در گفت‌وگوي با كرامت بهبهاني بررسي شد
صفر تا 100 طرح توسعه آزادگان شمالی
ميز نفت: مجری طرح توسعه آزادگان شمالی با بیان اینکه شرکت چینی CNPCI
فروغ گشتاسبي/ مجري طرح توسعه‌اي ميدان نفتي مشترك آزادگان شمالي یکی از معدود مدیرانی است که از آغاز مذاکرات قراردادی تا زمان بهره‌برداری از یک پروژه، به طور کامل از الف تا ی پروژه‌ای را مدیریت کرده است. كرامت بهبهانی دراین‌باره می‌گوید: «بالاخره خیلی مهم است که مجری طرح از آغاز مذاکرات قراردادی تا زمان تحویل‌گرفتن طرح، آن را اداره کند و خودش مسئول و پاسخ‌گوی کارش باشد».به گفته وي، هدف‌گذاری تولید در فاز نخست توسعه میدان آزادگان شمالی، ٧٥ هزار بشکه در روز بوده که این میزان تولید از اواسط فروردین‌ماه امسال محقق شده است و اکنون توليد تجميعي از این ميدان نفتي مشترک پس از گذشت چهارماه‌ونیم بهره‌برداري از آن به حدود هشت ميليون بشكه رسيده كه اين ميزان نفت با اي.پي.آي ١٩ به صادرات اختصاص يافته است. در یکصدمین روز از به‌تولیدرسیدن آزادگان شمالی، با وي به‌عنوان مجري طرح توسعه این میدان نفتی مشترک با عراق، گفت‌وگو کردیم كه مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
مایلم صفر تا صد اجرای طرح توسعه میدان آزادگان شمالی را از زبان شما روایت کنم. برنامه توسعه این میدان و مذاکرات قراردادی آن از کجا کلید خورد؟
طرح توسعه میدان نفتی آزادگان شمالی در راستای پیشبرد اهداف شرکت ملی نفت ایران با استراتژی نهادینه‌شدن تکنولوژی صنعت بالادستی و استفاده از حداکثر توان داخلی شرکت در اجرای پروژه‌های توسعه‌ای به منظور استخراج و بهره‌برداری از نفت خام و گاز طبیعی است. اين ميدان بخشی از ميدان نفتی آزادگان است كه در حدود ١٢٠ کیلومتری غرب اهواز (غرب رودخانه كارون) در منطقه مرز مشترک بین ایران و عراق در جنوب غرب ایران واقع شده و بیشتر در تالاب هورالهويزه قرار گرفته است.این ميدان نفتی به مساحت حدود ٤٦٠ کیلومترمربع در شمال دشت آزادگان واقع شده است. بخش شمالی میدان در زمان مذاكرات با شركت «INPEX» ژاپن جزء طرح توسعه ميدان نفتي آزادگان قرار نگرفت و به علت شرايط سخت اقليمي و زيست‌محيطی به‌عنوان ميدان نفتی آزادگان شمالي به‌طور جداگانه مطالعه و از نظر فنی و اقتصادی بررسی شد.قرارداد اجرای عملیات فاز نخست توسعه ميدان نفتی آزادگان شمالی از نوع قرارداد خدمات نفتی (Service Contract) بر اساس شرایط بیع متقابل (Buy- Back) بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت چینی «CNPCI» منعقد شده است.برآورد سقف هزینه‌های سرمایه‌ای (CAPEX) و غیرسرمایه‌ای (NON CAPEX) توسعه ميدان نفتی آزادگان شمالی به مبلغ دو میلیارد و ٨٠٥ میلیون دلار آمریکا (شامل دوهزارو ٥٥٠ میلیون دلار هزینه‌های سرمایه‌ای و ٢٥٥ میلیون دلار هزینه‌های غیرسرمایه‌ای) تعیین شده است.تاریخ تنفیذ قرارداد (Effective Date) توسعه ميدان نفتی آزادگان شمالی ششم جولاي ٢٠٠٩ مطابق با ١٥ تيرماه ١٣٨٨ است. دوره قرارداد (دوره توسعه، بازپرداخت) توسعه ميدان نفتی آزادگان شمالی فاز نخست ١٢ سال و فازهای اول و دوم ١٧ سال پيش‌بيني شده است. همچنین بازپرداخت هزینه‌ها و حق الزحمه از محل حداكثر ٦٠ درصد عایدات تولید نفت در دوره چهارساله (قابل‌تمدید به شش سال) صورت خواهد گرفت.
پیش از آن شرکت ژاپنی اینپکس با مشارکت نیکو قرار بود این میدان را توسعه دهد؟
بله، در سال ٢٠٠٤ میلادی که شرکت ژاپنی اینپکس برای طرح توسعه میدان آزادگان، برنامه جامع توسعه میدان (MDP) به شرکت ملی نفت ارائه کرد، میدان آزادگان هنوز به جنوبی و شمالی تقسیم نشده بود، اما با توجه به اینکه بیشتر مساحت سطح‌الارض آزادگان در بخش شمالی در تالاب هورالعظیم واقع شده است، ژاپنی‌ها با دیدگاه محافظه‌کارانه، بر این مدار بودند که خودشان را در توسعه بخش بالایی میدان درگیر نکنند، چون کارکردن در هور و آب دشواری‌های خاص فنی و چالش‌های زیست‌محیطی خود را داشت، ضمن اینکه این منطقه مرزی، خط مقدم در هشت سال دفاع مقدس بود و جای‌جای آن مین‌گذاری شده بود و به پاک‌سازی نیاز داشت، از سوی دیگر، تا آن زمان هیچ نوع مطالعات لرزه‌نگاری در آنجا انجام نشده بود، ازاین‌رو ژاپنی‌ها، از جاده شط علی به پایین را برای توسعه انتخاب کردند که آزادگان جنوبی نام گرفت. البته هم‌زمان با تشدید محدودیت‌های بین‌المللی، پس از فرازونشیب‌های فراوانی میان شرکت ملی نفت ایران، شرکت نیکو و اینپکس، سرانجام ژاپنی‌ها از این پروژه کنار رفتند و در ادامه کار به چینی‌ها سپرده شد. هیأت‌مدیره شرکت ملی نفت ایران در سال ١٣٨٦ تصمیم گرفت توسعه بخش شمالی میدان آزادگان را در چارچوب قرارداد بیع متقابل (Buy Back) به پیمانکاران واگذار کند، براین‌اساس، شرح کار و اسکوپ آن نوشته شد و یک برنامه جامع توسعه اولیه هم در شرکت مهندسی و توسعه نفت (متن) تهیه شد.در آن زمان، تحریم‌ها شدت گرفته بود و شرکت‌های نفتی بین‌المللی برای فعالیت در صنعت نفت ایران محدودیت‌هایی داشتند، اما دراین‌میان شرکت‌های چینی خارج از قواعد تحریم‌ها برای سرمایه‌گذاری و اجرای طرح‌های توسعه صنعت نفت، اشتیاق و توانایی نشان می‌دادند. قرارداد طرح توسعه میدان نفتی یادآوران بر مبنای مذاکره و با ترک تشریفات مناقصه با یک شرکت چینی امضا شده بود، پس در همان زمان؛ یعنی در سال ١٣٨٧ برای توسعه میدان نفتی آزادگان شمالی هم با شرکت چینی «CNPCI» مذاکره آغاز شد و به‌سرعت پیش رفت و سرانجام بر اساس قوانین در همان سال این قرارداد هم امضا و در تیرماه ١٣٨٨ اجرائی شد.
هدف از اجرای طرح توسعه میدان نفتی آزادگان شمالی چه بوده است؟ لطفا مشخصات مخزنی این میدان را شرح دهید.
هدف از اجرای طرح توسعه ميدان نفتی آزادگان شمالی، ایجاد ظرفیت تولید، فرآورش و انتقال ٧٥ هزار بشکه نفت خام و ٣٩ ميليون فوت‌مكعب گاز در روز، با حفر ٥٨ حلقه چاه جدید در فاز نخست توسعه، است. برآورد نفت خام درجا (اوليه) در فاز نخست توسعه، ٥,٦٨ میلیارد بشکه نفت خام است که با احتساب ضریب بازیافت، پنج‌ونیم درصد، نفت قابل استحصال آن معادل ٢٧٩ میلیون بشکه برآورد می‌شود.سه لايه مخزنی (سازند) هدف اصلی توليد از ميدان آزادگان شمالی در فاز نخست، لايه‌های مخزنی سازند گدوان، كژدمی و سروك هستند. سازندهای گدوان و كژدمي حدود سه درصد از نفت درجای ميدان را در خود جای داده‌‌اند که نفت آنها سبك و با درجه سنگينی (API) بین ٣٠ تا ٣٤ است و سازند سروك نيز حدود ٩٧ درصد از نفت درجای ميدان را شامل می‌شود و سيال اين مخزن، از نوع نفت سنگين با درجه سنگينی (API) بین ١٧ تا ٢٠ است. همه سازندهای تحت توسعه، غیرهمگن هستند.مقصد نفت آزادگان شمالی، تلمبه‌خانه غرب کارون است و این نفت از آنجا برای صادرات به بهرگانسر ارسال می‌شود. گازهای همراه نفت این میدان هم با خط لوله ١٢ اینچی، به ان.جی.ال سه‌هزارو ٢٠٠ انتقال داده می‌شود.
با توجه به اینکه تولید از این میدان مطابق برنامه در دست انجام است، چرا هنوز طرح را از شرکت چینی تحویل نگرفته و به شرکت ملی نفت ایران تحویل نداده‌اید؟
چون از نظر نحوه تولید از میدان، نکته‌هایی وجود دارد، درعین‌حال مسئله بازپرداخت سرمایه‌گذاری پیمانکار اجرائی هم مطرح است؛ بنابراین اگر سندی مربوط به تحویل پروژه (Handover Report) میان کارفرما و پیمانکار ردوبدل شود، باید بازپرداخت طرح هم آغاز شود که
هم‌اکنون بنا به شرایط موجود، قرار است زمان آغاز بازپرداخت سرمایه‌گذاری در آزادگان شمالی به پیمانکار، با کمی تعویق انجام شود.
سهم ساخت داخل در طرح توسعه میدان مشترک آزادگان شمالی چقدر است و برای رعایت آن چگونه نظارت کردید؟
در دوره توسعه ميدان نفتی آزادگان شمالی، اهميت استفاده از توان داخلي در همه مراحل عمليات اجرائی و الزام پيمانكار به رعايت آن، مدنظر قرار گرفت؛ ازاین‌رو با هدف بیشترین استفاده از توان داخلی در اجرای طرح، قراردادهای بسياری از فعاليت‌های ساخت، اجرا، تأمین کالا و تجهیزات به شركت‌های ايرانی واگذار شد.در قراردادهای بیع متقابل، سندی به نام «راهبرد قرارداد»
(Contracting Strategy) امضا می‌شود که بر مبنای آن، مناقصه‌ها برگزار می‌شود؛ به این معنی که شرکت ملی نفت ایران بر اجرای پروژه، نظارتی عالیه دارد و سهم ٥١درصدی استفاده از ظرفیت، توان و تجهیزات شرکت‌های ایرانی را در پروژه حفظ می‌کند. در این طرح، ٦٧ درصد قراردادهای حفاری را به شرکت‌های ایرانی و به‌ویژه به شرکت ملی حفاری ایران، واگذار کردیم، درصورتی‌که الزام بر ٥١ درصد بود.
همچنین همه قراردادهای مربوط به اجرای پروژه در بخش تحت‌الارضی، شامل قراردادهای خدماتی، سرویس‌دهی به چاه‌ها و... هم با رعایت سهم شرکت‌های ایرانی، منعقد و هم‌زمان با حفاری اجرا شدند.در قراردادهای سطح‌الارضی شامل فعالیت‌های از تاج چاه به بعد، برای ساخت خطوط لوله انتقال، منیفولدها، واحدهای فرایندی و... هم یک بسته قراردادی بزرگ تعریف و مسئولیت را به پیمانکار برنده مناقصه واگذار کردیم. درواقع یک مشارکت ایرانی و یک مشارکت چینی، فعالیت‌های این بخش از پروژه را اجرا کردند.اگر عقب افتادگی‌هایی که به علت سخت‌گیری‌های سازمان حفاظت از محیط زیست و نهادهای نظارتی که واقعا درنهایت به زیان این طرح ملی بود، اتفاق نمی‌افتاد و یک‌سری تصمیم‌گیری‌ها نیز در مجموعه شرکت ملی نفت ایران به‌موقع انجام می‌شد، به طور قطع پروژه در زمان تعریف‌شده خود، به ثمر می‌رسید.
اجرای طرح توسعه میدان نفتی آزادگان شمالی، از نظر انتقال دانش فنی روز و اشتغال‌زایی چه تأثیری داشته است؟
به‌منظور انتقال تكنولوژی و دانش فني (Technology Transfer) و ارتقای دانش و تخصص نیروهای داخلی، مطابق قرارداد خدمات توسعه ميدان نفتی آزادگان شمالی، یک درصد از هزینه سرمایه‌گذاری برای آموزش اختصاص یافته است. در همین زمینه، در دوره توسعه میدان، برنامه‌های متعدد آموزشی/ پژوهشی با رویکردهای فناوري در حوزه‌های مختلف صنعت نفت از سوی پیمانکار برگزار شد.
طرح توسعه ميدان نفتی آزادگان شمالی با ایجاد صنایع نفت و گاز در منطقه دشت آزادگان، افزون بر ایجاد زمینه مناسب برای فعالیت پیمانکاران و شرکت‌های ایرانی، شرایط جذب و اشتغال تعداد زیادی از نیروهای داخلی را نیز فراهم کرده است. بیش از دوهزارو ٥٠٠ نفر به طور مستقیم در مراحل اجرائی در منطقه مشغول به کار بوده‌‌اند و در مدت اجرای هر مرحله، از حداکثر توان نیروهای بومی بهره‌برداری شده است.یکی از رکوردهای درخور توجه طرح توسعه آزادگانی شمالی، این بود که در فاصله یک سال (از دسامبر ٢٠١٣ تا دسامبر ٢٠١٤) بیش از ٤٢ونیم درصد پیشرفت داشت که درواقع توانستیم بخشی از تأخیرهایی که به واسطه تحریم‌ها و برخی سنگ‌اندازی‌ها به وجود آمد، را در این مدت جبران کنیم.
آزادگان شمالی و آزادگان جنوبی، یک میدان هستند که به واسطه عملیات سطح‌الارض متفاوت به دو بخش تقسیم شدند، این تقسیم‌بندی، به توسعه و برداشت یکپارچه از مخزن و تولید صیانتی از آن، آسیب نمی‌زند؟
در میدان‌های مشترک وقتی از تولید صیانتی گفته می‌شود، در حقیقت تولید از مخزن به نحوی باید باشد که به مخزن آسیب نرسد، ولی درعین‌حال حداکثر تولید حاصل شود تا سهم بیشتری عاید شود. درهرصورت اگر شرکت ملی نفت ایران، تولید نفت از میدان را آغاز کند، فرقی نمی‌کند که بخش شمالی میدان باشد یا بخش جنوبی آن!
برای توسعه آزادگان شمالی چرا تولید زودهنگام تعریف نشد؟
در دولت گذشته، خیلی تلاش کردیم برای توسعه میدان آزادگان شمالی، طرح تولید زودهنگام تعریف کنیم که تصویب نشد، براین‌اساس در فاز نخست توسعه این میدان مشترک، تولید ٧٥ هزار بشکه نفت و ٣٩ میلیون فوت مکعب گازهای همراه آن را هدف قرار دادیم که محقق شد. البته واحد بهره‌برداری آزادگان شمالی برای دریافت روزانه تا ٨٢ هزار بشکه نفت، به‌راحتی ظرفیت دارد. در این طرح ٥٨ حلقه چاه حفاری شده است که از این تعداد ٥٠ حلقه چاه تولیدی و باقی چاه‌های تزریق آب و پساب (EOR و IOR) است.در این پروژه، سیستم فرازآوری گاز (Gas Lift) و چاه‌ها و خطوط لوله مربوط هم پیش‌بینی شده است که با توجه به جوان و پرفشاربودن مخزن، هم‌اکنون به استفاده از آن نیاز نیست و شاید از دو سال آینده که افت تدریجی فشار مخزن آغاز شد، به آن نیاز پیدا کنیم. وقتی قرار باشد فاز دوم پروژه‌ای اجرا شود، کار آسان‌تر می‌شود، زیرا دیگر منابع خرید کالا را می‌شناسید و هزینه مطالعات و مشاور نخواهید داشت و درباره پیمانکار هم اطلاعات لازم را در اختیار دارید، ازاین‌رو، پروژه ساده‌تر، با هزینه کمتر و در زمان کوتاه‌تری اجرا می‌شود. برهمین‌اساس، در قرارداد طرح توسعه میدان نفتی آزادگان شمالی، بندی وجود دارد که بر پایه آن، پیمانکار در فاز دوم به ظرفیت روزانه تولید از این میدان، در ٤٢ ماه، ٧٥ هزار بشکه می‌افزاید، درحالی‌که زمان اجرای فاز نخست در قرارداد برای تولید همین ٧٥ هزار بشکه، ٤٨ ماه بوده است.
زمانی که فاز نخست طرح توسعه میدان نفتی آزادگان شمالی اجرا شد، صنعت نفت در اوج آماج تحریم‌ها قرار داشت، از سوی دیگر، در اجرای فاز نخست، سازمان حفاظت از محیط زیست ٣٠٤ روز اجرای پروژه را متوقف کرد تا بخواهد مجوزهای لازم را صادر کند. در یکی از موارد هم برگزاری یکی از مناقصه‌های پروژه به علت شکایت یکی از شرکت‌کنندگان در مناقصه، حدود هشت ماه به تأخیر افتاد و در نهایت هم آن شرکت نتوانست امتیاز لازم برای برنده‌شدن در مناقصه را به دست بیاورد. همچنین اعلام کرده بودند قرار است نیروگاهی مرکزی در غرب کارون ایجاد شود و برق آزادگان شمالی هم از آنجا تأمین شود، براین‌اساس، اعلام کردند آزادگان شمالی به ساخت نیروگاه مستقل نیاز ندارد، درحالی‌که سرانجام پس از حدود چهار ماه‌ونیم معطلی، ناگزیر شدیم نیروگاه اختصاصی آزادگان شمالی را راه‌اندازی کنیم و جالب است که اکنون نیروگاه این طرح در حال کار است، اما نیروگاه مرکزی غرب کارون هنوز به بهره‌برداری نرسیده است.همان‌طور که مشخص شد، حدود دو سال تأخیرهای ناخواسته و اجباری به اجرای طرح توسعه آزادگان شمالی تحمیل شد و بسیاری از محاسبات زمانی اجرای پروژه به هم خورد، ازاین‌رو، آزادگان شمالی برای ارزیابی اجرای پروژه در زمان معقول، گزینه مناسبی نیست و نمونه مخدوشی است، اما هم اکنون با توجه به فضایی که پس از برجام ایجاد شده و با توجه به تجربه‌هایی که از اجرای فاز نخست پروژه به دست آمده است، بدیهی است در اجرای فاز دوم، چنین تأخیرهایی ایجاد نشود و پروژه در زمان مقرر خود اجرائی شود و به بهره‌برداری برسد.
برای ازدیاد برداشت از مخزن آزادگان شمالی چه برنامه‌ای دارید؟
درباره ازدیاد برداشت نمی‌توان از آغاز برنامه مشخصی را پیش‌بینی کرد؛ زیرا رفتار مخزن در ادامه برداشت از آن مشخص می‌کند که برنامه ازدیاد برداشت چگونه باشد. درحال‌حاضر، برای این منظور یک فاز توسعه‌ای پیش‌بینی کرده‌ایم که مشابه فاز نخست است و در آن ٤٩ حلقه چاه حفاری می‌شود.
درهرصورت، در قرارداد پیش‌بینی شده است که شرکت چینی «CNPCI» به عنوان مجری فاز نخست طرح توسعه میدان آزادگان شمالی، این حق و اولویت را دارد که برای توسعه فاز دوم، به عنوان نخستین شرکت، پیشنهاد ارائه کند. بااین‌حال، این شرکت ادعا می‌کند چون هنوز رفتار مخزن دستش نیامده است، پس به طور مرحله‌ای به فاز دوم وارد می‌شود و براین‌اساس، در گام نخست به تولید ٢٥ هزار بشکه و سرانجام به تولید ٧٥ هزار بشکه در روز می‌رسد.باوجوداین، نامه‌ای به شرکت چینی «CNPCI» ارسال شده است که در آن از آنها خواسته‌ایم برای تعیین تکلیف توسعه فاز دوم آزادگان شمالی، اقدام کنند.
از عملکرد شرکت چینی که در آزادگان شمالی فعالیت می‌کند راضی بوده‌اید؟ فاز دوم توسعه این میدان را چه می‌کنید؟
مجموعه عملکرد آنها قابل قبول بوده است و در مجموع فعالیت خوبی داشته‌اند. اختلاف نظری که با آنها داریم این است که قیمت‌هایی که برای قراردادهای جدید ارائه داده‌‌اند، بالاست که در حال مذاکره با آنها برای پایین‌آوردن این قیمت هستیم. هم‌اکنون ایران و شرکت چینی «CNPCI» در حال مذاکره برای توسعه فاز دوم این میدان هستند؛ براساس قراردادی که میان ایران و این شرکت چینی امضا شده، توسعه فاز دوم میدان آزادگان شمالی را هم شرکت چینی اجرا خواهد کرد، مگر اینکه طرفین به توافق نرسند. مطالعات انجام‌شده درباره توسعه فاز دوم میدان آزادگان شمالی حاکی از این است که نفت درجای این میدان ٣٠ درصد بیش از برآوردهای اولیه انجام‌شده در مطالعات اولیه برنامه جامع توسعه میدان (MDP) در سال ٨٧ است.
گویا مذاکرات با شرکت ملی نفت چین (CNPCI) درباره اجرای فاز دوم توسعه این میدان مشترک همچنان ادامه دارد و احتمال اجرای این فاز از سوی این شرکت وجود دارد.
بله، همین‌طور است. این شرکت چینی باید طرح پیشنهادی خود را برای اجرای این مرحله به شرکت ملی نفت ایران ارائه دهد که به همین منظور مذاکره با آنها هنوز ادامه دارد. توسعه ميدان در فاز دوم براساس آخرين ويرايش طرح جامع توسعه ميدان (Phase ٢ MDP) به صورت مرحله‌ای و در مرحله نخست فاز دوم، توليد ٢٥ هزار بشکه نفت خام در روز در دستور کار خواهد بود. مطالعات اولیه فاز دو از سوی شرکت مهندسی و توسعه نفت (متن) نشان می‌دهد حجم ذخایر نهایی حدود ٦,٣ میلیارد بشکه است.
طرح توسعه این میدان در دو فاز هر یک با ظرفیت تولید ٧۵ هزار بشکه نفت در روز پیش‌بینی شده است که با بهره‌برداری از آنها، تولید نفت از آزادگان شمالی در مجموع به ١۵٠ هزار بشکه در روز خواهد رسید.
با توجه به احتمال وجود ذخایر بیشتر، نفت درجا تا حدود هفت میلیارد بشکه هم تخمین زده می‌شود، براین‌اساس ممکن است هدف‌گذاری تولید در فاز دوم توسعه این میدان مشترک تغییر کند.
منبع: روزنامه شرق
مایلم صفر تا صد اجرای طرح توسعه میدان آزادگان شمالی را از زبان شما روایت کنم. برنامه توسعه این میدان و مذاکرات قراردادی آن از کجا کلید خورد؟
طرح توسعه میدان نفتی آزادگان شمالی در راستای پیشبرد اهداف شرکت ملی نفت ایران با استراتژی نهادینه‌شدن تکنولوژی صنعت بالادستی و استفاده از حداکثر توان داخلی شرکت در اجرای پروژه‌های توسعه‌ای به منظور استخراج و بهره‌برداری از نفت خام و گاز طبیعی است. اين ميدان بخشی از ميدان نفتی آزادگان است كه در حدود ١٢٠ کیلومتری غرب اهواز (غرب رودخانه كارون) در منطقه مرز مشترک بین ایران و عراق در جنوب غرب ایران واقع شده و بیشتر در تالاب هورالهويزه قرار گرفته است.این ميدان نفتی به مساحت حدود ٤٦٠ کیلومترمربع در شمال دشت آزادگان واقع شده است. بخش شمالی میدان در زمان مذاكرات با شركت «INPEX» ژاپن جزء طرح توسعه ميدان نفتي آزادگان قرار نگرفت و به علت شرايط سخت اقليمي و زيست‌محيطی به‌عنوان ميدان نفتی آزادگان شمالي به‌طور جداگانه مطالعه و از نظر فنی و اقتصادی بررسی شد.قرارداد اجرای عملیات فاز نخست توسعه ميدان نفتی آزادگان شمالی از نوع قرارداد خدمات نفتی (Service Contract) بر اساس شرایط بیع متقابل (Buy- Back) بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت چینی «CNPCI» منعقد شده است.برآورد سقف هزینه‌های سرمایه‌ای (CAPEX) و غیرسرمایه‌ای (NON CAPEX) توسعه ميدان نفتی آزادگان شمالی به مبلغ دو میلیارد و ٨٠٥ میلیون دلار آمریکا (شامل دوهزارو ٥٥٠ میلیون دلار هزینه‌های سرمایه‌ای و ٢٥٥ میلیون دلار هزینه‌های غیرسرمایه‌ای) تعیین شده است.تاریخ تنفیذ قرارداد (Effective Date) توسعه ميدان نفتی آزادگان شمالی ششم جولاي ٢٠٠٩ مطابق با ١٥ تيرماه ١٣٨٨ است. دوره قرارداد (دوره توسعه، بازپرداخت) توسعه ميدان نفتی آزادگان شمالی فاز نخست ١٢ سال و فازهای اول و دوم ١٧ سال پيش‌بيني شده است. همچنین بازپرداخت هزینه‌ها و حق الزحمه از محل حداكثر ٦٠ درصد عایدات تولید نفت در دوره چهارساله (قابل‌تمدید به شش سال) صورت خواهد گرفت.
پیش از آن شرکت ژاپنی اینپکس با مشارکت نیکو قرار بود این میدان را توسعه دهد؟
بله، در سال ٢٠٠٤ میلادی که شرکت ژاپنی اینپکس برای طرح توسعه میدان آزادگان، برنامه جامع توسعه میدان (MDP) به شرکت ملی نفت ارائه کرد، میدان آزادگان هنوز به جنوبی و شمالی تقسیم نشده بود، اما با توجه به اینکه بیشتر مساحت سطح‌الارض آزادگان در بخش شمالی در تالاب هورالعظیم واقع شده است، ژاپنی‌ها با دیدگاه محافظه‌کارانه، بر این مدار بودند که خودشان را در توسعه بخش بالایی میدان درگیر نکنند، چون کارکردن در هور و آب دشواری‌های خاص فنی و چالش‌های زیست‌محیطی خود را داشت، ضمن اینکه این منطقه مرزی، خط مقدم در هشت سال دفاع مقدس بود و جای‌جای آن مین‌گذاری شده بود و به پاک‌سازی نیاز داشت، از سوی دیگر، تا آن زمان هیچ نوع مطالعات لرزه‌نگاری در آنجا انجام نشده بود، ازاین‌رو ژاپنی‌ها، از جاده شط علی به پایین را برای توسعه انتخاب کردند که آزادگان جنوبی نام گرفت. البته هم‌زمان با تشدید محدودیت‌های بین‌المللی، پس از فرازونشیب‌های فراوانی میان شرکت ملی نفت ایران، شرکت نیکو و اینپکس، سرانجام ژاپنی‌ها از این پروژه کنار رفتند و در ادامه کار به چینی‌ها سپرده شد. هیأت‌مدیره شرکت ملی نفت ایران در سال ١٣٨٦ تصمیم گرفت توسعه بخش شمالی میدان آزادگان را در چارچوب قرارداد بیع متقابل (Buy Back) به پیمانکاران واگذار کند، براین‌اساس، شرح کار و اسکوپ آن نوشته شد و یک برنامه جامع توسعه اولیه هم در شرکت مهندسی و توسعه نفت (متن) تهیه شد.در آن زمان، تحریم‌ها شدت گرفته بود و شرکت‌های نفتی بین‌المللی برای فعالیت در صنعت نفت ایران محدودیت‌هایی داشتند، اما دراین‌میان شرکت‌های چینی خارج از قواعد تحریم‌ها برای سرمایه‌گذاری و اجرای طرح‌های توسعه صنعت نفت، اشتیاق و توانایی نشان می‌دادند. قرارداد طرح توسعه میدان نفتی یادآوران بر مبنای مذاکره و با ترک تشریفات مناقصه با یک شرکت چینی امضا شده بود، پس در همان زمان؛ یعنی در سال ١٣٨٧ برای توسعه میدان نفتی آزادگان شمالی هم با شرکت چینی «CNPCI» مذاکره آغاز شد و به‌سرعت پیش رفت و سرانجام بر اساس قوانین در همان سال این قرارداد هم امضا و در تیرماه ١٣٨٨ اجرائی شد.
هدف از اجرای طرح توسعه میدان نفتی آزادگان شمالی چه بوده است؟ لطفا مشخصات مخزنی این میدان را شرح دهید.
هدف از اجرای طرح توسعه ميدان نفتی آزادگان شمالی، ایجاد ظرفیت تولید، فرآورش و انتقال ٧٥ هزار بشکه نفت خام و ٣٩ ميليون فوت‌مكعب گاز در روز، با حفر ٥٨ حلقه چاه جدید در فاز نخست توسعه، است. برآورد نفت خام درجا (اوليه) در فاز نخست توسعه، ٥,٦٨ میلیارد بشکه نفت خام است که با احتساب ضریب بازیافت، پنج‌ونیم درصد، نفت قابل استحصال آن معادل ٢٧٩ میلیون بشکه برآورد می‌شود.سه لايه مخزنی (سازند) هدف اصلی توليد از ميدان آزادگان شمالی در فاز نخست، لايه‌های مخزنی سازند گدوان، كژدمی و سروك هستند. سازندهای گدوان و كژدمي حدود سه درصد از نفت درجای ميدان را در خود جای داده‌‌اند که نفت آنها سبك و با درجه سنگينی (API) بین ٣٠ تا ٣٤ است و سازند سروك نيز حدود ٩٧ درصد از نفت درجای ميدان را شامل می‌شود و سيال اين مخزن، از نوع نفت سنگين با درجه سنگينی (API) بین ١٧ تا ٢٠ است. همه سازندهای تحت توسعه، غیرهمگن هستند.مقصد نفت آزادگان شمالی، تلمبه‌خانه غرب کارون است و این نفت از آنجا برای صادرات به بهرگانسر ارسال می‌شود. گازهای همراه نفت این میدان هم با خط لوله ١٢ اینچی، به ان.جی.ال سه‌هزارو ٢٠٠ انتقال داده می‌شود.
با توجه به اینکه تولید از این میدان مطابق برنامه در دست انجام است، چرا هنوز طرح را از شرکت چینی تحویل نگرفته و به شرکت ملی نفت ایران تحویل نداده‌اید؟
چون از نظر نحوه تولید از میدان، نکته‌هایی وجود دارد، درعین‌حال مسئله بازپرداخت سرمایه‌گذاری پیمانکار اجرائی هم مطرح است؛ بنابراین اگر سندی مربوط به تحویل پروژه (Handover Report) میان کارفرما و پیمانکار ردوبدل شود، باید بازپرداخت طرح هم آغاز شود که
هم‌اکنون بنا به شرایط موجود، قرار است زمان آغاز بازپرداخت سرمایه‌گذاری در آزادگان شمالی به پیمانکار، با کمی تعویق انجام شود.
سهم ساخت داخل در طرح توسعه میدان مشترک آزادگان شمالی چقدر است و برای رعایت آن چگونه نظارت کردید؟
در دوره توسعه ميدان نفتی آزادگان شمالی، اهميت استفاده از توان داخلي در همه مراحل عمليات اجرائی و الزام پيمانكار به رعايت آن، مدنظر قرار گرفت؛ ازاین‌رو با هدف بیشترین استفاده از توان داخلی در اجرای طرح، قراردادهای بسياری از فعاليت‌های ساخت، اجرا، تأمین کالا و تجهیزات به شركت‌های ايرانی واگذار شد.در قراردادهای بیع متقابل، سندی به نام «راهبرد قرارداد»
(Contracting Strategy) امضا می‌شود که بر مبنای آن، مناقصه‌ها برگزار می‌شود؛ به این معنی که شرکت ملی نفت ایران بر اجرای پروژه، نظارتی عالیه دارد و سهم ٥١درصدی استفاده از ظرفیت، توان و تجهیزات شرکت‌های ایرانی را در پروژه حفظ می‌کند. در این طرح، ٦٧ درصد قراردادهای حفاری را به شرکت‌های ایرانی و به‌ویژه به شرکت ملی حفاری ایران، واگذار کردیم، درصورتی‌که الزام بر ٥١ درصد بود.
همچنین همه قراردادهای مربوط به اجرای پروژه در بخش تحت‌الارضی، شامل قراردادهای خدماتی، سرویس‌دهی به چاه‌ها و... هم با رعایت سهم شرکت‌های ایرانی، منعقد و هم‌زمان با حفاری اجرا شدند.در قراردادهای سطح‌الارضی شامل فعالیت‌های از تاج چاه به بعد، برای ساخت خطوط لوله انتقال، منیفولدها، واحدهای فرایندی و... هم یک بسته قراردادی بزرگ تعریف و مسئولیت را به پیمانکار برنده مناقصه واگذار کردیم. درواقع یک مشارکت ایرانی و یک مشارکت چینی، فعالیت‌های این بخش از پروژه را اجرا کردند.اگر عقب افتادگی‌هایی که به علت سخت‌گیری‌های سازمان حفاظت از محیط زیست و نهادهای نظارتی که واقعا درنهایت به زیان این طرح ملی بود، اتفاق نمی‌افتاد و یک‌سری تصمیم‌گیری‌ها نیز در مجموعه شرکت ملی نفت ایران به‌موقع انجام می‌شد، به طور قطع پروژه در زمان تعریف‌شده خود، به ثمر می‌رسید.
اجرای طرح توسعه میدان نفتی آزادگان شمالی، از نظر انتقال دانش فنی روز و اشتغال‌زایی چه تأثیری داشته است؟
به‌منظور انتقال تكنولوژی و دانش فني (Technology Transfer) و ارتقای دانش و تخصص نیروهای داخلی، مطابق قرارداد خدمات توسعه ميدان نفتی آزادگان شمالی، یک درصد از هزینه سرمایه‌گذاری برای آموزش اختصاص یافته است. در همین زمینه، در دوره توسعه میدان، برنامه‌های متعدد آموزشی/ پژوهشی با رویکردهای فناوري در حوزه‌های مختلف صنعت نفت از سوی پیمانکار برگزار شد.
طرح توسعه ميدان نفتی آزادگان شمالی با ایجاد صنایع نفت و گاز در منطقه دشت آزادگان، افزون بر ایجاد زمینه مناسب برای فعالیت پیمانکاران و شرکت‌های ایرانی، شرایط جذب و اشتغال تعداد زیادی از نیروهای داخلی را نیز فراهم کرده است. بیش از دوهزارو ٥٠٠ نفر به طور مستقیم در مراحل اجرائی در منطقه مشغول به کار بوده‌‌اند و در مدت اجرای هر مرحله، از حداکثر توان نیروهای بومی بهره‌برداری شده است.یکی از رکوردهای درخور توجه طرح توسعه آزادگانی شمالی، این بود که در فاصله یک سال (از دسامبر ٢٠١٣ تا دسامبر ٢٠١٤) بیش از ٤٢ونیم درصد پیشرفت داشت که درواقع توانستیم بخشی از تأخیرهایی که به واسطه تحریم‌ها و برخی سنگ‌اندازی‌ها به وجود آمد، را در این مدت جبران کنیم.
آزادگان شمالی و آزادگان جنوبی، یک میدان هستند که به واسطه عملیات سطح‌الارض متفاوت به دو بخش تقسیم شدند، این تقسیم‌بندی، به توسعه و برداشت یکپارچه از مخزن و تولید صیانتی از آن، آسیب نمی‌زند؟
در میدان‌های مشترک وقتی از تولید صیانتی گفته می‌شود، در حقیقت تولید از مخزن به نحوی باید باشد که به مخزن آسیب نرسد، ولی درعین‌حال حداکثر تولید حاصل شود تا سهم بیشتری عاید شود. درهرصورت اگر شرکت ملی نفت ایران، تولید نفت از میدان را آغاز کند، فرقی نمی‌کند که بخش شمالی میدان باشد یا بخش جنوبی آن!
برای توسعه آزادگان شمالی چرا تولید زودهنگام تعریف نشد؟
در دولت گذشته، خیلی تلاش کردیم برای توسعه میدان آزادگان شمالی، طرح تولید زودهنگام تعریف کنیم که تصویب نشد، براین‌اساس در فاز نخست توسعه این میدان مشترک، تولید ٧٥ هزار بشکه نفت و ٣٩ میلیون فوت مکعب گازهای همراه آن را هدف قرار دادیم که محقق شد. البته واحد بهره‌برداری آزادگان شمالی برای دریافت روزانه تا ٨٢ هزار بشکه نفت، به‌راحتی ظرفیت دارد. در این طرح ٥٨ حلقه چاه حفاری شده است که از این تعداد ٥٠ حلقه چاه تولیدی و باقی چاه‌های تزریق آب و پساب (EOR و IOR) است.در این پروژه، سیستم فرازآوری گاز (Gas Lift) و چاه‌ها و خطوط لوله مربوط هم پیش‌بینی شده است که با توجه به جوان و پرفشاربودن مخزن، هم‌اکنون به استفاده از آن نیاز نیست و شاید از دو سال آینده که افت تدریجی فشار مخزن آغاز شد، به آن نیاز پیدا کنیم. وقتی قرار باشد فاز دوم پروژه‌ای اجرا شود، کار آسان‌تر می‌شود، زیرا دیگر منابع خرید کالا را می‌شناسید و هزینه مطالعات و مشاور نخواهید داشت و درباره پیمانکار هم اطلاعات لازم را در اختیار دارید، ازاین‌رو، پروژه ساده‌تر، با هزینه کمتر و در زمان کوتاه‌تری اجرا می‌شود. برهمین‌اساس، در قرارداد طرح توسعه میدان نفتی آزادگان شمالی، بندی وجود دارد که بر پایه آن، پیمانکار در فاز دوم به ظرفیت روزانه تولید از این میدان، در ٤٢ ماه، ٧٥ هزار بشکه می‌افزاید، درحالی‌که زمان اجرای فاز نخست در قرارداد برای تولید همین ٧٥ هزار بشکه، ٤٨ ماه بوده است.
زمانی که فاز نخست طرح توسعه میدان نفتی آزادگان شمالی اجرا شد، صنعت نفت در اوج آماج تحریم‌ها قرار داشت، از سوی دیگر، در اجرای فاز نخست، سازمان حفاظت از محیط زیست ٣٠٤ روز اجرای پروژه را متوقف کرد تا بخواهد مجوزهای لازم را صادر کند. در یکی از موارد هم برگزاری یکی از مناقصه‌های پروژه به علت شکایت یکی از شرکت‌کنندگان در مناقصه، حدود هشت ماه به تأخیر افتاد و در نهایت هم آن شرکت نتوانست امتیاز لازم برای برنده‌شدن در مناقصه را به دست بیاورد. همچنین اعلام کرده بودند قرار است نیروگاهی مرکزی در غرب کارون ایجاد شود و برق آزادگان شمالی هم از آنجا تأمین شود، براین‌اساس، اعلام کردند آزادگان شمالی به ساخت نیروگاه مستقل نیاز ندارد، درحالی‌که سرانجام پس از حدود چهار ماه‌ونیم معطلی، ناگزیر شدیم نیروگاه اختصاصی آزادگان شمالی را راه‌اندازی کنیم و جالب است که اکنون نیروگاه این طرح در حال کار است، اما نیروگاه مرکزی غرب کارون هنوز به بهره‌برداری نرسیده است.همان‌طور که مشخص شد، حدود دو سال تأخیرهای ناخواسته و اجباری به اجرای طرح توسعه آزادگان شمالی تحمیل شد و بسیاری از محاسبات زمانی اجرای پروژه به هم خورد، ازاین‌رو، آزادگان شمالی برای ارزیابی اجرای پروژه در زمان معقول، گزینه مناسبی نیست و نمونه مخدوشی است، اما هم اکنون با توجه به فضایی که پس از برجام ایجاد شده و با توجه به تجربه‌هایی که از اجرای فاز نخست پروژه به دست آمده است، بدیهی است در اجرای فاز دوم، چنین تأخیرهایی ایجاد نشود و پروژه در زمان مقرر خود اجرائی شود و به بهره‌برداری برسد.
برای ازدیاد برداشت از مخزن آزادگان شمالی چه برنامه‌ای دارید؟
درباره ازدیاد برداشت نمی‌توان از آغاز برنامه مشخصی را پیش‌بینی کرد؛ زیرا رفتار مخزن در ادامه برداشت از آن مشخص می‌کند که برنامه ازدیاد برداشت چگونه باشد. درحال‌حاضر، برای این منظور یک فاز توسعه‌ای پیش‌بینی کرده‌ایم که مشابه فاز نخست است و در آن ٤٩ حلقه چاه حفاری می‌شود.
درهرصورت، در قرارداد پیش‌بینی شده است که شرکت چینی «CNPCI» به عنوان مجری فاز نخست طرح توسعه میدان آزادگان شمالی، این حق و اولویت را دارد که برای توسعه فاز دوم، به عنوان نخستین شرکت، پیشنهاد ارائه کند. بااین‌حال، این شرکت ادعا می‌کند چون هنوز رفتار مخزن دستش نیامده است، پس به طور مرحله‌ای به فاز دوم وارد می‌شود و براین‌اساس، در گام نخست به تولید ٢٥ هزار بشکه و سرانجام به تولید ٧٥ هزار بشکه در روز می‌رسد.باوجوداین، نامه‌ای به شرکت چینی «CNPCI» ارسال شده است که در آن از آنها خواسته‌ایم برای تعیین تکلیف توسعه فاز دوم آزادگان شمالی، اقدام کنند.
از عملکرد شرکت چینی که در آزادگان شمالی فعالیت می‌کند راضی بوده‌اید؟ فاز دوم توسعه این میدان را چه می‌کنید؟
مجموعه عملکرد آنها قابل قبول بوده است و در مجموع فعالیت خوبی داشته‌اند. اختلاف نظری که با آنها داریم این است که قیمت‌هایی که برای قراردادهای جدید ارائه داده‌‌اند، بالاست که در حال مذاکره با آنها برای پایین‌آوردن این قیمت هستیم. هم‌اکنون ایران و شرکت چینی «CNPCI» در حال مذاکره برای توسعه فاز دوم این میدان هستند؛ براساس قراردادی که میان ایران و این شرکت چینی امضا شده، توسعه فاز دوم میدان آزادگان شمالی را هم شرکت چینی اجرا خواهد کرد، مگر اینکه طرفین به توافق نرسند. مطالعات انجام‌شده درباره توسعه فاز دوم میدان آزادگان شمالی حاکی از این است که نفت درجای این میدان ٣٠ درصد بیش از برآوردهای اولیه انجام‌شده در مطالعات اولیه برنامه جامع توسعه میدان (MDP) در سال ٨٧ است.
گویا مذاکرات با شرکت ملی نفت چین (CNPCI) درباره اجرای فاز دوم توسعه این میدان مشترک همچنان ادامه دارد و احتمال اجرای این فاز از سوی این شرکت وجود دارد.
بله، همین‌طور است. این شرکت چینی باید طرح پیشنهادی خود را برای اجرای این مرحله به شرکت ملی نفت ایران ارائه دهد که به همین منظور مذاکره با آنها هنوز ادامه دارد. توسعه ميدان در فاز دوم براساس آخرين ويرايش طرح جامع توسعه ميدان (Phase ٢ MDP) به صورت مرحله‌ای و در مرحله نخست فاز دوم، توليد ٢٥ هزار بشکه نفت خام در روز در دستور کار خواهد بود. مطالعات اولیه فاز دو از سوی شرکت مهندسی و توسعه نفت (متن) نشان می‌دهد حجم ذخایر نهایی حدود ٦,٣ میلیارد بشکه است.
طرح توسعه این میدان در دو فاز هر یک با ظرفیت تولید ٧۵ هزار بشکه نفت در روز پیش‌بینی شده است که با بهره‌برداری از آنها، تولید نفت از آزادگان شمالی در مجموع به ١۵٠ هزار بشکه در روز خواهد رسید.
با توجه به احتمال وجود ذخایر بیشتر، نفت درجا تا حدود هفت میلیارد بشکه هم تخمین زده می‌شود، براین‌اساس ممکن است هدف‌گذاری تولید در فاز دوم توسعه این میدان مشترک تغییر کند.
منبع: روزنامه شرق
يکشنبه ۲۸ شهريور ۱۳۹۵ ساعت ۰۷:۵۳
کد مطلب: 14840
