روزی که آبادان بحرانی شد

ميزنفت| شاید بسیاری ندانند که نخستین اعتصاب کارکنان صنعت نفت در سال 1325 رخ داد؛ چند سال پیش از ملی شدن صنعت نفت که تبعیض‌های نژادی و برخوردهای عجیب انگلیسی‌ها با آبادانی‌ها و کارگران ایرانی موجب شد جنبش اعتراضی فراگیر متولد شود هرچند که پشت پرده این اعتراضات فعالیت‌های حزب توده بود.

قباد فخیمی یکی از مدیران ارشد شرکت ملی نفت در دهه 50 و فردی که در آن اعتراضات شاهد این وقایع بود هسته این اعتراضات را کارآموزان مدارس فنی می‌داند. وی می‌گوید:« کارآموزان به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شدند گروهی که با داشتن مدرک ششم ابتدایی و بومی ابادان بطور رزومزد استخدام می‌شدند و هیچ کدام از آن‌ها در مدرسه شبانه روزی زندگی نمی‌کردند. برنامه آن‌ها کلا کارآموزی در رشته‌های تعمیراتی از قبیل تعمیر تلمبه و ماشین، امور برقی، جوشکاری،تراشکاری، سیم کشی، لوله کشی و ... بود و در همین موارد استخدام می‌شدند.

گروهی دیگر شاگردان دبیرستان از آبادان و سایر شهرهای ایران بودند که کلاس هشتم را با موفقیت تمام کرده، به عنوان کارآموز امور فنی یا بازرگانی استخدام می‌شدند و در مدرسه شبانه روزی اقامت می‌کردند.

این گروه از کارآموزان که در رشته‌های بازرگانی و فنی استخدام می‌شدند روزمزد بودند؛ بعد از 4 سال کارآموزی و تحصیل شبانه در آموزشکاه فنی به‌عنوان فوق دیپلم بازرگانی و کمک مهندس وارد کار می‌شدند و چند سال بعد، افراد برجسته آنان با امتحان مخصوص برای اخذ لیسانس به انگلستان می‌رفتند.

این قبیل کارآموزان به خصوص افراد غیربومی که از خانواده خود جدا شده و مجبور به پرداخت هزینه زندگی خود بودند از شرایط کار، مقررات مدرسه شبانه روزی، حقوق و مزایای خود ناراضی بودند و با توجه به اینکه جوان و مجرد بودند از هسته‌های عدم رضایت بر علیه شرکت و فعالان اصلی اعتصاب به شمار می‌رفتند. آنان نسبت به تبعیض‌های موجود در آبادان همواره انتقاد داشتند. از خانه‌های سازمانی ومزایایی که برای انگلیسی‌ها در نظر گرفته می‌شد تا تحقیر کارگران ایرانی.

به هر شکل، سرانجام در سال 1325 اعتصاب بزرگ کارگران پالایشگاه آبادان با رهبری حزب توده روی داد که زد و خوردهای خونینی بین  کارگران وابسته به حزب توده و عشایر جنوب که طرفدار شرکت نفت بودند منجر به کشته شدکان افراد طرفین و برقراری حکومت نظانی در آبادان شد.

اعتصاب کارگران پالابشگاه که اکثرا ساکنان آبادان بودند، منطقی و معقول بود و خشونتی که در مقابله با اعتصاب به کار رفت ناگهان چهره پنهان شرکت نفت را آشکار ساخت.

برای سرکوب این اعراضات، لشگری به آبادان اعزام شد که بسیار خشن به نظر می‌رسیذند و توانایی صحبت به زبان فارسی را نداشتند و اعتصابیون به هیچ وجه نمی‌توانستند با آن‌ها باب مراوده را باز کنند. در زمان حکومت نظامی سربازان، شبانه روزی و کارگاه کارآموزان را محاصره کرده بودند تا ارتباط آن‌ها را با کارگران پالایشگاه قطع کنند. نحوه انتخاب سرابازن اعزامی به ابادان خیلی جلب توجه می‌کرد و موجب انواع شایعات می‌شد.

اعتصاب کارگران در صنعت نفت به خصوص پالایشگاه آبادان تحولی اساسی در روند امور و افکار کارکتان صنعت نفت به ویژه دانشجویان، کارآموزان، مهندسان، کارمندان، کارگران و دانش آموزان بوجود آورد که در دوران نهضت ملی شدن صنعت نفت شکوفا شد.

بعد از اعتصاب، شرکت نفت با اجرای طرح‌های متعدد خانه سازی در بهار، بریم میانه و سه گوش بریم و ... همراه با افزایش حقوق و مزایا و ایجاد مراکز جدید ورزشی و تفریحی، اقدامات ضربتی برای اصلاح وضع نامطلوب کارگران ایرانی به عمل آورد ولی به مساله اصلی که لغو شدن یا تقلیل شرایط ناهنجار تبعیض نژادی و تعدادی کارکنان خارجی که موجب ناراحتی همه کارکنان ایرانی بود کوچکترین توجهی نکرد و همه امور به روال سابق ادامه یافت.

یکی از مسائلی که در دوره اعتصاب مور توجه قرار گرفت توجه بیشتر به این واقعیت بود که جزیره آبادان و پالایشگاه بزرگش به کلی از خاک اصلی ایران جدا بود و هیچ راه ارتباط زمینی بین ابادان و خاک اصلی وجود ندارد. شهر ابادان که در جزیره‌ای به همین نام ساخته شده است جز از طریق پل متحرک قراضه‌ای در رودخانه بهمنشیر که ابادانی‌ها به آن «جسر» می‌گفتند ارتباطی دیگری با خاک ایران نداشت.

این جسر قدیمی قابلیت تحمل وزن تانک‌های کوچک ارتش ایران را هم نداشت. تانک‌های اعزامی پس  از عبور از 124 کیومتر جاده خاکی و پر از دست انداز اهواز – ابادان وقتی به ساحل بهمنشیر رسیدند معلوم شد که عبور از جسر میسر نیست مدتی طول کشید تا کارگاه بزرگ پالایشگاه بتواند برای تقویت جسر و عبور تانک‌ها اقدام کند.

ساختمان پل رودخانه بهمنشیر و آسفالت جاده اهواز به ابادان و ادامه راه اهن سراسری ایران به خرمشهر همه از هدایای اعتصاب بزرگ پالایشگاه به شهر ابادان بود.

بعد از اعتصاب، پالایشگاه آبادان در سال 1325 تعدادی مهندس ساختمان فارع‌التحصیل دانشگاه تهران را برای خدمت در طرح‌های خانه‌سازی جدید استخدام کرد تا کمی از اعتراضات بکاهد. علاوه بر آن به علت گرمای زودرس مدارس آبادان از اواسط اردیبهشت ماه تا شهریور تعطیل می‌شد لذا برای اینکه جوانان به فعالیت‌های سیاسی که بشدت توسط حزب توده رایج بود آلوده نشوند، برنامه کارآموزی موقت برای تعطیلات ترتیب داده شد تا شاگردان دبیرستان در آن شرکت کنند و شاگردانی که شرکت می‌کردند علاوه بر مزایای مادی، در آینده شانس بیشتری برای استخدام در نفت داشتند که مورد توجه اکثر دانش آموزان قرار گرفت.

اما همه این اقدامات نتوانست موحب کاهش چشمگیر نارضایتی‌ها شود تا چند سال بعد نهضت ملی شدن صنعت نفت به پیروزی دست یابد.

جمعه ۹ اسفند ۱۳۹۸ ساعت ۱۳:۵۲