گازپروم؛ بازنده بزرگ جنگ اوكراین

به گزارش میز نفت، تصرف بخش‌هایی از خاک روسیه توسط اوکراین که دارای زیرساخت‌های گازی مهم استراتژیک است، منجر به کاهش قابل توجه جریان صادرات گاز روسیه به مصرف‌کنندگان اتحادیه اروپا نشده است.

با این حال، افزایش خطرات امنیتی در طول این مسیر در هفته‌های اخیر پرسش‌هایی را در مورد آینده ترانزیت گاز روسیه از طریق اوکراین پس از انقضای توافق‌نامه ترانزیت فعلی در پایان سال 2024 میلادی و همچنین تأثیر بالقوه تغییرات آتی بر ثبات روسیه ایجاد کرده است.




با توجه به ادامه جنگ روسیه و اوکراین و منافع متفاوت طرف‌های کلیدی درگیر (اوکراین، اتحادیه اروپا و روسیه)، درجه بالایی از عدم اطمینان در مورد استفاده آینده از خطوط لوله گاز اوکراین وجود دارد. با توجه به غیرقابل پیش بینی بودن و ماهیت در حال تحول این درگیری، می توان تصور کرد که ترانزیت گاز روسیه حتی قبل از پایان سال جاری به طور کامل متوقف شود. هر گونه نوسان در عرضه در هفته های آینده یا از ژانویه 2025 میلادی، احتمالاً باعث افزایش کوتاه مدت قیمت ها و افزایش عدم اطمینان در بازار اتحادیه اروپا می شود.

این امر همچنین دور شدن اتحادیه اروپا از وابستگی خود به هیدروکربن های روسیه را تسریع كرده و در نتیجه ریسك سیاسی را کاهش می دهد.
 

بازی بزرگ پوتین با حمله به اوکراین

پس از تهاجم نظامی مسكو به منطقه کورسک روسیه در 6 اوت، اوکراین کنترل بخش هایی از زیرساخت های حیاتی برای ادامه ترانزیت گاز روسیه را به دست گرفت. این مناطق شامل بخشی از خط لوله گاز که به اوکراین می رود، پست مرزی Sudzha (جایی که گاز در حال حاضر قبل از عبور از شبکه اوکراین به اتحادیه اروپا عبور می کند) و یک ایستگاه اندازه گیری است.

کمترین سطح ثبت شده گاز ترانزیت شده، 37 میلیون متر مکعب در روز در 9 اوت ثبت شد. با این حال، چند روز بعد، جریان به سطح طبیعی بازگشت.

از 11 مه 2022 میلادی، زمانی که اوکراین دریافت گاز روسیه را در سوخرانیوکا متوقف کرد، سودزا تنها نقطه مرزی عملیاتی بین اوکراین و روسیه است که علی‌رغم جنگ ادامه‌دار از طریق آن صادرات گاز به اروپا ادامه دارد.

پیش از جنگ تمام عیار روسیه، ظرفیت صادرات زیرساخت های این کشور 244 میلیون متر مکعب در روز بود که به طور متوسط ​​130.1 میلیون متر مکعب گاز در روز در سال 2020 میلادی منتقل می شد.
 

آینده ترانزیت و منافع ذینفعان

خصومت‌های جاری در نزدیکی تأسیسات استراتژیک گاز، خسارات ناشی از آن، و تصرف این دارایی‌ها توسط اوکراین، بهانه‌ای را برای اوکراین و روسیه فراهم کرده است تا زودتر از زمان مقرر در توافق، ترانزیت را متوقف کنند.

با این حال، ادامه جریان گاز نشان می دهد که هیچ یک از طرفین در حال حاضر علاقه ای به توقف عرضه از این مسیر ندارند. آینده محموله‌های گاز روسیه از طریق خاک اوکراین و استفاده از زیرساخت‌های اوکراین به تحولات جبهه جنگ و شاید تا حد زیادی به منافع و اقدامات کشورهای درگیر بستگی دارد.



با وجود درگیری در نزدیکی تأسیسات حساس گاز و آسیب به این زیرساخت ها در اثر گلوله باران، اوکراین از زمان شروع جنگ، ترانزیت گاز از روسیه به اتحادیه اروپا را حفظ کرده است. در عین حال، دولت اوکراین رسما امکان تمدید قرارداد فعلی یا امضای هر گونه سندی را به صورت مستقیم با نهادهای روسی رد کرده است.

رئیس جمهور ولودیمیر زلنسکی در مصاحبه جولای با بلومبرگ این موضوع را تکرار کرد، در حالی که همچنین اظهار داشت که گزینه های دیگری برای استفاده از زیرساخت های کشور از جمله تامین گاز از آذربایجان در دست بررسی است. همچنین یكی از مدیران اوكراینی خاطرنشان کرده که امکان خرید گاز از گازپروم در مرز اوکراین و روسیه برای شرکت های اتحادیه اروپا وجود دارد.

اکثر کارشناسان در اوکراین با تمدید ترانزیت گاز روسیه و هر سوخت دیگری که از روسیه جریان می یابد، از جمله تامین گاز بالقوه از آذربایجان مخالفند. سرهی ماکوگون، رئیس سابق OGTSU و یکی از چهره های برجسته در این زمینه، تاکید کرده است که روسیه از فروش گاز ترانزیت اوکراین به طور قابل توجهی بیشتر از درآمد اوکراین از خود ترانزیت درآمد دارد. بر اساس گزارش ها، بیش از 20 درصد از این درآمد به بودجه اوکراین تعلق نمی گیرد و مابقی آن هزینه های مدیریت فرآیند، مانند خرید گاز فنی، حقوق پرسنل، و کارهای تعمیر و نگهداری را پوشش می دهد.
 

ناتوانی گازی اوکراین

در عین حال، اوکراین اقداماتی را برای آماده سازی سیستم خط لوله گاز خود برای احتمال توقف کامل ترانزیت روسیه انجام داده است. نتایج چند آزمون فنی در دو سال اخیر نشان می دهد که زیرساخت‌های اوکراینی قادر به کار در حالت معکوس و تغییر جهت جریان گاز هستند.

کمیسیون اروپا و اکثریت قریب به اتفاق کشورهای عضو اتحادیه اروپا از تصمیم اوکراین برای تمدید نکردن توافق خود با روسیه حمایت کردند. این با هدف اتحادیه اروپا برای حذف کامل واردات هیدروکربن‌های روسیه مطابقت دارد، سیاستی که توسط رئیس کمیسیون اروپا، اورسولا فون در لاین، مجدداً تأیید شد. با این حال، برخی از کشورها، به ویژه مجارستان، نسبت به این رویکرد تردید دارند.



علاوه بر این، چندین کشور عضو اتحادیه اروپا (اسلواکی، اتریش، تا حدی جمهوری چک، مجارستان، کرواسی، اسلوونی و ایتالیا) همچنان به میزان متفاوتی به ترانزیت گاز روسیه از طریق خاک اوکراین وابسته هستند. برای برخی از این کشورها، حفظ گزینه واردات گاز از روسیه از طریق خطوط لوله اوکراین، از نظر اقتصادی سودآور است.

در عین حال، کشورهایی که هنوز به گاز روسیه از طریق اوکراین متکی هستند، خود را برای انقضای قرارداد اوکراین و روسیه و احتمال پایان ترانزیت آماده می‌کنند. در نتیجه، آنها قراردادهایی را برای تامین منابع جایگزین، مانند ال ان جی آمریكا یا گاز نروژ، امضا کرده اند و مسیرهای دیگر را بررسی کرده اند.
 

راه های تامین گاز اروپا چیست؟

در ماه های اخیر بحث هایی در مورد امکان واردات گاز از آذربایجان وجود داشته است که می تواند از طریق خطوط لوله اوکراین به مصرف کنندگان در اروپای مرکزی منتقل شود. با این حال، نحوه عملکرد این محموله‌ها، از جمله مسیر خاصی که چنین محموله‌هایی طی می‌کنند و اینکه آیا این شامل ترانزیت فیزیکی یا مبادله می‌شود، مشخص نیست. با این وجود، این ابتکار مورد توجه اتحادیه اروپا قرار گرفت و از حمایت کمیسیون اروپا نیز برخوردار شد.

فروش گاز به اتحادیه اروپا از طریق این مسیر تقریباً 2 میلیارد دلار درآمد تولید می کند که حدود یک چهارم درآمد صادراتی شرکت گازپروم را تشکیل می دهد. علاوه بر این، روسیه در حال حاضر فاقد زیرساخت برای انتقال تمام گازی که از طریق اوکراین می‌گذرد به مسیرهای جایگزین، به دلیل محدودیت‌های ظرفیت خط لوله ترک‌استریم و محدودیت‌های سیاسی که بر خط لوله غیرفعال یامال و یک خط سالم نورد استریم 2 تأثیر می‌گذارد، است.

لذا گازپروم به دنبال ادامه و حتی افزایش ترانزیت خود از طریق اوکراین است، حداقل تا زمانی که بتواند فروش خود را به بازارهای دیگر منتقل کرده و یا گزینه مناسبی برای دور زدن خاک اوکراین پیدا کند.



برای دولت روسیه، ترانزیت گاز به عنوان ابزاری برای اعمال فشار سیاسی بر اتحادیه اروپا و کشورهای خاص اروپایی که همچنان به گاز روسیه متکی هستند، مانند اتریش، مجارستان و اسلواکی عمل می کند.

با نزدیک شدن به پایان انقضای قرارداد ترانزیت، به نظر می رسد کرملین علاقمند به بررسی هر گزینه اقتصادی و سیاسی مناسب برای اطمینان از ادامه ترانزیت گاز خود است.

صرف نظر از آینده ترانزیت از طریق اوکراین، روسیه ممکن است تسهیل در تامین گاز آذربایجان به اتحادیه اروپا از طریق خطوط لوله روسیه و اوکراین را در نظر بگیرد. اگرچه این امر می تواند باعث ایجاد رقابت در بازار اتحادیه اروپا شود، روسیه ممکن است مزایای سیاسی (به عنوان ابزاری برای تأثیرگذاری بر اتحادیه اروپا و آذربایجان) و مالی (از درآمدهای ترانزیت) را برای موافقت با حمل این گاز درک کند.

با این حال، روسیه همچنین می تواند تصمیم بگیرد که محموله های خود را به حداقل برساند یا به طور کلی متوقف کند و از هرگونه ترتیباتی که ممکن است به منافع تجاری گازپروم آسیب برساند اجتناب کند.
 

امید روسیه به اروپا!

به این ترتیب، کرملین می‌تواند تلاش کند تا در اتحادیه اروپا بر سر سیاست تحریم‌ها و حمایت از اوکراین شکاف ایجاد کرده و در عین حال بین اوکراین و اتحادیه اروپا با مسؤول دانستن اوکراین و اتحادیه اروپا برای توقف ترانزیت و افزایش قیمت گاز در نتیجه، شکاف ایجاد کند.

با توجه به منافع متفاوت طرفین در مورد آینده ترانزیت گاز از طریق خاک اوکراین در بحبوحه خصومت‌های جاری، در حال حاضر پیش‌بینی قطعی نحوه استفاده از خطوط لوله گاز اوکراین در آینده دشوار است. با این حال، حداقل سه سناریو ممکن است:
اولین و محتمل ترین گزینه این است که ترانزیت از اول ژانویه 2025 میلادی به دلیل عزم سیاسی اوکراین و اتحادیه اروپا به طور کامل متوقف شود.

با این حال، این سناریو می‌تواند خطر حملات مکرر و مخرب روسیه به تاسیسات گاز اوکراین، از جمله مواردی که برای تامین داخلی و ذخیره‌سازی گاز استفاده می‌شود را افزایش دهد. احتمال انتقال گاز از کشورهای ثالث مانند آذربایجان از طریق خطوط لوله روسیه به اوکراین و فراتر از آن بسیار کمتر است.

براساس سناریوی دوم، ترانزیت گاز در سال جاری به طور کامل متوقف می شود. حتی اگر پس از اشغال بخش‌هایی از استان کورسک توسط اوکراین، محموله‌های گاز روسیه از طریق خطوط لوله اوکراین به حالت عادی بازگشت، می‌توان تصور کرد که روسیه می‌تواند ترانزیت را قبل از انقضای قرارداد فعلی متوقف کند.

سومین و فرصت‌طلبانه‌ترین سناریو شامل یافتن راه‌حل جدیدی برای تامین گاز روسیه از طریق اوکراین به اتحادیه اروپا است. در غیاب یک توافق ترانزیت بلندمدت، ساده ترین رویکرد این است که روسیه گاز خود را در مرز روسیه و اوکراین بفروشد.
 

پیامدها برای اتحادیه اروپا

توقف کامل ترانزیت از طریق اوکراین، چه قبل از پایان سال 2024 و چه از اول ژانویه 2025 میلادی، ابهام را در بازار گاز اتحادیه اروپا افزایش می دهد و احتمالاً منجر به کاهش کوتاه مدت حجم گاز موجود، به ویژه در برخی از کشورهای اروپای مرکزی می شود. این شرایط می تواند با نزدیک شدن به فصل زمستان، زمانی که تقاضا به اوج می رسد، چالش برانگیز باشد که به صورت بالقوه منجر به افزایش قیمت و افزایش نوسانات در بورس کالا می شود. علاوه بر این، تلاش برای تامین گاز اوکراین را پیچیده خواهد کرد.

با این حال، چنین جهش‌ها و عدم قطعیت‌های قیمتی احتمالاً کمتر از آنچه در اولین زمستان پس از آغاز جنگ تجربه شد، خواهد بود، زیرا کشورها و فعالان بازار زمان کافی برای آماده‌سازی برای توقف ترانزیت از طریق خطوط لوله گاز اوکراین و توسعه استراتژی‌هایی برای کاهش گاز در اختیار داشته‌اند.

بدترین اثرات بحران ناشی از آن به ویژه، کشورهایی که هنوز به شدت به منابع روسیه وابسته هستند، انگیزه دارند تا تنوع منابع انرژی خود را تسریع بخشند. قطع تدریجی واردات روسیه همچنین بدون شک اتحادیه اروپا را به هدف اعلام شده خود برای دستیابی به استقلال از هیدروکربن های روسیه نزدیک می کند. در نهایت، چنین اقدامی خطر استفاده روسیه از منابع انرژی خود را به عنوان ابزاری برای اهرم سیاسی در آینده کاهش خواهد داد.

از سوی دیگر، اگر ترانزیت گاز روسیه (با هر شرایطی) ادامه یابد، خطر افزایش قیمت و عدم اطمینان در زمستان آینده کاهش خواهد یافت. در تئوری، این سناریو همچنین می‌تواند احتمال حملات به زیرساخت‌های گاز اوکراین را کاهش دهد، اگرچه توجه به این نکته مهم است که روسیه پس از شروع جنگ تمام عیار این زیرساخت‌ها را با وجود ترانزیت گاز خود هدف قرار داد.

در عین حال، ادامه ترانزیت وابستگی انرژی اتحادیه اروپا به روسیه را طولانی تر می کند، حتی اگر روسیه همچنان درگیر جنگ اقتصادی با غرب است. این وضعیت ممکن است شانس دستیابی به اجماع در مورد تحریم های بیشتر، از جمله تحریم احتمالی واردات گاز روسیه را کاهش دهد.
 
 
نویسنده: فیلیپ رودنیک
منبع: www.osw.waw.pl
مترجم: محسن داوری
 

سه شنبه ۱۷ مهر ۱۴۰۳ ساعت ۰۹:۲۴