پایتخت نفت عراق در آرزوی آب

میز نفت | بصره، سومین شهر بزرگ عراق، سال ها پیش به نام «ونیز شرق» شناخته می شد. در سال های دور، در بخش های مختلف این شهر کانال های آب و پل های زیادی وجود داشت. اما در سال های اخیر، چهره بصره دگرگون شده است. اروند و شاخه های آن با جلبک، باکتری، مواد شیمیایی سمی، فاضلاب انسانی، بیمارستانی و صنعتی آلوده شده است. 

در روز اول ژوئن، وزارت آب عراق اعلام کرد برنامه ای جامع برای برطرف کردن معضل تامین آب و آلودگی های زیست محیطی استان بصره اجرا خواهد کرد. در این طرح، چند بخش مختلف نظیر ساخت یک سد در شمال بصره پیشذبینی شده تا از شور شدن آب اروند به عنوان منبع اصلی آب منطقه جلوگیری شود. 

اروند از به هم پیوستن دو رود دجله و فرات تشکیل می شود. اما هم اکنون بخش اعظم آب آن از رود دجله تامین می‌شود. کاهش بارندگی ها در سال های گذشته و ساخت سدهای مختف بر میزان آب این دو رود تاثیر گذاشته است. بدین ترتیب، سهم آب شط العرب کاهش یافته و سرازیر شدن مواد آلاینده به آن به وخیم تر شدن اوضاع منجر شده است. 

شهروندان استان بصره با وجود دارا بودن ذخایر عظیم نفت در اطراف خود، از سال ۲۰۱۱ میلادی تاکنون به دلیل مشکلات موجود به خیابان‌ها می ریزند و با تجمع در برابر ساختمان های دولتی خواهان تامین آب سالم، خدمات درمانی، برق، شغل، پایان فساد و توقف دخالت های بیگانگان در امور داخلی کشورشان هستند. آب بهداشتی همواره از درخواست های مهم معترضان عراقی بوده، اما گام قابل توجهی برای برطرف شدن این مشکل برداشته نشده است.

در سپتامبر ۲۰۱۸ میلادی، هزاران نفر از مردم بصره به خیابان ها ریختند. آنها نسبت به مسمومیت ۱۱۸ هزار نفر از شهروندان این استان به دلیل آلودگی آب اعتراض داشتند. مقامات بهداشتی و کمیسیون عالی حقوق بشر اعلام کرده که افراد مریض مراجعه کننده به مراکز درمانی دارای علایمی نظیر اسهال، استفراغ، دل پیچه و تب بوده اند.

بحران آب بسیاری از خانواده ها را وادار کرده تا خانه های خود را ترک کنند و به شهرهایی بروند که وضعیت آب بهتری دارد. خرید آب آشامیدنی بسته بندی شده و یا استفاده از آب تانکرهای شخصی از راهکارهای دیگر مردم بصره به شمار می رود. تعدادی از خانواده های کم درآمد برای کاهش نمک آب به مخلوط کردن آن با آب های شیرین می پردازند.

شکری الحسن، از متخصصان محیط زیست در بصره در گفتگو با المانیتور می گوید: این موضوع کاملا روشن است که بصره را باید یکی از آلوده ترین شهرهای عراق دانست. آب این شهر منبع بسیاری از بیماری ها است... تعدادی از سرطان های شایع در این شهر نیز با کیفیت آب شبکه لوله کشی ارتباط مستقیم دارد.

وی می افزاید: ایران، جریان آب ورودی به اروند را مسدود کرده و با این کار، علاوه بر کاهش سطح آب آن، شاهد افزایش نمک محلول در آب هستیم. بدین ترتیب آب دریا چند کیلومتر در شط العرب پیشروی می کند. 

الحسن می گوید: انبوهی از بطری های پلاستیکی، زباله و فاضلاب حیوانی و انسانی در شط العرب و شاخه های آن به چشم می خورد. لذا میزان آلودگی آب این رود، بسیار بالا است. در عین حال، دولت هیچ اقدامی برای برطرف کردن این معضل انجام نداده است.

 امسال میزان بارش ها زیاد بوده و وضعیت آب بهتر از گذشته شده است. اما جهت یافتن راه حلی برای این بحران، باید تأسیسات پیشرفته تصفیه آب توسط دولت از کشورهای دیگر، خریداری و نصب گردد. همچنین باید جریمه های سنگینی برای افراد آلوده کننده آب در نظر گرفته شود. در شرایط کنونی، شط العرب یک رود نیست، بلکه مخزن آلودگی است.

وی می افزاید: در این رود، بقیای مواد سمی و اورانیوم ضعیف شده تجهیزات جنگی به کار گرفته شده در جنگ با ایران (۱۹۸۰ تا ۱۹۸۸)، جنگ اول خلیج فارس (۱۹۹۰ تا ۱۹۹۱) و اشغال عراق توسط ایالات متحده (۲۰۰۳) وجود دارد. همچنین گازهای سمی منتشر شده توسط چاه های نفتی اطراف بصره در آب این استان وجود دارد که به نرخ بالای سرطان در شهر بصره نسبت به سایر استانهای عراق منجر شده است. 

المانیتور، گفتگویی نیز با عون صایب عبداله، سخنگوی وزارت منابع آب عراق انجام داده است. وی می گوید: بصره در جنوبی ترین بخش خاک عراق قرار دارد. به همین دلیل، با برداشت قابل توجه از آب رود دجله در مسیر آن و سرازیر شدن حجم زیادی زباله، شط العرب با مشکل آب آلوده و مشکلات بهداشتی روبرو است.

وی می افزاید: ایرانی ها با ساخت چند سد عظیم بر روی رود کارون، از ورود آب این رود به شط العرب به ویژه در فصل های کم آب جلوگیری می کنند. همچنین ورود آب زهکش بخش کشاورزی به کارون و در ادامه شط العرب، میزان نمک آب، بسیار بالا رفته است. اتفاقی که در قسمت های پایانی شط العرب، مشکلات زیادی را برای مردم به‌وجود آورده است.

عبداله می گوید: وزارت منابع آب، در هر ثانیه ۹۰ متر مکعب از آب رود دجله را به عنوان سهم بصره در نظر گرفته است. اما در طول مسیر، افراد زیادی با پمپ های غیرقانونی به برداشت آب می پردازند. اگر از سرازیر شدن آبهای آلوده شمال بصره به شط العرب با پمپاژ و انتقال آن جلوگیری شود، مشکل کیفیت پایین و شوری آب شهر بصره تا حدود زیادی حل خواهد شد. ایجاد تصفیه خانه های کوچک نیز به حل مشکلات کنونی کمک خواهد کرد.

وی می افزاید: در منطقه چیبایش که آب رودهای دجله و فرات را از هم جدا می کند، یک سد وجود دارد. لذا فقط آب دجله روانه شط العرب می گردد.

عبداله می گوید: سدهای زیادی در اطراف پالایشگاه های نفت وجود دارد که از ورود آب مورد نیاز بصره به این شهر جلوگیری می کند.

کشاورزان این استان نیز سدهای زیادی برای آبیاری مزارع خود ساخته اند که به کاهش میزان آب شط العرب منجر شده است. وزارت منابع آب عراق متعهد گردیده تا در تابستان امسال، آب سالم شهروندان بصره را از طریق خط لوله تامین کند. اما دولت های ترکیه و ایران حاضر به ارایه سهم عراق از رودهای تامین کننده آب شط العرب نیستند. به هر حال، ما در حال مذاکره با رهبران تهران و آنکارا هستیم تا حقابه ورودی افزایش یابد.

ما مطالعاتی برای ساخت یک سد انجام داده ایم، اما در مورد محل آن تاکنون به جمع بندی نرسیده ایم. با ساخت این سد، مشکل آب بصره برطرف خواهد شد. 

در ۱۸ ژانویه امسال، زهیر جواد، مدیر اداره آب بصره به رسانه های محلی اعلام کرد: اقدامات مختلفی برای کاهش شوری شط العرب اجرا خواهیم کرد. با اختیارات اعطا شده، از ورود آب های شور به شط العرب جلوگیری خواهد شد. 

مسیولان بصره اعلام کرده اند مخزن های آب منازل شهروندان را با آب سالم پر خواهند کرد تا درصورت آلودگی آب شبکه شهری به ویروس کرونا و یا تاخیر در اجرای طرح‌های آبرسانی، مردم با مشکل مواجه نشوند. 

اما با وجود وعده های مختف، اقدام قابل توجهی برای حل مشکلات مردم استان بصره از سال ۲۰۰۳ میلادی و سرنگونی رژیم صدام تاکنون برداشته نشده است.

عملکرد ضعیف دولت عراق در بحران کرونا نیز بر آتش اعتراضات مردمی افزوده است. لذا ممکن است بازهم شهرهای مختلف عراق با اعتراضات گسترده و خشونت بار مواجه شوند.

عراقی ها با امیدواری به اقدامات دولت جدید به نخست وزیری مصطفی الکاظمی چشم بسته اند. اما با سقوط قیمت نفت، بحران کرونا، کسری بودجه، کاهش درآمدهای دولت و تداوم دخالت های کشورهای دیگر در امور عراق، چشم انداز آینده این کشور چندان امیدبخش به نظر نمی رسد. گویی شعله های آتش در سرزمین بین النهرین هیچگاه فرو نخواهد نشست.



نویسنده: اظهر الروابی
منبع: Al-monitor
مترجم: محسن داوری

يکشنبه ۱ تير ۱۳۹۹ ساعت ۱۳:۰۱