چرا صادرات گاز به اروپا منطقی نیست؟

محمد رحیمی/ بنابر آمار شرکت بین المللی بریتیش پترولیوم (BP)، ایران با در اختیار داشتن حدود 34 تریلیون متر مکعب ذخایر گاز طبیعی، در جایگاه نخست دارندگان این منبع انرژی قرار دارد. علی رغم این موضوع، به دلیل تولید پایین گاز و همچنین مصرف بالای آن در داخل کشور، عملا ایران نتوانسته ‌است سهمی در تجارت جهانی این محصول داشته‌ باشد.

در سال‌های اخیر و با تسریع روند توسعه فازهای پارس جنوبی، تولید گاز طبیعی کشور روندی صعودی به خود گرفته‌است؛ به طوری‌که کشور در سال‌های آینده با مازاد تولید گاز روبرو است و مسئولان وزارت نفت به دنبال صادرات این گاز مازاد هستند.

از طرف دیگر همزمان با نهایی شدن برجام و افزایش احتمال برداشته‌شدن تحریم­ها، کشورهای متقاضی گاز طبیعی به ویژه کشورهای اروپایی، برای خرید گاز ایران با مسئولین وزارت نفت وارد مذاکره شده‌اند. در چنین شرایطی ضروری است که مناسب‌ترین مقاصد صادراتی گاز کشور تعیین و اولویت‌بندی شود تا در تعامل با متقاضیان گاز ایران، بهترین تصمیم اتخاذ شود.

در کنار بازار منطقه و بازار شرق آسیا، یکی از بازارهای مهمی که برای گاز ایران برشمرده می‌شود بازار اروپاست که عمدتا شامل ایتالیا، آلمان، فرانسه و اسپانیا می‌شود. برای صادرات گاز به این منطقه دو روش وجود دارد:
الف) صادرات گاز با خط لوله
ب) تبدیل گاز به LNG (گاز طبیعی مایع شده) و صادرات آن با استفاده از کشتی. تحلیل اقتصادی و ژئوپلتیکی صادرات گاز به اروپا در هر دو روش می‌تواند میزان مطلوبیت اروپا برای صادرات گاز کشور را روشن کند.


الف- بررسی صادرات گاز به اروپا از منظر اقتصادی
به منظور صادرات گاز به اروپا از طریق خط لوله، ابتدا باید گاز در پالایشگاه، پالایش و سپس در مسافتی به طول 3500-6000 کیلومتر از طریق خط لوله منتقل شود. در این صورت به ازای هر متر مکعب بین 19 تا 30 سنت باید هزینه شود. همچنین در صورت صادرات گاز از طریق ال.ان.جی، گاز باید ابتدا در واحد مایع‌سازی، مایع شود و سپس در مسافتی بین 7000-12000 کیلومتر توسط کشتی حمل شود. در این صورت به ازای هر متر مکعب بین 21 تا 22 سنت باید هزینه شود. قیمت‌های گاز در مناطق مختلف در دو حالت قیمت بالای نفت و قیمت پایین نفت و سود خالص حاصل از صادرات گاز برای کشور در جدول و نمودار زیر نشان داده شده است:
 
 
 *سود خالص حاصل از صادرات هر متر مکعب گاز به بازارهای مختلف (سنت بر متر مکعب)




 
 
 مطابق جدول فوق صادرات گاز به اروپا چه در قیمت‌های بالای نفت و چه در قیمت‌های پایین آن، چه با روش خط لوله و چه با روش ال.ان.جی هیچ مزیتی نسبت به صادرات گاز به دو بازار منطقه و شرق آسیا ندارد. این در حالی است که بازار منطقه به دلیل نزدیکی جغرافیایی و در نتیجه کاهش هزینه انتقال گاز و بازار ژاپن نیز به دلیل قیمت بالای خرید LNG توسط این کشور، از لحاظ اقتصادی بسیار مطلوب‌تر از بازار اروپا هستند.

ب- بررسی صادرات گاز به اروپا از منظر دیپلماسی انرژی
از بعد دیپلماسی انرژی، به طور کلی صادرات گاز به روش خط لوله برای کشورهای صادرکننده اولویت بیشتری دارد؛ چرا که معمولا قدرت برتر را در عرصه سیاسی در اختیار این کشورها قرار می‌دهد. مثال بارز این موضوع صادرات گاز روسیه به اروپا است. همچنین صادرات به روش خط لوله باعث حفظ ساختار منطقه‌ای بازار گاز و در نتیجه توانایی کشورهای صادرکننده برای فروش گاز به قیمت‌های بالاتر به مشتریان خود می‌شود. به ویژه اینکه صادرات گاز با خط لوله به اروپا به طور خاص با دو مشکل عمده مواجه است:

اولا به طور سنتی روسیه بر این بازار تسلط داشته و ضمن تامین بخش زیادی از گاز اروپا همواره از این ابزار برای مقاصد سیاسی خود استفاده کرده‌ است. از طرفی ایران نمی‌تواند به اندازه روسیه در تامین گاز اروپا نقش ایفا کند. بنابراین ورود ایران به بازار اروپا نه تنها به لحاظ سیاسی اروپا را به ایران وابسته نمی‌کند؛ بلکه باعث کاهش قدرت روسیه در این بازار، متنوع شدن سبد واردات اروپا و در نتیجه تامین امنیت انرژی این قاره و همچنین کاهش بیش از پیش قیمت گاز وارداتی آن می‌شود.

ثانیا صادرات گاز ایران از طریق خط لوله به اروپا به دلیل گذشتن از چندین کشور مختلف، همواره با تهدید قطع ترانزیت توسط این کشورها مواجه است.

 از طرف دیگر صادرات گاز به روش LNG علاوه بر عدم مطلوبیت کلی نسبت به خط لوله، با موانع جدی دیگری نیز روبرو است؛ از جمله عدم در اختیار داشتن تکنولوژی ساخت واحدهای LNG و کشتی‌های حمل این محصول، اشباع بودن بازار LNG در سال‌های آینده (2) و تحریم‌پذیری این نوع صادرات نسبت به خط لوله (3).

بنابراین صادرات گاز به اروپا در هر دو روش خط لوله و LNG از نگاه دیپلماسی انرژی نه تنها مطلوبیت ندارد بلکه با تهدیدهای متعدد همراه است.
با توجه به مطالب ذکر شده، می‌توان گفت؛ اولا بازار اروپا به هیچ وجه گزینه مطلوبی برای صادرات گاز ایران به ویژه در قیمت‌های فعلی نفت نیست. ثانیا بازار منطقه هم به لحاظ اقتصادی (به ویژه در قیمت‌های فعلی نفت) و هم به لحاظ دیپلماسی انرژی، بهترین گزینه صادرات گاز برای ایران است. بنابراین همانند آنچه آقای کاملی رئیس شرکت ملی صادرات گاز در اواخر سال 94 گفته است، باید گفت: «هيچ عقل سليمي حکم نمي‌کند که بازار منطقه‌اي را رها کنيم و به سمت بازار پرهزينه اروپا برويم».

1) LPG= گاز مایع شده. در این روش گاز ار تا دمای 161-  سانتیگراد سرد و تبدیل به مایع می کنند. سپس به وسیله کشتی های خاص حمل این محصول آن را انتقا می دهند و سپس در مقصد دوباره این مایع را به گاز تبدیل می کنند و مورد استفاده قرار می دهند.
2) به عقیده بسیاری از کارشناسان تا سال 2035 عمدتا به دلیل ورود استرالیا و امریکا، بازار LNG اشباع است.
3) در جریان اعمال تحریم های غرب علیه ایران هیچ گاه صادرات گاز به روش خط لوله مورد تحریم واقع نشد.

منبع: دنیای اقتصاد

يکشنبه ۲۶ ارديبهشت ۱۳۹۵ ساعت ۱۰:۴۸