نگاهی به تاریخ بازارهای جهانی نفت

میز نفت | همانند اکثر کالاهای بازار، قیمت نفت خام با نوسانات زیادی در دوره کمبود و یا مازاد عرضه روبرو می شود. این نوسانات قیمت نفت خام به عواملی نظیر تقاضای نفت، میزان حفاری و مقدار نفت پالایش شده و فروخته شده وابسته است. 

 از نخستین روزهای تولید تجاری نفت در شهر باکو جمهوری آذربایجان، نوسانات قیمت نفت به دلیل رویدادهای اقتصادی و سیاسی وجود داشته است. پیشرفت های فناوری و تغییرات صنعت نفت نیز تاکنون بر قیمت ها تاثیر گذار بوده است.

1800 تا 1869میلادی، ظهور طلای سیاه

صنعت نفت مدرن به تولید نفت در شهر باکو و ساخت نخستین پالایشگاه دنیا در سال ۱۸۳۷ میلادی باز می گردد. این پالایشگاه نفت را به پارافین تبدیل می کرد که در گرمایش و روشنایی کاربرد داشت. 

نخستین چاه نفت مدرن در سال ۱۸۴۶ میلادی در باکو حفاری شد و در عمق ۲۱ متری به نفت رسید. این میدان نفتی ۹۰ درصد تولید دنیا را در اختیار داشت. بخش اعظم نفت تولیدی آن سال ها در اطراف ایران قرار داشت.  
در ادامه چند چاه نفت جدید تجاری حفاری شد که عبارتند از:

*لهستان. 1854 میلادی
* بخارست رومانی. 1857 میلادی
*انتاریو. کانادا. 1858 میلادی
*پنسیلوانیا. 1859 میلادی

پنسیلوانیا به سرعت به کانون طلای سیاه دنیا تبدیل شد. تولید نفت این منطقه نزدیک به 50 درصد نفت دنیا را تشکیل می داد. قیمت هر بشکه نفت نیز از 0.49 دلار در 1861 میلادی با رشدی 1245 درصدی به 6.59 دلار در 1865 میلادی افزایش یافت. 


1870-1913میلادی، انقلاب خودرو

در حالی که تعدادی از اقتصاددان های دنیا معتقدند پس از پایان جهانی دوم، صنعت مدرن نفت با اجرای طرح مارشال شکل گرفت، اما گروهی دیگر معتقدند تأسیس شرکت استاندارد اویل توسط جان دی. راکفلر در سال ۱۸۷۰ میلادی در اوهایو را باید سرآغاز عصر مدرن نفت دانست. شرکت استاندارد اویل به سرعت در مدت دو دهه توسعه یافت و با کاهش قیمت نفت به رشد رقابت در بازار کمک کرد. 

موفقیت این شرکت باعث شد تا کنترل ۹۰ درصد فرآورده‌های نفتی در بازار ایالات متحده را در سال ۱۸۹۰ میلادی در دست گیرد. 
با رشد تولید نفت ایالات متحده و روسیه، قیمت جهانی نفت از ۲.۵۶ دلار در سال ۱۸۷۰ میلادی به ۰.۵۶ دلار در سال ۱۸۹۲ میلادی کاهش یافت. 

 پس از آغاز عرضه خودروهای تجاری در آلمان و ایالات متحده در سال ۱۸۹۶ میلادی، شاهد رشد مصرف طلای سیاه بودیم. این انقلاب فناوری توانست به رشد پرشتاب صنعت منجر شود. 

۱۹۰۱ تا ۱۹۱۱ میلادی، ظهور غول های نفتی

بنیان اکثر غول های نفتی به اوایل قرن بیستم باز می گردد. پس از کشف نفت در اسپیندلتوپ ایالت تگزاس، شاهد تأسیس شرکت های تگزاکو و گلف اویل در سال ۱۹۰۱ میلادی بودیم. 

افزایش فشار رقابتی باعث شد تا شل و رویال داچ شل در سال ۱۸۰۷ میلادی ادغام شدند و شرکت رویال داچ شل تاسیس شد. شرکت بی پی که در گذشته انگلو_پرشین اویل کمپانی نامیده می شد، در سال ۱۹۰۸ میلادی و پس از کشف نفت در ایران تأسیس شد.
 
شرکت های شورون، اگزون و موبیل (که اینک اگزون موبیل نامیده می شوند)، در سال ۱۹۱۱ میلادی و پس از تقسیم استاندارد اویل به دلیل مقررات ضد تراست توسط دیوان عالی ایالات متحده تاسیس گردیدند. هفت غول نفتی کنترل ۸۵ درصد ذخایر نفتی را در دوره طلایی دهه ۱۹۷۰ میلادی در اختیار داشتند. 

۱۹۱۴ تا ۱۹۴۹ میلادی، کشف های نفتی، جنگ ها و بحران ها

کشف نفت در کاشینگ ایالت اوکلاهاما در سال ۱۹۱۲ میلادی را باید گامی مهم در توسعه صنعت نفت ایالات متحده دانست. این منطقه به سرعت به یکی از میدان های نفتی مهم آمریکا تبدیل شد.نکته مهم اینست که شاخص نفتی وست تگزاس اینترمدیت به عنوان شاخص جهانی قیمت گذاری نفت ایجاد شد. 

در چهار و نیم دهه بعد، شاهد دوره پرفراز و نشیبی از جنگ ها و بحران های بین المللی بودیم که همه این اتفاقات بر قیمت نفت تاثیرگذار بود.جنگ جهانی اول (۱۹۱۴ تا ۱۹۱۸ میلادی) باعث شد تا تقاضای جهانی نفت افزایش افته و قیمت نفت با رشدی دو برابری از ۰.۸۱ دلار در سال ۱۹۱۴ میلادی به ۱.۹۸ دلار در پایان جنگ جهانی اول افزایش یافت. 

پس از پایان جنگ جهانی اول، شاهد تداوم رشد تقاضای نفت به دلیل افزایش تعداد خودروها و کمبود بنزین در سواحل غربی ایالات متحده بودیم. قیمت هر بشکه نفت تا ۳.۰۷ دلار بالا رفت، اما پس از مدتی به ۱.۶۱ دلار بازگشت. 

در این دوره، شرکت های نفتی پژوهش های خود برای یافتن کاربردهای جدید نفت نظیر تولید پلاستیک ها را آغاز کردند. اما قیمت نفت با وجود ایجاد تقاضاهای جدید با رشد رقابت و تولید نفت خام، همچنان پایین باقی ماند. با کشف ذخایر نفت در مناطق مختلف دنیا نظیر ونزوئلا، عراق، شوروی، کویت، عربستان سعودی و خلیج مکزیک شاهد تثبیت قیمت نفت هستیم. 

کشف نفت در تگزاس شرقی در سال ۱۹۳۰ میلادی یکی از اتفاقات مهم در این دوره بود. هرچند به دلیل ایجاد رکود بزرگ شاهد سقوط قیمت ها از ۱.۱۹ دلار در سال ۱۹۳۰ میلادی به ۰.۶۵ دلار در سال ۱۹۳۱ میلادی بودیم. 

همانند جنگ جهانی اول، با آغاز جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۳۹ میلادی، شاهد رشد تقاضا و افزایش قیمت ها بودیم. به هر ترتیب، با عرضه قابل توجه نفت شاهد افزایش چشمگیر قیمت نبودیم. 

با گسترش آتش جنگ دولت ها تلاش کردند تا به لزوم کنترل ذخایر نفت توجه کنند. در دو دهه پس از جنگ جهانی دوم، شاهد تلاش برای کنترل ذخایر نفت بودیم. 

۱۹۵۰ تا ۲۰۰۳ میلادی، نبرد برای کنترل تولید

پس از پایان جنگ جهانی دوم، بسیاری از دولت ها تلاش کردند تا نقش خود در تولید نفت را افزایش دهند. چند کشور نیز به ملی کردن زیرساخت های صنعت نفت کشورشان دست زدند. 

در سال های ۱۹۵۰ تا ۱۹۶۰ میلادی، ایران، اندونزی و عربستان سعودی بخش های از صنعت نفت کشورشان را ملی کردند. پس از بحران سویز در سال های ۱۹۵۶ و ۱۹۵۷ میلادی، دولت مصر کنترل کانال سوئز را که ۵ درصد نفت دنیا از آن عبور می کرد، در دست گرفت. 

به هر ترتیب، ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی توانستند به بزرگ‌ترین کنترل کنندگان تولید نفت دنیا تبدیل شوند. در اواخر دهه ۱۹۵۰ میلادی، اتحاد جماهیر شوروی، نفت ارزان خود را به بازار جهانی نفت سرازیر کرد. این اقدام باعث شد تا غول‌های نفتی نیز برای تداوم حضور در رقابت، وادار به کاهش قیمت نفت خود شوند. در پاسخ به این شرایط، عربستان سعودی، ایران، کویت و ونزوئلا سازمان صادرکنندگان نفت ( اوپک) را به عنوان ابزاری برای کاشت یافتن رقابت میان کشورهای عضو و در جهت تاثیر گذاری بیشتر بر کنترل عرضه تاسیس کردند. 

بعدها کشورهای دیگر به ویژه با ملی کردن نفت خود و تصاحب سهام غول های نفتی به اوپک پیوستند.  کشورهای ایالات متحده و شوروی برای تداوم تصاحب بازار نفت تلاش زیادی کردند، اما بخش زیادی از کنترل بازار را به نفع اوپک از دست دادند. 

 در سال ۱۹۷۳ میلادی و پس از جنگ یوم کیپور، اعضای اوپک فروش نفت به حامیان اسراییل را تحریم کردند. قیمت نفت به سرعت اوج گرفت و از ۲.۴۸ دلار در سال ۱۹۷۲ میلادی به ۱۱.۵۸ دلار در سال ۱۹۷۴ میلادی افزایش یافت. 

در دهه ۱۹۷۰ میلادی، در آب های دریای شمال برای نخستین بار، ذخایر نفت کشف شد. بعدها با اتفاقاتی نظیر انقلاب ایران، جنگ عراق و ایران و اشغال کویت توسط عراق شاهد شوک های عرضه نفت و نوسانات قیمت طلای سیاه بودیم.  با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و کاهش سرمایه گذاری در صنعت نفت این کشور، شوک بزرگ دیگری در بازار نفت پدید آمد. 

۲۰۰۳ تاکنون، شکست هیدرولیک و تغییر مهره های بازی
در دو دهه اخیر، شاهد اتفاقات مختلفی در بازار نفت و نوسانات فراتر از انتظار قیمت نفت خام بوده ایم. 
اشغال عراق در سال ۲۰۰۳ میلادی، عرضه نفت را به سوی شرایط عدم اطمینان سوق داد. هم زمان رشد تقاضای نفت چین و دولت های آسیایی روی داد. قیمت هر بشکه نفت از ۲۹.۳۸ دلار در سال ۲۰۰۰ میلادی به ۱۴۶.۰۲ دلار در سال ۲۰۰۸ میلادی افزایش یافت. 

اما با آغاز بحران مالی جهانی در سال ۲۰۰۸ میلادی، بازار نفت نیز با چالش بزرگی روبرو شد. بهار عربی سال ۲۰۱۱ میلادی نیز کاهش عرضه را به دنبال داشت. قیمت نفت در آن سال از مرز ۱۲۱ دلار فراتر رفت. 

دستاوردهای فناوری در سال های اخیر نیز بر بازار جهانی نفت تاثیرگذار بوده است. ظهور فناوری شکست هیدرولیک توانست آمریکا را به بزرگترین تولیدکننده نفت دنیا تبدیل کند. اتفاقی که نقش اوپک در بازار نفت را کم رنگ تر و قیمت طلای سیاه را نزولی کرد. 

با سرازیر شدن نفت ارزان شیل به بازار شاهد کاهش نفت از ۱۱۴.۸۴ دلار در سال ۲۰۱۴ میلادی به ۲۸.۴۷ دلار در سال ۲۰۱۶ میلادی بودیم. اوپک وادار شد تا همکاری با تولیدکنندگان غیراوپک را برای کاهش تولید آغاز کند. با تشکیل اوپک پلاس، قیمت نفت اندکی بهبود یافت. هرچند هیچگاه به ارقام یک دهه پیش از آن نرسید. 

ایالات متحده امروز به بزرگترین تولیدکننده با ظرفیت مازاد دنیا تبدیل شده است. بدین ترتیب نقش آفرینی اوپک در کنترل قیمت ها و دستکاری عرضه کم رنگ تر از همیشه شده است. با تداوم جنگ تجاری ایالات متحده و چین در کنار شرایط عدم اطمینان در ایران، سوریه و چند کشور دیگر دنیا قیمت هر بشکه نفت از کمتر از ۳۹ دلار در سال ۲۰۱۶ میلادی به بیش از ۶۰ دلار در حال حاضر رسیده است. 


منبع: www.oilprice.com
 

چهارشنبه ۱۹ خرداد ۱۴۰۰ ساعت ۱۳:۲۰