بازارهایی که از ایران دور می‌شوند

میز نفت | تمامی روندهای حاکم بر بازار انرژی نشان از رشد قابل توجه گاز طبیعی در سبد انرژی جهان طی دو دهه آینده دارد به نحوی که بسیاری از کارشناسان قرن حاضر را قرن گاز می‌نامند.

رشد قابل توجه گاز طبیعی در سبد انرژی جهان ریشه در پاکی و ارزانی بیشتر این منبع انرژی نسبت به سایر منابع همچون ذغال سنگ و نفت خام دارد.

به دلیل ویژگی‌های ذاتی گاز طبیعی یعنی حجم بالای آن جایگزین کردن واردات گاز از یک کشور با کشور دیگر فرآیندی زمان بر و هزینه بر است به همین جهت کشورهای وارد کننده با انعقاد قراردادهای بلندمدت تامین نیاز گاز خود را برای دو دهه و یا بیشتر  از یک منبع مشخص تضمین می‌کنند.

ضمن انعقاد این قراردادها عملا بخشی از تامین نیاز انرژی کشورهای واردکننده برای مدت طولانی به کشور صادر کننده گره خواهد خورد به همین دلیل کشورها با در نظر گرفتن جوانب مختلف امنیتی، اقتصادی و سیاسی و در طی مذاکرات طولانی تصمیم به واردات از یک کشور صادر کننده می‌کنند.

این موضوع موجب می‌شود که انعقاد قراردادها و تحولات بازار گاز در یک فرآیند زمان بر اتفاق بیافتاد اما در صورت تحقق این تحولات برای مدت طولانی وضعیت بازار گاز را مشخص و پایدار خواهد کرد که امکان نقش آفرینی را از سایر بازیگران خواهد گرفت.

در طی چند سال گذشته و سال‌های پیش رو با توجه به رشد قابل توجه تقاضای بازار گاز عمده کشورهای واردکننده به دنبال انعقاد قراردادهای بلندمدت تامین نیاز گازی خود هستند و تغییر و تحولات بازار گاز به سرعت در حال وقوع است. به عنوان مثال تنها در چند هفته گذشته وقایع مهم زیر در بازار گاز محقق شده است:

ترکیه که یکی از وارد کنندگان اصلی گاز از ایران محسوب می­شود، در حال گسترش تجارت گاز با سایر کشور هاست. در این راستا در پی توافق صورت گرفته ما بین روسیه و ترکیه در سال 2014 خط لوله ترک استریم از مسیر دریای سیاه به طول 1090 کیلومتر احداث شده است تا از طریق آن روزانه 80 میلیون مترکعب گاز به ترکیه و اروپا صادر شود. برنامه ریزی این خط لوله بر آن مبناست تا اولین گاز از طریق این خط لوله در سال 2020 به ترکیه صادر گردد. از طرف دیگر ترکیه با سرمایه‌گذاری در میدان شاه دنیز آذربایجان و احداث خط لوله­ی تاناپ که گاز آذربایجان را به بخش اروپایی ترکیه می‌­رساند­،

واردات گاز را از کشور آذربایجان  افزایش داده است. در آینده نیز با کامل شدن بخش اروپایی(تاپ) این خط لوله، گاز آذربایجان به کشور های اروپایی نیز صادر خواهد شد. این تحولات در بازار گاز ترکیه در حالی رخ داده است که قبل از این بارها افزایش حجم واردات گاز از ایران توسط این کشور مطرح شده ولی به نتیجه نرسیده است.

روسیه با در دست داشتن حدود 19 درصد ذخایرگاز به عنوان بزرگترین دارنده­ی ذخایر گازی دنیا محسوب می­شود که سهم عظیمی از بازار گاز جهانی را در اختیار دارد. بزرگترین بازار گاز روسیه بازار اروپا است که بیشترین حجم صادرات به این بازار از مسیر اوکراین صورت می‌گیرد اما علاوه بر آن روسیه با ایجاد مسیرهای جدید همچون نورد استریم و ترک استریم به دنبال جذب هرچه بیشتر این بازار است.

در طرف دیگر در چند هفته­ی گذشته رئیس جمهور روسیه، ولادیمیر پوتین، از آغاز صادرات گاز به چین از طریق خط لوله پاور سیبری خبر داد. این خط لوله به طول 3000 کیلومتر می­‌تواند سالانه 38 میلیارد متر مکعب گاز را به این کشور صادر کند. بر این مبنا به گفته پوتین، حجم تجارت دو کشور تا سال 2024 به بیش از 200 میلیارد دلار در سال خواهد رسید.

امریکا نیز با درک اهمیت ژئوپلتیک گاز در آینده انرژی دنیا تلاش می‌کند در این بازار نقش موثری داشته و آینده این بازار را مدیریت کند. در این راستا امریکا تلاش می‌کند علاوه بر مدیریت پروژه‌های صادرات گاز کشورهای مهم دارنده این ذخایر همچون آذربایجان و استرالیا و قطر مانع صادرات گاز کشورهایی همچون روسیه و ایران شود.

در پی این سیاست ها آمریکا در هفته­ی گذشته تحریم‌های جدیدی علیه خط لوله ی نورد استریم 2 که قرار است گاز روسیه را به آلمان و بخش شرقی اروپا برساند، اعمال کرد. به گزارش بلومبرگ، این تحریم‌ها کشتی‌هایی که برای نصب خطوط لوله در بستر دریا مورد استفاده قرار گرفتند و مدیران شرکت‌های مرتبط با این کشتی‌ها را هدف می‌گیرد.

در حال حاضر پیش‌بینی می‌شود این خط لوله در اواسط سال 2020 به بهره‌برداری برسد. هنوز مشخص نیست این تحریم‌ها شرکت‌های اروپایی حامی این پروژه ازجمله انجی، اُ اِم وی، شل و یونیپر را نیز شامل می‌شود یا خیر. از طرف دیگر با توجه به اقتصادی‌شدن تولید گاز از منابع شیلی و در نتیجه تولید گاز مازاد در طی سال‌های گذشته امریکا در تلاش است با توسعه حداکثری منابع شیل گاز خود به عنوان یک صادرکننده موثر در بازار گاز ورود کند. در نمودار زیر افزایش صادرات گاز این کشور در طی چند سال  گذشته مشاهده می­‌شود.



رژیم غاصب صهیونیستی نیز به زودی صادرات گاز خود را با احداث خط لوله­، از بزرگترین میدان گازی خود "لویاتان" به اردن و مصر آغاز خواهد کرد. شایان ذکر است که رژیم غاصب صهیونیستی و مصر که 40 سال از زمان امضای پیمان صلح آن ها می­گذرد، در سال های اخیر پیشرفت های قابل توجهی در صنعت گاز داشته­‌اند و درحال رقابت برای تبدیل شدن به هاب گازی در شرق مدیترانه هستند.

در این بین ایران نیز با در دست داشتن 18% از ذخایر گاز جهان پتانسیل بالایی به منظور تبدیل شدن به یکی از بزرگترین صادرکنندگان گاز را داراست اما در حال حاضر سهم ایران از این بازار کمتر از 2% است.

این درحالی است که مقاصد فعلی صادراتی ایران همچون ترکیه نیز با انعقاد قراردادهای جدید و افزایش واردات از کشورهای جایگزین در معرض از دست رفتن است به طوری که محتمل است با اتمام دوره قرارداد خود، واردات از ایران را تمدید نگردانند.

در طرف دیگر بازارهایی همچون پاکستان و هند نیز با افزایش واردات ال ان جی و همچنین تلاش برای احداث خط لوله تاپی به دنبال رفع نیاز گازی خود هستند در این وضعیت صادرات گاز به عمان و کویت و افغانستان نیز در بلاتکلیفی به سر می‌برد.

در حالی وضعیت صادرات گاز ایران به عمده بازارهای بالقوه خود نامشخص و در هاله ای از ابهام است که به دلیل نداشتن برنامه ­ای منسجم برای صادرات گاز به کشورهای هم جوار عملا تا چند سال آینده ایران از بازار گاز منطقه و جهان حذف خواهد شد و عملا بازیگری منفعل در بازار گاز در اختیار سایر بازیگران همچون بازار نفت خواهد بود. امید است تا مسئولین کشور با درک اهمیت سیاسی و اقتصادی صادرات گاز هرچه سریع‌تر اقدامات موثری در این زمینه انجام دهند.

منبع: جوان
 

شنبه ۳۰ آذر ۱۳۹۸ ساعت ۰۹:۴۰