بررسی آماری گازهای همراه نفت سوزانده شده حاکی از این است که طی سال‌های گذشته، شرکت ملی نفت در این حوزه نسبت به برنامه‌های اتخاذ شده، موفق نبوده است.
مقايسه عملكرد و اهداف برنامه‌های توسعه کشور در زمينه سوزاندن گازهاي همراه نفت نشان مي‌دهد كه به جز سال‌های 1391 و 1392، در بقیه سال‌های برنامه سوم تا پنجم طي سال‌های (1395-1378)، شركت ملي نفت ایران نتوانسته اهداف برنامه را محقق كند. البته در سال‌های 1391 و 1392 که مقدار کمی از اهداف برنامه پنجم محقق گردید، دلیل اصلی کاهش تولید نفت بوده است و پروژه خاصی در این رابطه به بهره‌برداری نرسیده است (نمودار 1).
نمودار 1- شکاف بین اهداف برنامه و عملکرد جمع‌آوری گازهای همراه نفت طی سال برنامه سوم تا پنجم/ میلیون متر مکعب در روز
نمودار 2- - تغییرات گاز همراه نفت سوزانده شده طی سال‌های 1395-1378
همان‌طوري كه در نمودار (2) مشاهده مي‌شود، در برنامه سوم توسعه (83-1379) مقرر شده بود تا ميزان گازهای همراه نفت سوزانده شده از 29 ميليون متر مكعب در روز در سال 1378 به 13 ميليون مترمكعب در روز در سال 1383 برسد (كاهش 55.17 درصدي). ولي عملكرد شركت ملي نفت ایران طي دوره زماني 83-1379 نشان مي‌دهد كه ميزان گازهای همراه نفت سوزانده شده از 29 ميليون متر مكعب در روز در سال 1378 به 39.6 ميليون مترمكعب در روز رسيده است.
به عبارت دیگر مطابق برنامه سوم، طی دوره زمانی 83-1379 میزان گازهای همراه نفت سوزانده شده بایستی 16 میلیون متر مکعب در روز کاهش می‌یافت ولی در عمل طی این 5 سال میزان گازهای همراه نفت سوزانده شده 10.6 میلیون متر مکعب در روز افزایش یافته است یعنی انحراف 166 درصدی از هدف برنامه.
دلیل این موضوع را می‌توان تغییرات تولید نفت‌خام و عدم‌بهره‌برداری از پروژه‌های جمع‌آوری گازهای همراه نفت سوزانده شده دانست. همان‌طوری که در مشاهده می‌شود، حجم گازهای همراه نفت سوزانده شده طی دوره زمانی 81-1379 روند کاهشی داشته است که علت اصلی بخشی از آن، کاهش 253 هزار بشکه در روز تولید نفت‌خام طی این دوره زمانی می‌باشد.
همچنین در دو سال پایانی برنامه سوم (83-1382)، حجم گازهای همراه نفت سوزانده شده روند افزایشی داشته است که با بررسی روند تولیدات نفت، مشاهده می‌شود در این دوره زمانی، تولید نفت‌خام به میزان 370 هزار بشکه در روز افزایش داشته است.
عدم دستیابی به هدف کمی برنامه سوم توسعه در سال پایانی (1383)، موجب شد تا در آغاز برنامه چهارم توسعه (1384)، براساس وضعیت گازهای همراه نفت سوزانده شده در سال 1383، هدف کمی سال اول برنامه چهارم توسعه (1384) نسبت به هدف کمی برنامه سوم توسعه سال 1383 بیشتر شود.
مطابق با اهداف کمی برنامه چهارم توسعه (88-1384) ميزان گازهای همراه نفت سوزانده شده مي‌بايستي از 39.6 ميليون مترمكعب در روز در پايان سال 1383 به 10 ميليون مترمكعب در روز در پايان سال 1388 مي‌رسيد. به عبارت دیگر طی 5 سال برنامه چهارم می‌بایست از گازهای همراه نفت سوزانده شده 29 میلیون متر مکعب در روز کاسته می‌شد ولي عملكرد شركت ملي نفت ایران نشان مي‌دهد كه ميزان گازهای همراه نفت سوزانده شده طی 5 سال برنامه چهارم با نرخ متوسط سالانه 1 درصدی رشد کرده و از 39.6 میلیون متر مکعب در روز به 41.56 میلیون متر مکعب در روز در سال 1388 رسیده است یعنی انحراف 106.7 درصدی از هدف برنامه.
بررسی تولید نفت‌خام در دوره 5 ساله برنامه چهارم توسعه نشان می‌دهد که طی دوره زمانی 86-1384، تولید نفت تغییر محسوسی نداشته است و بدنبال آن تولید گازهای همراه نفت سوزانده شده هم تغییر خاصی ندارد. در دو سال پایانی برنامه چهارم توسعه، علی‌رغم اینکه تولید نفت در سال‌های 1387 و 1388 به ترتیب با نرخ 1.8 و 2.5 درصد کاهش یافته است، ولی میزان گازهای همراه نفت سوزانده شده روند افزایشی را نشان می‌دهد.
با توجه به اینکه براساس آمارهای ترازهیدروکربوری سال 1392 میزان خروجی گاز سبک از واحدهای NGL استفاده‌کننده از گازهای همراه نفت طی سال‌های 1388-1386 به میزان 3.28 میلیون متر مکعب در روز کاهش داشته است پس می‌توان گفت که دلیل اصلی افزایش گازهای همراه نفت سوزانده شده طی سال‌های مذکور، کاهش گازهای همراه نفت تحویلی به واحدهای NGL بوده است.
آمارهای مربوط به سال 1389 نیز نشان می‌دهد که علی‌رغم افزایش محسوس در تولید نفت نسبت به سال 1388، تولید گازهای همراه نفت سوزانده شده کاهش یافته است که دلیل این موضوع افزایش فعالیت برخی از واحدهای NGL بوده است که قبلا توضیح داده شد.
مشابه سال اول برنامه چهارم توسعه، در برنامه پنجم توسعه نیز مشاهده می‌شود که هدف کمی سال اول برنامه پنجم توسعه (1390) حدوداً 3.5 برابر هدف کمی سال پایانی برنامه چهارم توسعه است. دلیل این موضوع آن است که در پایان برنامه چهارم توسعه، عملکرد این بخش از نفت و گاز نتوانسته اهداف کمی برنامه چهارم توسعه را تأمین کند و در نتیجه هدف کمی سال اول برنامه پنجم توسعه براساس وضعیت موجود سال 1388 و 1389 تعیین شده است.
طبق اهداف کمی برنامه پنجم توسعه (94-1390)، برنامه‌ریزی شده است تا ميزان گازهای همراه نفت سوزانده شده از 37.24 ميليون مترمكعب در روز در پايان سال 1389 به 6.9 ميليون مترمكعب در روز در پايان سال 1394 برسد (کاهش 30.34ميليون مترمكعب در روز). براساس آمارهای موجود، در عمل طی این دوره 5 ساله، میزان گاز همراه نفت سوزانده شده 5.24 میلیون متر مکعب در روز كاسته شده است که دلیل اصلی این موضوع افت شدید تولید نفت طی دوره تحریم‌ها بوده است.
در نمودار بالا مشاهده می‌شود سیاست دولت‌های مختلف در زمینه کاهش سوزاندن گازهای همراه نفت نتوانسته است اهداف کمی برنامه‌های سوم تا پنجم توسعه را محقق کند. به نحوی که در برنامه‌های سوم و چهارم توسعه، عملکرد دولت در جهت معکوس اهداف برنامه بوده و در برنامه پنجم نیز به خاطر کاهش در تولید نفت اهداف برنامه تا حدودی تحقق یافته است. لذا روشن است محدودیت‌هایی فراتر از ناکارآمدی دولت‌ها و یا مدیریت شرکت ملی نفت ایران در میان بوده است که موجب شده است تا پس از گذشت 15 سال از برنامه‌ریزی کلان برای جمع‌آوری گازهای همراه نفت، همچنان این مسأله به قوت خود باقی است.
در واقع طی این دوره زمانی، موانعی شامل موانع جغرافیایی، مالی، ساختاری، قانونی و نهادی بر اجرای طرح‌های جمع‌آوری گازهای همراه نفت تأثیرگذار بوده است که در اجرای طرح‌های جمع‌آوری این گازها بایستی مورد توجه قرار بگیرد.
موسسه مطالعات انرژی سبحان
مقايسه عملكرد و اهداف برنامه‌های توسعه کشور در زمينه سوزاندن گازهاي همراه نفت نشان مي‌دهد كه به جز سال‌های 1391 و 1392، در بقیه سال‌های برنامه سوم تا پنجم طي سال‌های (1395-1378)، شركت ملي نفت ایران نتوانسته اهداف برنامه را محقق كند. البته در سال‌های 1391 و 1392 که مقدار کمی از اهداف برنامه پنجم محقق گردید، دلیل اصلی کاهش تولید نفت بوده است و پروژه خاصی در این رابطه به بهره‌برداری نرسیده است (نمودار 1).
نمودار 1- شکاف بین اهداف برنامه و عملکرد جمع‌آوری گازهای همراه نفت طی سال برنامه سوم تا پنجم/ میلیون متر مکعب در روز
نمودار 2- - تغییرات گاز همراه نفت سوزانده شده طی سال‌های 1395-1378
همان‌طوري كه در نمودار (2) مشاهده مي‌شود، در برنامه سوم توسعه (83-1379) مقرر شده بود تا ميزان گازهای همراه نفت سوزانده شده از 29 ميليون متر مكعب در روز در سال 1378 به 13 ميليون مترمكعب در روز در سال 1383 برسد (كاهش 55.17 درصدي). ولي عملكرد شركت ملي نفت ایران طي دوره زماني 83-1379 نشان مي‌دهد كه ميزان گازهای همراه نفت سوزانده شده از 29 ميليون متر مكعب در روز در سال 1378 به 39.6 ميليون مترمكعب در روز رسيده است.
به عبارت دیگر مطابق برنامه سوم، طی دوره زمانی 83-1379 میزان گازهای همراه نفت سوزانده شده بایستی 16 میلیون متر مکعب در روز کاهش می‌یافت ولی در عمل طی این 5 سال میزان گازهای همراه نفت سوزانده شده 10.6 میلیون متر مکعب در روز افزایش یافته است یعنی انحراف 166 درصدی از هدف برنامه.
دلیل این موضوع را می‌توان تغییرات تولید نفت‌خام و عدم‌بهره‌برداری از پروژه‌های جمع‌آوری گازهای همراه نفت سوزانده شده دانست. همان‌طوری که در مشاهده می‌شود، حجم گازهای همراه نفت سوزانده شده طی دوره زمانی 81-1379 روند کاهشی داشته است که علت اصلی بخشی از آن، کاهش 253 هزار بشکه در روز تولید نفت‌خام طی این دوره زمانی می‌باشد.
همچنین در دو سال پایانی برنامه سوم (83-1382)، حجم گازهای همراه نفت سوزانده شده روند افزایشی داشته است که با بررسی روند تولیدات نفت، مشاهده می‌شود در این دوره زمانی، تولید نفت‌خام به میزان 370 هزار بشکه در روز افزایش داشته است.
عدم دستیابی به هدف کمی برنامه سوم توسعه در سال پایانی (1383)، موجب شد تا در آغاز برنامه چهارم توسعه (1384)، براساس وضعیت گازهای همراه نفت سوزانده شده در سال 1383، هدف کمی سال اول برنامه چهارم توسعه (1384) نسبت به هدف کمی برنامه سوم توسعه سال 1383 بیشتر شود.
مطابق با اهداف کمی برنامه چهارم توسعه (88-1384) ميزان گازهای همراه نفت سوزانده شده مي‌بايستي از 39.6 ميليون مترمكعب در روز در پايان سال 1383 به 10 ميليون مترمكعب در روز در پايان سال 1388 مي‌رسيد. به عبارت دیگر طی 5 سال برنامه چهارم می‌بایست از گازهای همراه نفت سوزانده شده 29 میلیون متر مکعب در روز کاسته می‌شد ولي عملكرد شركت ملي نفت ایران نشان مي‌دهد كه ميزان گازهای همراه نفت سوزانده شده طی 5 سال برنامه چهارم با نرخ متوسط سالانه 1 درصدی رشد کرده و از 39.6 میلیون متر مکعب در روز به 41.56 میلیون متر مکعب در روز در سال 1388 رسیده است یعنی انحراف 106.7 درصدی از هدف برنامه.
بررسی تولید نفت‌خام در دوره 5 ساله برنامه چهارم توسعه نشان می‌دهد که طی دوره زمانی 86-1384، تولید نفت تغییر محسوسی نداشته است و بدنبال آن تولید گازهای همراه نفت سوزانده شده هم تغییر خاصی ندارد. در دو سال پایانی برنامه چهارم توسعه، علی‌رغم اینکه تولید نفت در سال‌های 1387 و 1388 به ترتیب با نرخ 1.8 و 2.5 درصد کاهش یافته است، ولی میزان گازهای همراه نفت سوزانده شده روند افزایشی را نشان می‌دهد.
با توجه به اینکه براساس آمارهای ترازهیدروکربوری سال 1392 میزان خروجی گاز سبک از واحدهای NGL استفاده‌کننده از گازهای همراه نفت طی سال‌های 1388-1386 به میزان 3.28 میلیون متر مکعب در روز کاهش داشته است پس می‌توان گفت که دلیل اصلی افزایش گازهای همراه نفت سوزانده شده طی سال‌های مذکور، کاهش گازهای همراه نفت تحویلی به واحدهای NGL بوده است.
آمارهای مربوط به سال 1389 نیز نشان می‌دهد که علی‌رغم افزایش محسوس در تولید نفت نسبت به سال 1388، تولید گازهای همراه نفت سوزانده شده کاهش یافته است که دلیل این موضوع افزایش فعالیت برخی از واحدهای NGL بوده است که قبلا توضیح داده شد.
مشابه سال اول برنامه چهارم توسعه، در برنامه پنجم توسعه نیز مشاهده می‌شود که هدف کمی سال اول برنامه پنجم توسعه (1390) حدوداً 3.5 برابر هدف کمی سال پایانی برنامه چهارم توسعه است. دلیل این موضوع آن است که در پایان برنامه چهارم توسعه، عملکرد این بخش از نفت و گاز نتوانسته اهداف کمی برنامه چهارم توسعه را تأمین کند و در نتیجه هدف کمی سال اول برنامه پنجم توسعه براساس وضعیت موجود سال 1388 و 1389 تعیین شده است.
طبق اهداف کمی برنامه پنجم توسعه (94-1390)، برنامه‌ریزی شده است تا ميزان گازهای همراه نفت سوزانده شده از 37.24 ميليون مترمكعب در روز در پايان سال 1389 به 6.9 ميليون مترمكعب در روز در پايان سال 1394 برسد (کاهش 30.34ميليون مترمكعب در روز). براساس آمارهای موجود، در عمل طی این دوره 5 ساله، میزان گاز همراه نفت سوزانده شده 5.24 میلیون متر مکعب در روز كاسته شده است که دلیل اصلی این موضوع افت شدید تولید نفت طی دوره تحریم‌ها بوده است.
در نمودار بالا مشاهده می‌شود سیاست دولت‌های مختلف در زمینه کاهش سوزاندن گازهای همراه نفت نتوانسته است اهداف کمی برنامه‌های سوم تا پنجم توسعه را محقق کند. به نحوی که در برنامه‌های سوم و چهارم توسعه، عملکرد دولت در جهت معکوس اهداف برنامه بوده و در برنامه پنجم نیز به خاطر کاهش در تولید نفت اهداف برنامه تا حدودی تحقق یافته است. لذا روشن است محدودیت‌هایی فراتر از ناکارآمدی دولت‌ها و یا مدیریت شرکت ملی نفت ایران در میان بوده است که موجب شده است تا پس از گذشت 15 سال از برنامه‌ریزی کلان برای جمع‌آوری گازهای همراه نفت، همچنان این مسأله به قوت خود باقی است.
در واقع طی این دوره زمانی، موانعی شامل موانع جغرافیایی، مالی، ساختاری، قانونی و نهادی بر اجرای طرح‌های جمع‌آوری گازهای همراه نفت تأثیرگذار بوده است که در اجرای طرح‌های جمع‌آوری این گازها بایستی مورد توجه قرار بگیرد.
موسسه مطالعات انرژی سبحان
يکشنبه ۱۲ دی ۱۳۹۵ ساعت ۱۰:۱۵
کد مطلب: 16165
