یک توازن ناآرام

به گزارش میز نفت، حدود یک ماه پیش ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه سفری رسمی به تهران داشت ( دومین سفر رسمی او به تهران از زمان آغاز جنگ در اوکراین ) تا در نشستی سه جانبه با همتایان ایرانی و ترکیه‌ای‌اش شرکت کند. در بحبوحه ناآرامی‌های بین‌المللی و تنش‌ها میان تهران و آنکارا، روسای جمهور این سه کشور در مورد همکاری اقتصادی و وضعیت سوریه با یکدیگر بحث و تبادل نظر کردند. اگرچه اردوغان در این نشست حاضر بود، اما روابط ترکیه و روسیه موضوع اصلی این گفتگوها نبود.
 
*یک همکاری در حال رشد
طی ماه‌های اخیر، روابط مسکو و تهران به طرز قابل توجهی عمیق‌تر شده است. برخلاف دیگر شرکای روسیه، ایران به صراحت از دخالت نظامی روسیه در اوکراین دفاع کرده و غرب را متهم به تحریک کردن این جنگ می‌کند. در همین حال، مسکو نیز به دنبال همکاری با تهران است تا از این طریق بتواند تحریم‌های بین‌المللی را دور بزند.

 رفتار روسیه طی چند وقت اخیر در واقع نشان دهنده یک چرخش در روابط این کشور با ایران است.  پیش از جنگ در اوکراین، کرملین برای همکاری نزدیک‌تر با ایرانِ تحت تحریم و منزوی شده چندان مطمئن نبود. از طرفی هم تلاش‌های مسکو برای ایجاد روابط با کشورهای عرب و اسرائیل موجب شده بود که روابط مسکو با تهران تاحدودی ناموزون باشد.

با این حال و به دنبال قطع روابط با بازارهای غربی بعد از جنگ در اوکراین، روسیه حالا به دنبال همکاری بیشتر با ایران بر سر موضوعات انرژی، امنیتی و اقتصادی است. در همین راستا، یک روز بعد از سفر پوتین به تهران، شرکت عظیم گازپروم روسیه و شرکت ملی نفت ایران، توافق همکاری جدیدی به ارزش 40 میلیارد دلار امضا کردند. طبق این توافق، گازپروم به طرف ایرانی برای توسعه میادین گازی کیش و پارس شمالی در خلیج‌فارس و شش میدان نفتی دیگر کمک می‌کند تا از این طریق فشار میدان گازی پارس جنوبی را بیشتر کند.

همچنین به نظر می‌رسد که روابط استراتژیک تهران و مسکو در حال سرعت گرفتن است زیرا برخی گزارش‌ها حاکی از این است که روسیه علاقه‌مند به واردکردن پهپادهای جنگی از ایران است؛ با توجه به ناتوانی روسیه در تولید و توسعه پهپادهای تعیین‌کننده در میدان جنگ، واردات این تجهیزات از ایران امری حیاتی برای مسکو به حساب می‌آید.
 در مقابل تهران با وجود تحریم‌های بین‌المللی توانسته توانایی و ظرفیت خود در ساخت و توسعه پهپادهای جنگی را بیشتر کند. ماه گذشته جک سالیوان، مشاور امنیتی ملی آمریکا سند غیرمحرمانه‌ای را افشا کرد که از برنامه ایران برای انتقال صدها پهپاد جنگی به روسیه و دعوت از اپراتورهای روسی به ایران برای آموزش حکایت داشت.

 همچنین دولت بایدن تصاویر ماهواره‌ای را منتشر کرد که بازدید نمایندگان نظامی کرملین از پایگاه تجهیزات پهپادی شهید کرمی در مرکز ایران را نشان می‌داد. با این حال هنوز مشخص نیست که آیا توافقی برای انتقال پهپادهای ایرانی به روسیه امضا شده و یا اینکه روسیه قرار است چگونه هزینه خرید آن را پرداخت کند. به نظر می‌رسد، قرارداد مربوط به پهپادها، برنامه اصلی دیدارهای پوتین از تهران نبوده است.

در واقع همکاری نظامی، ارزش قابل توجهی به روابط تهران-مسکو می‌افزاید و این در حالی است که هر دو کشور دیدگاه‌های یکسانی در مورد موضوعات مهم قانونی و استراتژیک دارند؛ مسائلی همچون چنگ در اوکراین و سوریه.
 
*یک سه جانبه غیر متعادل
نکته جالب توجه این است که ترکیه با روسیه و ایران بر سر تاثیرگذاری در سوریه رقابت دارد. ترکیه مدتهاست که پایگاهی نظامی در شمال سوریه برای مقابله با شبه‌ نظامیان کرد تشکیل داده است. در حقیقت برنامه ایده‌آل ترکیه ایجاد یک منطقه امن 30 کیلومتری است که از مرز جنوبی ترکیه تا قسمت‌هایی از خاک سوریه را شامل می‌شود.

حتی در نشست تهران، اردوغان از پوتین و رئیسی خواست که از ترکیه در نبرد با گروه‌های کرد در شمال سوریه حمایت کنند که البته این خواسته به هیچ جایی نرسید.

ایران و روسیه مدتهاست که از عملیات نظامی ترکیه در شمال سوریه انتقاد می‌کنند. دیدار رهبران این کشورها چند روز قبل از شروع عملیات نظامی ترکیه در منطقه برگزار شد. در واقع به نظر می‌رسد روسیه و ایران چندان با نبرد کنونی ترکیه علیه کردها در شمال سوریه موافق نیستند.

 پوتین در آن دیدار اعلام کرد که مسکو و تهران همکاری خود در جهت تامین امنیت بین‌الملل و به خصوص مساله سوریه را تقویت خواهند کرد. پوتین، رئیسی و آیت الله خامنه‌ای حمایت خود از احیای توافق آستانه را اعلام کردند تا خشونت‌ها و دخالت‌های خارجی در سوریه کاهش یابد. اردوغان مشخصا نتوانسته حمایت پوتین و رهبر ایران را به دست آورد؛ شاید دلیلش این است که عملیات نظامی ترکیه، مکان‌هایی را در سوریه هدف قرار خواهد داد که نیروهای روسی در آن حضور دارند.

حالا باید منتظر ماند و دید آیا فشار ایران و روسیه بر ترکیه می‌تواند موثر باشد یا نه؟ عملیات نظامی ترکیه در سوریه هنوز شروع نشده است و این در حالی است که آنکارا به صراحت گفته این عملیات اجرایی می‌شود مگر آنکه تهدید نیروهای شبه نظامی کرد در این منطقه از بین برود.

در این میان ممکن است ترکیه این عملیات را باز هم به تاخیر بیاندازد زیرا تمایلی ندارد که از یک طرف با نظامیان روسیه در خاک سوریه درگیر شده و از طرف دیگر با ایران به یک بن بست دیپلماتیک برسد. با این حال کاملا مشخص است که آنکارا تحرکات اخیرا خود در سوریه را با برخی دیگر از اتفاقات مهم در دیگر کشورها همزمان کرده است؛ مشخصا جنگ کنونی در اوکراین و مذاکرات هسته‌ای در ایران. البته به نظر می‌رسد که این عملیات طبق برنامه‌ریزی صورت گرفته، انجام شود. بنابراین کاملا محتمل است که روسیه و ایران در بحبوحه این بی ثباتی بین‌المللی، همکاری‌های‌ خود را بیشتر کرده تا منافع مشترک‌شان را تامین کنند و تاثیرگذاری شان در خاورمیانه بیش از پیش شود، حتی اگر این مساله به ضرر ترکیه باشد.

منبع: Gulf International Forum 
مترجم: حسین خلیلی

شنبه ۵ شهريور ۱۴۰۱ ساعت ۰۳:۱۳