گازی که نمی تواند صادر شود
ترکمنستان مردد میان تاپی و ترنس کاسپین
میز نفت - در حالی که جهان به گاز نیاز دارد ترکمنستان نمی تواند گاز خود را صادر کند و باید میان احداث دو خط لوله تاپی و ترنس کاسپین، یک خط لوله را برای صادرات گاز خود انتخاب کند.
به گزارش میز نفت، از 15 سال پیش که قربانقلی بردی محمداف، رئیس جمهور ترکمنستان به قدرت رسید، احداث خط لوله تاپی آرزوی بزرگ او بود؛ با وجود اینکه جهان به گاز نیاز دارد اما ترکمن ها به دلیل عدم دسترسی راحت به بازارهای انرژی دچار مشکل بزرگی شدند.
آنها روی تاپی تمرکز دارند؛ مردوف وزیر امور خارجه ترکمنستان به کابل رفته و با امیرخان متقی سرپرست وزارت امور خارجه طالبان، عبدالسلام حنفی معاون نخست وزیر و مولوی محمد یعقوب سرپرست وزارت دفاع، پسر ملا عمر رهبر فقید طالبان دیدار کرده است. متقی در مورد دیدار خود با مردوف گفت: در دستور کار جلسات آنها "مسائل مهمی مانند تاپی، راه آهن و برق" قرار داشت.
تاپی زمانی که ظالبان در دهه 90 میلادی افغانستان را در اختیار داشتند تا روزهایی که مقامات ترکمنستان با دولت اشرف غنی، رئیس‌جمهور سابق افغانستان، حامد کرزی، رئیس‌جمهور پیشین افغانستان ملاقات کردند، موضوع مهمی بود. دولت افغانستان از سال 2010 قول داده است که یک نیروی ویژه متشکل از هفت هزار سرباز برای محافظت از خط لوله تاپی ایجاد کند.
طالبان حتی در سال 2018 زمانی که در حال نبرد با نیروهای دولتی بودند، تعهد داده بودند که از تاپی محافظت کنند. هدف این خط لوله انتقال 33 میلیارد متر مکعب گاز از میادین ترکمنستان به طول بیش از 1800 کیلومتر از طریق افغانستان به پاکستان و هند است. پاکستان و هند هر کدام 14 میلیارد متر مکعب و افغانستان 5 میلیارد متر مکعب دریافت خواهند کرد که در مقایسه با مصرف سالانه اخیر این کشور که کمتر از 200 میلیون متر مکعب است، افزایش بزرگی برای افغانستان خواهد بود.
علاوه بر این، در جلسه اخیر مردوف با نمایندگان طالبان گزارش شد که افغانستان می تواند سالانه حدود 500 میلیون دلار از هزینه های ترانزیت به دست آورد، اگرچه مردوف در نوامبر 2017 گفت که افغانستان حدود یک میلیارد دلار از هزینه های ترانزیت به دست خواهد آورد.
نقشه خط لوله تاپی
بیست و پنج سال پیش، مقامات ترکمنستان در تلاش بود تا تنها مشتری گاز خود در آن زمان (روسیه) را متقاعد کند به جای 32 دلار، 40 دلار برای هر هزار متر مکعب پرداخت کند که بسرعت رد شد. با این وجود حتی اگر وضعیت امنیتی در افغانستان تحت حاکمیت طالبان باثبات‌تر شود، باز هم مشکلات قابل توجهی برای تامین مالی بخش تقریباً 775 کیلومتری تاپی از طریق افغانستان وجود دارد.
*جزئیات مشکلات مالی و امنیتی خط لوله تاپی
هزینه تخمینی کل پروژه حدود 10 میلیارد دلار است، اگرچه این تخمین یک دهه قدمت دارد.در مقاله اخیر شورای آتلانتیک، استیو مان سفیر سابق ایالات متحده در ترکمنستان نوشت که حتی با بهبود امنیت در داخل افغانستان، «صعود طالبان هیچ کمکی به رفع ایرادات وخیم پروژه از جمله تأمین مالی، قابلیت بانکی و خط لوله نخواهد کرد.»او افزود که «علاوه بر آن، تحریم‌های شدید [اقتصادی] بر طالبان، یک معامله‌شکن جدید را رقم می زند».
پاکستان چندین بار در سال‌های اخیر به دنبال مذاکره مجدد در مورد قیمت گاز ترکمنستان از تاپی بوده است و طبق گزارش‌ها، ترکمنستان در سال 2020 موافقت کرده است که قیمت‌ها را کاهش دهد.وزرای خارجه قزاقستان و ازبکستان نیز از زمانی که طالبان کنترل افغانستان را در اواسط ماه اوت به دست گرفتند، از کابل بازدید کردند و سفر مردوف نیز ممکن است با هدف تحکیم روابط ترکمنستان با مقامات جدید افغانستان باشد.
اما عجیب است که ترکمنستان برای احیای تاپی تلاش می کند در حالی که به نظر می رسد امکانات ساخت ترنس کاسپین به طور قابل توجهی بهبود یافته است. این خط لوله قصد دارد حدود 30 میلیارد متر مکعب از ترکمنستان را از طریق کف دریای خزر به شبکه خط لوله در آذربایجان و در نهایت به اروپا برساند.
خط لوله ترنس کاسپین
اتحادیه اروپا سال‌ها امیدوار است که این پروژه را به عنوان بخشی از کریدور گاز جنوبی (SGC) اجرا کند. با توجه به رکورد قیمت گاز در حال حاضر و ترس از وابستگی بیش از حد اتحادیه اروپا به روسیه با تکمیل پروژه نورد استریم 2، اتحادیه اروپا و ترکمنستان باید به افزایش حجم گاز از یک تامین کننده دیگر به عنوان یک فرصت طلایی نگاه کنند. زیرا برخی از موانع کلیدی ساخت ترنس کاسپین برداشته شده است.
یکی اختلاف ترکمنستان در شرق دریای خزر و آذربایجان در سمت غربی بر سر سه میدان نفتی و گازی بود که در نیمه راه بین دو کشور در وسط دریا قرار داشتند.این اختلاف پس از چند دهه اما سرانجام حل شد. از سوی دیگر، پروژه TANAP که با هدف رساندن گاز آذربایجان به اروپا طراحی شده، می خواهد سالانه 60 میلیارد مترمکعب گاز را به اروپا برساند اما آذربایجان گاز کافی برای تامین چنین حجمی ندارد، بنابراین بهترین گزینه برای تامین نیاز اروپا، ترکمنستان است.
شبکه خط لوله SGC در پایان سال 2020 تکمیل شد و گاز میدان خزر شاه دنیز 2 آذربایجان در حال حاضر از طریق SGC و تاناپ به یونان، آلبانی و - از طریق خط لوله ترانس آدریاتیک - به ایتالیا تامین می شود. ترکمنستان برای خط لوله ترنس کاسپین که بتواند گاز این کشور را به آذربایجان و خط لوله صادراتی برساند، به 5 تا 8 میلیارد دلار نیاز دارد.یک شرکت آمریکایی به نام Trans Caspian Resources به تازگی گزینه ای را پیشنهاد کرده است که حجم کمتری گاز را حمل می کند اما ظرف دو سال عملیاتی می شود.
آلن ماستارد سفیر سابق ایالات متحده در ترکمنستان در کنفرانس اخیر بین المللی نفت و گاز ترکمنستان شرکت کرد و جایگزینی را پیشنهاد کرد: کاسپین کانکتور. این می تواند سالانه حدود 10 تا 12 میلیارد متر مکعب گاز حمل کند و با استفاده از زیرساخت های موجود، با قیمت 500 تا 800 میلیون دلار ساخته شود.
اما یک مانع بزرگ همچنان باقی است. روسیه و ایران نگرانی های زیست محیطی خود را در مورد ساخت خط لوله در امتداد کف دریای خزر بارها مطرح کرده اند، علیرغم این واقعیت که قزاقستان قبلاً این کار را در بخش شمالی خزر انجام داده است. و روسیه خطوط لوله طولانی‌تر و عمیق‌تری را در کف دریای سیاه به ترکیه و در مورد نورد استریم 1 و 2، از کف دریای بالتیک (حدود 1222 کیلومتر) ساخته است که این دو خط را به طولانی‌ترین خطوط لوله زیر آب تبدیل کرده است.
*چالش با ترکیه برای گاز صادراتی
آنکارا تمایل خود را برای ایستادگی در برابر مسکو و تهران نشان داده است و اگر ترکیه حمایت خود را از ترنس کاسپین افزایش دهد، می تواند ترکمنستان و آذربایجان را متقاعد کند که پروژه را به پیش ببرند اما جلب حمایت آنکارا ممکن است مشکل ترکمنستان باشد. مقامات ترکمنستان از مقامات ترکیه می خواهند که اعتراضات در ترکیه علیه دولت ترکمنستان را که توسط کارگران مهاجر رهبری می شود، تعطیل کنند. همچنین به دنبال اخراج این فعالان به ترکمنستان است.
آنکارا ظاهرا از زمانی که یک معترض ترکمن در اوایل ماه اوت به زور وارد کنسولگری ترکمنستان در استانبول شد و مورد ضرب و شتم قرار گرفت، خمگین شد. از زمانی که جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار و فعال سعودی در اکتبر 2018 در داخل کنسولگری عربستان در استانبول کشته شد، دولت ترکیه نسبت به چنین حوادثی حساس بوده است.
گمانه‌زنی‌ها مبنی بر عدم تمایل ترکیه به تعطیلی اعتراضات دولت ضد ترکمنستان در خاک ترکیه، به تردید عشق آباد در پذیرش پیشنهاد آنکارا برای پیوستن به شورای ترکمنستان، که شامل ترکیه، آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان و ازبکستان است، شده است.اما اگر این کشور بخواهد از ذخایر گاز گسترده خود پول نقد کند، ترکمنستان باید خط لوله گاز پیشنهادی خود را ادامه دهد.
در حالی که به نظر می رسد TAPI بیشتر از 25 سال پیش به تحقق نزدیک نیست، ترنس کاسپین یا نوعی از آن - با بازار تضمین شده مشتریان پولی - می تواند در آینده نزدیک تکمیل شود.
آنها روی تاپی تمرکز دارند؛ مردوف وزیر امور خارجه ترکمنستان به کابل رفته و با امیرخان متقی سرپرست وزارت امور خارجه طالبان، عبدالسلام حنفی معاون نخست وزیر و مولوی محمد یعقوب سرپرست وزارت دفاع، پسر ملا عمر رهبر فقید طالبان دیدار کرده است. متقی در مورد دیدار خود با مردوف گفت: در دستور کار جلسات آنها "مسائل مهمی مانند تاپی، راه آهن و برق" قرار داشت.
تاپی زمانی که ظالبان در دهه 90 میلادی افغانستان را در اختیار داشتند تا روزهایی که مقامات ترکمنستان با دولت اشرف غنی، رئیس‌جمهور سابق افغانستان، حامد کرزی، رئیس‌جمهور پیشین افغانستان ملاقات کردند، موضوع مهمی بود. دولت افغانستان از سال 2010 قول داده است که یک نیروی ویژه متشکل از هفت هزار سرباز برای محافظت از خط لوله تاپی ایجاد کند.
طالبان حتی در سال 2018 زمانی که در حال نبرد با نیروهای دولتی بودند، تعهد داده بودند که از تاپی محافظت کنند. هدف این خط لوله انتقال 33 میلیارد متر مکعب گاز از میادین ترکمنستان به طول بیش از 1800 کیلومتر از طریق افغانستان به پاکستان و هند است. پاکستان و هند هر کدام 14 میلیارد متر مکعب و افغانستان 5 میلیارد متر مکعب دریافت خواهند کرد که در مقایسه با مصرف سالانه اخیر این کشور که کمتر از 200 میلیون متر مکعب است، افزایش بزرگی برای افغانستان خواهد بود.
علاوه بر این، در جلسه اخیر مردوف با نمایندگان طالبان گزارش شد که افغانستان می تواند سالانه حدود 500 میلیون دلار از هزینه های ترانزیت به دست آورد، اگرچه مردوف در نوامبر 2017 گفت که افغانستان حدود یک میلیارد دلار از هزینه های ترانزیت به دست خواهد آورد.
نقشه خط لوله تاپی
بیست و پنج سال پیش، مقامات ترکمنستان در تلاش بود تا تنها مشتری گاز خود در آن زمان (روسیه) را متقاعد کند به جای 32 دلار، 40 دلار برای هر هزار متر مکعب پرداخت کند که بسرعت رد شد. با این وجود حتی اگر وضعیت امنیتی در افغانستان تحت حاکمیت طالبان باثبات‌تر شود، باز هم مشکلات قابل توجهی برای تامین مالی بخش تقریباً 775 کیلومتری تاپی از طریق افغانستان وجود دارد.
*جزئیات مشکلات مالی و امنیتی خط لوله تاپی
هزینه تخمینی کل پروژه حدود 10 میلیارد دلار است، اگرچه این تخمین یک دهه قدمت دارد.در مقاله اخیر شورای آتلانتیک، استیو مان سفیر سابق ایالات متحده در ترکمنستان نوشت که حتی با بهبود امنیت در داخل افغانستان، «صعود طالبان هیچ کمکی به رفع ایرادات وخیم پروژه از جمله تأمین مالی، قابلیت بانکی و خط لوله نخواهد کرد.»او افزود که «علاوه بر آن، تحریم‌های شدید [اقتصادی] بر طالبان، یک معامله‌شکن جدید را رقم می زند».
پاکستان چندین بار در سال‌های اخیر به دنبال مذاکره مجدد در مورد قیمت گاز ترکمنستان از تاپی بوده است و طبق گزارش‌ها، ترکمنستان در سال 2020 موافقت کرده است که قیمت‌ها را کاهش دهد.وزرای خارجه قزاقستان و ازبکستان نیز از زمانی که طالبان کنترل افغانستان را در اواسط ماه اوت به دست گرفتند، از کابل بازدید کردند و سفر مردوف نیز ممکن است با هدف تحکیم روابط ترکمنستان با مقامات جدید افغانستان باشد.
اما عجیب است که ترکمنستان برای احیای تاپی تلاش می کند در حالی که به نظر می رسد امکانات ساخت ترنس کاسپین به طور قابل توجهی بهبود یافته است. این خط لوله قصد دارد حدود 30 میلیارد متر مکعب از ترکمنستان را از طریق کف دریای خزر به شبکه خط لوله در آذربایجان و در نهایت به اروپا برساند.
خط لوله ترنس کاسپین
اتحادیه اروپا سال‌ها امیدوار است که این پروژه را به عنوان بخشی از کریدور گاز جنوبی (SGC) اجرا کند. با توجه به رکورد قیمت گاز در حال حاضر و ترس از وابستگی بیش از حد اتحادیه اروپا به روسیه با تکمیل پروژه نورد استریم 2، اتحادیه اروپا و ترکمنستان باید به افزایش حجم گاز از یک تامین کننده دیگر به عنوان یک فرصت طلایی نگاه کنند. زیرا برخی از موانع کلیدی ساخت ترنس کاسپین برداشته شده است.
یکی اختلاف ترکمنستان در شرق دریای خزر و آذربایجان در سمت غربی بر سر سه میدان نفتی و گازی بود که در نیمه راه بین دو کشور در وسط دریا قرار داشتند.این اختلاف پس از چند دهه اما سرانجام حل شد. از سوی دیگر، پروژه TANAP که با هدف رساندن گاز آذربایجان به اروپا طراحی شده، می خواهد سالانه 60 میلیارد مترمکعب گاز را به اروپا برساند اما آذربایجان گاز کافی برای تامین چنین حجمی ندارد، بنابراین بهترین گزینه برای تامین نیاز اروپا، ترکمنستان است.
شبکه خط لوله SGC در پایان سال 2020 تکمیل شد و گاز میدان خزر شاه دنیز 2 آذربایجان در حال حاضر از طریق SGC و تاناپ به یونان، آلبانی و - از طریق خط لوله ترانس آدریاتیک - به ایتالیا تامین می شود. ترکمنستان برای خط لوله ترنس کاسپین که بتواند گاز این کشور را به آذربایجان و خط لوله صادراتی برساند، به 5 تا 8 میلیارد دلار نیاز دارد.یک شرکت آمریکایی به نام Trans Caspian Resources به تازگی گزینه ای را پیشنهاد کرده است که حجم کمتری گاز را حمل می کند اما ظرف دو سال عملیاتی می شود.
آلن ماستارد سفیر سابق ایالات متحده در ترکمنستان در کنفرانس اخیر بین المللی نفت و گاز ترکمنستان شرکت کرد و جایگزینی را پیشنهاد کرد: کاسپین کانکتور. این می تواند سالانه حدود 10 تا 12 میلیارد متر مکعب گاز حمل کند و با استفاده از زیرساخت های موجود، با قیمت 500 تا 800 میلیون دلار ساخته شود.
اما یک مانع بزرگ همچنان باقی است. روسیه و ایران نگرانی های زیست محیطی خود را در مورد ساخت خط لوله در امتداد کف دریای خزر بارها مطرح کرده اند، علیرغم این واقعیت که قزاقستان قبلاً این کار را در بخش شمالی خزر انجام داده است. و روسیه خطوط لوله طولانی‌تر و عمیق‌تری را در کف دریای سیاه به ترکیه و در مورد نورد استریم 1 و 2، از کف دریای بالتیک (حدود 1222 کیلومتر) ساخته است که این دو خط را به طولانی‌ترین خطوط لوله زیر آب تبدیل کرده است.
*چالش با ترکیه برای گاز صادراتی
آنکارا تمایل خود را برای ایستادگی در برابر مسکو و تهران نشان داده است و اگر ترکیه حمایت خود را از ترنس کاسپین افزایش دهد، می تواند ترکمنستان و آذربایجان را متقاعد کند که پروژه را به پیش ببرند اما جلب حمایت آنکارا ممکن است مشکل ترکمنستان باشد. مقامات ترکمنستان از مقامات ترکیه می خواهند که اعتراضات در ترکیه علیه دولت ترکمنستان را که توسط کارگران مهاجر رهبری می شود، تعطیل کنند. همچنین به دنبال اخراج این فعالان به ترکمنستان است.
آنکارا ظاهرا از زمانی که یک معترض ترکمن در اوایل ماه اوت به زور وارد کنسولگری ترکمنستان در استانبول شد و مورد ضرب و شتم قرار گرفت، خمگین شد. از زمانی که جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار و فعال سعودی در اکتبر 2018 در داخل کنسولگری عربستان در استانبول کشته شد، دولت ترکیه نسبت به چنین حوادثی حساس بوده است.
گمانه‌زنی‌ها مبنی بر عدم تمایل ترکیه به تعطیلی اعتراضات دولت ضد ترکمنستان در خاک ترکیه، به تردید عشق آباد در پذیرش پیشنهاد آنکارا برای پیوستن به شورای ترکمنستان، که شامل ترکیه، آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان و ازبکستان است، شده است.اما اگر این کشور بخواهد از ذخایر گاز گسترده خود پول نقد کند، ترکمنستان باید خط لوله گاز پیشنهادی خود را ادامه دهد.
در حالی که به نظر می رسد TAPI بیشتر از 25 سال پیش به تحقق نزدیک نیست، ترنس کاسپین یا نوعی از آن - با بازار تضمین شده مشتریان پولی - می تواند در آینده نزدیک تکمیل شود.
چهارشنبه ۱۹ آبان ۱۴۰۰ ساعت ۱۳:۰۳
کد مطلب: 31663
