نگاهی تاریخی به برکناری 3 وزیر نفت عربستان
النعیمی، قربانی سیاسی کاری
النعيمي مانند زكي يماني دليل افزايش توليد نفت عربستان را فني مي‌خواند و عنوان مي‌كرد به دليل خارج كردن شيل نفت‌ها از بازار نفت مخالف كاهش و حتي تثبيت توليد است.
وحید حاجی پور/ علي‌النعيمي وزير نفت عربستان در حالي پس از 20 سال از سمت خود كنار رفت كه بيشتر تحليلگران و كارشناسان اقتصاد سياسي و اقتصاد انرژي دليل اين تغيير بزرگ را در تغيير ديدگاه‌هاي سياستمداران رياض جست‌وجو مي‌كنند.
از همان ابتداي كشف نفت در شبه‌جزيره، عربستاني‌ها سعي كردند نفت را از سياست جدا كنند و نگاه «سلاح‌گونه» به آن نداشته باشند. با اين وجود سياسي‌كاري‌ها در سياست‌هاي نفتي عربستان وجود داشته و در چند برهه از تاريخ براي جهان دردسر‌ساز شده است. نگاه غالب در دولت رياض به اين مهم معطوف شده بود كه نبايد از نفت به عنوان سلاح استفاده كرد و تنها بايد آن را يك ابزار اقتصادي دانست و دنيا را با نفت عرب بيمه كرد.
با اين وجود سه وزير نفت عربستان با همه مقاومت‌ها در طبقه بالاي حاكميت عربستان، نتوانستد وجهه تكنوكراتي خود را حفظ كنند كه در نهايت منجر به بركناري آنها شد. در تاريخ نفت عربستان چهار وزير نفت حضور داشتند كه تغيير سه وزير نفت تنها به دلايل سياسي و شكست استراتژي عربستان بوده است.
*مرد سرخ نفت
عبدالله تريكي اولين وزير نفت عربستان بود؛ او فرزند شترداري از اهالي عربستان بود كه ترتيب سفر كاروان‌هاي شتر را از شهرهاي مختلف عربستان به كويت مي‌داد. پدر مي‌خواست پسر را به حرفه خود نزديك كند اما عبدالله براي تحصيل به كويت رفت و 12 سال نيز در قاهره درس خواند و شيفته مكتب نوظهور ناصريسم شد.
قبولي وي در يك بورسيه تحصيلي مسير زندگي‌اش را عوض و وي را راهي تگزاس يكي از نخستين شهرهاي نفتي جهان كرد. تريكي در رشته شيمي و زمين‌شناسي فارغ‌التحصيل شد تا در زمره نخستين اعراب باديه نشيني قرار بگيرد كه در كلاس‌‌هاي درس تگزاس نفس كشيده باشد.
چهره سرخ عبدالله، باعث شده بود تا وي را به عنوان يك مكزيكي اشتباه گرفته و از حضورش در اماكن عمومي جلوگيري شود؛ وزير نفت سال‌هاي بعد عربستان پس از گذراندن دوره كاري در شركت تكزاكو در سال 1948 به عربستان بازگشت و به عنوان نخستين تكنوكرات تحصيلكرده امريكا كار خود را در اين كشور آغاز كرد. در سال 1955 گروهي از كارشناسان خبره نفتي يك حقوقدان برجسته امريكايي را سازماندهي كرد تا خود را براي يك جنگ تمام‌عيار با آرامكو آماده كند؛ آرامكويي كه سراسر در دستان امريكايي‌ها بود.
تريكي جوان مي‌خواست آرامكو را ملي كند اما در سال 1959 نظرش به يكباره تغيير كرد و به جاي ملي كردن، به فكر كنترل قيمت و توليد نفت افتاد زيرا اهميت آن بسيار بيشتر از ملي كردن بود. با بالا گرفتن اختلافات ميان سعود و فيصل، تريكي طرف سعود را گرفت كه مانند فيصل شيفته غرب نبود.
همين براي تريكي كافي بود تا پس از روي كارآمدن فيصل پس از قتل سعود، در سال 1962 از كار بركنار شود. وي در 15 سال بعدي زندگي خود به «بدر» تبعيد شد و با مشاوره‌هاي نفتي به شركت‌ها و روزنامه‌نگاري و حضور در بحث و جدل‌ها گذر عمر كرد و از اعراب مي‌خواست كنترل نفت خود را در دست گيرند.
وي يكي از بنيانگذاران اوپك به همراه خوزه آلفونسو پرز بود كه نقش مهمي در تأسيس اين سازمان در باشگاه قايقراني معروف قاهره داشت اما آل‌سعود و امريكا به وي رحم نكردند به طوري كه زن امريكايي وي به همراه فرزندانش خاك عربستان را ترك كردند؛ 15 سال تبعيد و بي‌كسي براي شيخ سرخ‌پوست عربستان در منطقه بدر وي را از پا درآورد و عبدالله تريكي يكي از جاودانه‌هاي جهان نفت، در سن 57 سالگي درگذشت.
*سزار نفت
پس از بركناري او از وزارت نفت عربستان، نوبت به زكي يماني رسيد؛ او به سزار نفت معروف است و 25 سال در كسوت وزارت باقي ماند تا سال 1987. در دهه 80 ميلادي اوضاع نا‌آرام خاورميانه و جنگ فرسايشي عراق و ايران، سرمايه‌گذاري در منابع نفت و گاز خاورميانه را دچار چالش بزرگي كرده بود. همزمان در ساير نقاط نفتي جهان توليد نفت افزايش يافته بود تا زكي يماني با اين ديدگاه كه بايد توليد ساير نقاط جهان را كاهش داد به يكباره تصميم گرفت ميزان توليد نفت عربستان را از 3.6 ميليون بشكه در روز به 5 ميليون بشكه در روز افزايش دهد. اين اقدام او باعث شد قيمت نفت به شدت سقوط كرده و 50 درصد كاهش يابد.
جرج بوش معاون وقت رئيس‌جمهور امريكا و جان هرينگ تن، وزير انرژي وقت امريكا، به عربستان هشدار دادند در صورت سر و سامان ندادن به وضعيت توليد خود، از دوستانش فاصله مي‌گيرد. يكي از مقامات امريكايي بعدها در اين باره نوشت: «عربستان در اين باره با ما هماهنگ بود. ما به آنها گفتيم بايد با افزايش توليد قيمت نفت را كاهش دهيد تا فشار اقتصادي، ايران و شوروي را از پا در‌بيارود. » گرچه عربستاني‌ها مي‌گويند اين افزايش توليد به دليل مسائل اقتصادي و نفتي بوده است اما همين موضوع در نهايت منجر به شكست نفتي عربستان و كاهش شديد درآمدهاي اين كشور شد.
كاهش درآمدهاي عربستان خشم پادشاه و شاهزاده‌هاي آل‌سعود را بر‌انگيخت و اوايل سال 1987 با شكلي غير‌مرسوم از كار بركنار شد و 25 سال حضور متداوم وي با بركناري عجيبي به پايان راه رسيد. يماني مرد تكنوكرات، غيرشاهزاده و تحصيلكرده غرب بود و راه و رسم شاهزادگان را نمي‌پسنديد؛ وي ورودي دوره‌اي بود كه ملك سعود به دليل مخالفت ضمني با امريكا به قتل رسيد و فيصل، مرد شيفته كابوي‌ها به سلطنت رسيد.
كاهش درآمدهاي نفتي عربستان و اختلال در برنامه‌هاي خريد سلاح عربستان و عياشي شاهزادگان به دليل تأمين اهداف امريكا براي يماني گران تمام شد و وي را براي هميشه از قدرت پايين كشيد و به دست گلادياتورها افتاد.
*علي‌النعيمي و شيل نفت‌ها
حالا نوبت به علي النعيمي رسيده است؛ مغرورترين وزير تاريخ اوپك با سابقه‌اي 20 ساله در راهبري نفت عربستان كه مانند قرباني پيشين سرزمين شن‌هاي داغ، به شدت مورد غضب شاهزادگان قرار گرفته است.
النعيمي مانند زكي يماني دليل افزايش توليد نفت عربستان را فني مي‌خواند و عنوان مي‌كرد به دليل خارج كردن شيل نفت‌ها از بازار نفت مخالف كاهش و حتي تثبيت توليد است. اين توجيه در شرايطي عنوان مي‌شد كه مهم‌ترين عامل در دستكاري قيمت‌ها توسط رياض طي دو سال اخير، فشار به ايران و روسيه بود تا اين كشورها با كاهش درآمدهاي نفتي خود، تضعيف شده و سياست‌هاي منطقه‌اي خود را تغيير دهند.
قرباني اين سياسي‌كاري بازهم وزير نفت عربستان شد، مانند زكي يماني؛ آنها كه سعي كردند از نفت به عنوان ابزاري سياسي استفاده كنند اما خود در اين تله گرفتار شدند تا بار ديگر ثابت شود هرگاه عربستان نفت را سياسي كند خودش اولين قرباني است.
از همان ابتداي كشف نفت در شبه‌جزيره، عربستاني‌ها سعي كردند نفت را از سياست جدا كنند و نگاه «سلاح‌گونه» به آن نداشته باشند. با اين وجود سياسي‌كاري‌ها در سياست‌هاي نفتي عربستان وجود داشته و در چند برهه از تاريخ براي جهان دردسر‌ساز شده است. نگاه غالب در دولت رياض به اين مهم معطوف شده بود كه نبايد از نفت به عنوان سلاح استفاده كرد و تنها بايد آن را يك ابزار اقتصادي دانست و دنيا را با نفت عرب بيمه كرد.
با اين وجود سه وزير نفت عربستان با همه مقاومت‌ها در طبقه بالاي حاكميت عربستان، نتوانستد وجهه تكنوكراتي خود را حفظ كنند كه در نهايت منجر به بركناري آنها شد. در تاريخ نفت عربستان چهار وزير نفت حضور داشتند كه تغيير سه وزير نفت تنها به دلايل سياسي و شكست استراتژي عربستان بوده است.
*مرد سرخ نفت
عبدالله تريكي اولين وزير نفت عربستان بود؛ او فرزند شترداري از اهالي عربستان بود كه ترتيب سفر كاروان‌هاي شتر را از شهرهاي مختلف عربستان به كويت مي‌داد. پدر مي‌خواست پسر را به حرفه خود نزديك كند اما عبدالله براي تحصيل به كويت رفت و 12 سال نيز در قاهره درس خواند و شيفته مكتب نوظهور ناصريسم شد.
قبولي وي در يك بورسيه تحصيلي مسير زندگي‌اش را عوض و وي را راهي تگزاس يكي از نخستين شهرهاي نفتي جهان كرد. تريكي در رشته شيمي و زمين‌شناسي فارغ‌التحصيل شد تا در زمره نخستين اعراب باديه نشيني قرار بگيرد كه در كلاس‌‌هاي درس تگزاس نفس كشيده باشد.
چهره سرخ عبدالله، باعث شده بود تا وي را به عنوان يك مكزيكي اشتباه گرفته و از حضورش در اماكن عمومي جلوگيري شود؛ وزير نفت سال‌هاي بعد عربستان پس از گذراندن دوره كاري در شركت تكزاكو در سال 1948 به عربستان بازگشت و به عنوان نخستين تكنوكرات تحصيلكرده امريكا كار خود را در اين كشور آغاز كرد. در سال 1955 گروهي از كارشناسان خبره نفتي يك حقوقدان برجسته امريكايي را سازماندهي كرد تا خود را براي يك جنگ تمام‌عيار با آرامكو آماده كند؛ آرامكويي كه سراسر در دستان امريكايي‌ها بود.
تريكي جوان مي‌خواست آرامكو را ملي كند اما در سال 1959 نظرش به يكباره تغيير كرد و به جاي ملي كردن، به فكر كنترل قيمت و توليد نفت افتاد زيرا اهميت آن بسيار بيشتر از ملي كردن بود. با بالا گرفتن اختلافات ميان سعود و فيصل، تريكي طرف سعود را گرفت كه مانند فيصل شيفته غرب نبود.
همين براي تريكي كافي بود تا پس از روي كارآمدن فيصل پس از قتل سعود، در سال 1962 از كار بركنار شود. وي در 15 سال بعدي زندگي خود به «بدر» تبعيد شد و با مشاوره‌هاي نفتي به شركت‌ها و روزنامه‌نگاري و حضور در بحث و جدل‌ها گذر عمر كرد و از اعراب مي‌خواست كنترل نفت خود را در دست گيرند.
وي يكي از بنيانگذاران اوپك به همراه خوزه آلفونسو پرز بود كه نقش مهمي در تأسيس اين سازمان در باشگاه قايقراني معروف قاهره داشت اما آل‌سعود و امريكا به وي رحم نكردند به طوري كه زن امريكايي وي به همراه فرزندانش خاك عربستان را ترك كردند؛ 15 سال تبعيد و بي‌كسي براي شيخ سرخ‌پوست عربستان در منطقه بدر وي را از پا درآورد و عبدالله تريكي يكي از جاودانه‌هاي جهان نفت، در سن 57 سالگي درگذشت.
*سزار نفت
پس از بركناري او از وزارت نفت عربستان، نوبت به زكي يماني رسيد؛ او به سزار نفت معروف است و 25 سال در كسوت وزارت باقي ماند تا سال 1987. در دهه 80 ميلادي اوضاع نا‌آرام خاورميانه و جنگ فرسايشي عراق و ايران، سرمايه‌گذاري در منابع نفت و گاز خاورميانه را دچار چالش بزرگي كرده بود. همزمان در ساير نقاط نفتي جهان توليد نفت افزايش يافته بود تا زكي يماني با اين ديدگاه كه بايد توليد ساير نقاط جهان را كاهش داد به يكباره تصميم گرفت ميزان توليد نفت عربستان را از 3.6 ميليون بشكه در روز به 5 ميليون بشكه در روز افزايش دهد. اين اقدام او باعث شد قيمت نفت به شدت سقوط كرده و 50 درصد كاهش يابد.
جرج بوش معاون وقت رئيس‌جمهور امريكا و جان هرينگ تن، وزير انرژي وقت امريكا، به عربستان هشدار دادند در صورت سر و سامان ندادن به وضعيت توليد خود، از دوستانش فاصله مي‌گيرد. يكي از مقامات امريكايي بعدها در اين باره نوشت: «عربستان در اين باره با ما هماهنگ بود. ما به آنها گفتيم بايد با افزايش توليد قيمت نفت را كاهش دهيد تا فشار اقتصادي، ايران و شوروي را از پا در‌بيارود. » گرچه عربستاني‌ها مي‌گويند اين افزايش توليد به دليل مسائل اقتصادي و نفتي بوده است اما همين موضوع در نهايت منجر به شكست نفتي عربستان و كاهش شديد درآمدهاي اين كشور شد.
كاهش درآمدهاي عربستان خشم پادشاه و شاهزاده‌هاي آل‌سعود را بر‌انگيخت و اوايل سال 1987 با شكلي غير‌مرسوم از كار بركنار شد و 25 سال حضور متداوم وي با بركناري عجيبي به پايان راه رسيد. يماني مرد تكنوكرات، غيرشاهزاده و تحصيلكرده غرب بود و راه و رسم شاهزادگان را نمي‌پسنديد؛ وي ورودي دوره‌اي بود كه ملك سعود به دليل مخالفت ضمني با امريكا به قتل رسيد و فيصل، مرد شيفته كابوي‌ها به سلطنت رسيد.
كاهش درآمدهاي نفتي عربستان و اختلال در برنامه‌هاي خريد سلاح عربستان و عياشي شاهزادگان به دليل تأمين اهداف امريكا براي يماني گران تمام شد و وي را براي هميشه از قدرت پايين كشيد و به دست گلادياتورها افتاد.
*علي‌النعيمي و شيل نفت‌ها
حالا نوبت به علي النعيمي رسيده است؛ مغرورترين وزير تاريخ اوپك با سابقه‌اي 20 ساله در راهبري نفت عربستان كه مانند قرباني پيشين سرزمين شن‌هاي داغ، به شدت مورد غضب شاهزادگان قرار گرفته است.
النعيمي مانند زكي يماني دليل افزايش توليد نفت عربستان را فني مي‌خواند و عنوان مي‌كرد به دليل خارج كردن شيل نفت‌ها از بازار نفت مخالف كاهش و حتي تثبيت توليد است. اين توجيه در شرايطي عنوان مي‌شد كه مهم‌ترين عامل در دستكاري قيمت‌ها توسط رياض طي دو سال اخير، فشار به ايران و روسيه بود تا اين كشورها با كاهش درآمدهاي نفتي خود، تضعيف شده و سياست‌هاي منطقه‌اي خود را تغيير دهند.
قرباني اين سياسي‌كاري بازهم وزير نفت عربستان شد، مانند زكي يماني؛ آنها كه سعي كردند از نفت به عنوان ابزاري سياسي استفاده كنند اما خود در اين تله گرفتار شدند تا بار ديگر ثابت شود هرگاه عربستان نفت را سياسي كند خودش اولين قرباني است.
سه شنبه ۲۱ ارديبهشت ۱۳۹۵ ساعت ۰۶:۳۹
کد مطلب: 13234