افزایش نفوذ ایران در معادلات نفت خاورمیانه

میز نفت| تاریخ معاصر منطقه خاورمیانه به شدت تحت‌تأثیر ژئوپلتیک انرژی بوده است. علاوه بر نقش تأمین درآمد‌های ارزی برای کشور‌های این منطقه، نفت یک ابزار ژئوپلتیک در دستان این دولت‌های دارای ذخایر عظیم انرژی بوده است. چندی پیش، رهبران لبنان، سوریه و عراق گفت‌وگو‌هایی آغاز کردند تا برای راه‌اندازی خط لوله غیرعملیاتی کرکوک- طرابلس اقدام شود. این خط لوله در گذشته برای اتصال میدان‌های نفتی پیرامون شهر کرکوک عراق تا شهر طرابلس لبنان احداث شده است. 

اگر این خط لوله پس از چهار دهه بار دیگر راه‌اندازی شود، پیامد‌های بلندمدت سیاسی، اقتصادی و راهبردی برای کشور‌های شریک در آن و در گستره‌ای وسیع‌تر کل منطقه به دنبال خواهد داشت.

*نگاهی به گذشته
نخستین زیرساخت‌های این طرح در دهه ۱۹۳۰ میلادی و با دو رشته خط لوله ۱۲ اینچی انتقال نفت کرکوک به حیفا در فلسطین (تحت‌کنترل انگلیسی‌ها) و طرابلس - لبنان (که در آن دوره تحت کنترل فرانسوی‌ها بود) راه‌اندازی شد. 

خط لوله طرابلس در دهه ۱۹۵۰ میلادی با یک خط لوله ۳۰ اینچی جدید جایگزین شد. با ساخت خط لوله جدید، ظرفیت صادرات پروژه به ۴۰۰ هزار بشکه در روز افزایش یافت، اما فعالیت خط لوله کرکوک- طرابلس در اوایل جنگ ایران و عراق و در دهه ۱۹۸۰ میلادی توسط دولت بعث سوریه به رهبری حافظ اسد متوقف شد. این اقدام با هدف حمایت از تهران و کاهش درآمد‌های دولت صدام انجام شد.

*هموار شدن مسیر فعالیت مجدد پروژه
در شرایط سیاسی کنونی، همکاری‌های مشترک رهبران عراق، سوریه و لبنان را باید از پیامد‌های سیاست خارجی ایران دانست. پس از اشغال خاک عراق توسط امریکایی‌ها و سرنگونی رژیم صدام، تأثیر ایران در منطقه خاورمیانه افزایش چشمگیری یافته است.

با حمایت‌های ایران از دولت بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، شاهد تثبیت حکمرانی ابدی وی پس از پشت سر گذاشتن یک جنگ داخلی فرسایشی هستیم. تهران برای حفظ اسد در قدرت در کشور آشوب‌زده سوریه هزینه داده است. در کشور همسایه عراق، با برگزاری انتخابات دموکراتیک، مجلسی با اکثریت شیعیان تشکیل شده و از حمایت گروه‌های مورد حمایت ایران برخوردار است.

با وجود دستاورد‌های نظامی و سیاسی متعدد، ایجاد اتحاد راهبردی با دوستان عرب ایران یک ضرورت است و این اتفاق دستاورد‌های مختلفی برای تهران به دنبال خواهد داشت. 

در کنار خواست ایران برای همکاری‌های منطقه‌ای، باید دانست که مشارکت روسیه نیز ضروری به نظر می‌رسد. روس‌ها از چهار سال پیش در جنگ سوریه و برای حفظ بشار اسد در قدرت، حضوری فعال دارند.

همچنین حفظ امنیت مسیر خط لوله کرکوک- طرابلس نیز در گروی مشارکت خرس‌ها خواهد بود. کرملین روابط خوبی با بغداد و بیروت دارد و می‌تواند همانند یک واسطه تجاری، به نهایی شدن قرارداد‌های همکاری کمک کند. اگر شرکت روسنفت در این طرح مشارکت کند، احتمال موفقیت آن افزایش چشمگیری خواهد یافت. این غول انرژی روسیه روابط خوبی با رهبران بغداد دارد و آن‌ها در چند میدان نفتی عراق و کردستان و راهبردی خط لوله کرکوک- جیحان مشارکت دارند.

چندی پیش، شرکت روسنفت قراردادی با دولت لبنان امضا کرد تا مدیریت تأسیسات ذخیره‌سازی شهر طرابلس را به مدت ۲۰ سال در اختیار گیرد؛ لذا روس‌ها خواهان حضور بلندمدت در خاورمیانه‌اند و بازسازی خط لوله کرکوک- طرابلس نیز با مشارکت روسنفت، سرعتی دوچندان خواهد گرفت. 

حمایت تهران از نیرو‌های مورد حمایت خود در کشور‌های همسایه بر شرایط سیاسی کشور‌های منطقه تأثیر چشمگیری داشته و باعث عصبانیت رهبران عربستان سعودی شده است. آن‌ها از طرح فشار منگنه‌وار ایران بر همسایگانشان به شدت نگرانند.

با درخواست تعدادی از احزاب عراقی برای خروج سربازان امریکایی از کشورشان، رهبران واشنگتن فشار زیادی بر رهبران بغداد برای مقابله با این طرح اعمال کرده‌اند. همچنین امریکایی‌ها به دنبال انحلال نیرو‌های حشدالشعبی مورد حمایت تهران هستند.

با افزایش محبوبیت این گروه‌های شبه‌نظامی و ورود نمایندگان آن‌ها به مجلس عراق، تداوم حضور ارتش امریکا در این کشور با ابهام‌های مختلفی روبه‌رو است. برت مک گورک، نماینده ویژه واشنگتن در امور سوریه که چندی پیش به دلیل مخالفت با خروج ارتش امریکا از سوریه برکنار شد، حضور ارتش کشورش در خاک کشور سوریه را محدود و اثربخش از نظر نظامی و اقتصادی دانسته بود. 

وی معتقد بود با خروج سربازان امریکایی، جنگجویان داعش و سایر گروه‌های شبه‌نظامی، کنترل بازی را در دست خواهند گرفت. عراق دارای ذخایر عظیم نفت‌خام است، اما شهروندان این کشور با مشکلات مختلفی روبه‌رو هستند. نگرانی از بسته شدن تنگه هرمز به عنوان تنها مسیر صدور نفت دولت مرکزی عراق با آغاز جنگ تهران و واشنگتن نیز به شدت در میان سیاستمداران بغداد احساس می‌شود.

سلطه ایران بر کشور سوریه در کنار تلاش دولت‌های روسیه، ترکیه، عربستان سعودی، اسرائیل و چند کشور دیگر برای نفوذ در این کشور می‌تواند به افزایش دامنه تنش‌ها و زدوخورد‌ها در جنگ پیچیده سوریه منجر شود.

*چشم‌انداز آینده کلیدی‌ترین خط لوله خاورمیانه
اگرچه ظرفیت انتقال نفت این خط لوله متوسط است، اما ازسرگیری عملیات ترانزیت نفت توسط آن، تأثیرات سیاسی بلندمدتی در حوزه خاورمیانه به دنبال خواهد داشت. این خط لوله جدید به افزایش همبستگی کشور‌های میزبان منجر شده و در دهه‌های آینده به رشد همکاری‌های آن‌ها در مسیر افزایش امنیت انرژی و صدور سودآور نفت‌خام منتهی خواهد شد.

با وجود خواست دولت‌های عربی برای راه‌اندازی مجدد فعالیت این طرح، اما همچنان در مورد زمان از سرگیری فعالیت مجدد آن تردید‌ها و ابهامات مختلفی وجود دارد. در بخش‌های شرقی سوریه، شرایط حاکم پیچیده بوده و امنیت طرح با ابهام‌هایی روبه‌رو است. اگرچه رهبران دمشق برای ایجاد امنیت در شرق کشورشان تلاش‌های زیادی انجام داده‌اند، اما داعش را به دلیل احتمال انجام حملات روزانه به بخش‌های مختلف باید تهدیدی مهم به شمار آورد.

هیچکس نمی‌داند که ارتش سوریه تا چه زمانی می‌تواند امنیت پروژه را در سال‌های فرارو تأمین کند. آن‌ها با مسئله پیچیده کنترل ادلب روبه‌رو هستند که بی‌تردید در کوتاه‌مدت شاهد پایان آن نخواهیم بود. 
با عدم توجه جدی اروپا به سرنوشت خاورمیانه و تلاش روسیه و چین برای محکم‌تر کردن موقعیت خود در خاورمیانه، پیش‌بینی اتفاقات آینده بسیار دشوار خواهد بود. ایرانی‌ها با استفاده از نفوذ خود، راهبردی کم هزینه برای سلطه بر خاورمیانه برگزیده‌اند. قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای در برابر این سیاست نتوانسته‌اند پاسخ مناسبی بیابند.

فرصت‌ها به سرعت در حال گذرند و توجه به مقررات بین‌المللی، یکی از راه‌حل‌ها برای خروج از شرایط ناپایدار و مخاطره‌آمیز کنونی است. با خروج امریکا از سوریه، این کشور عربی در سواحل مدیترانه برای چند دهه به رهبران تهران تقدیم می‌شود. بدین ترتیب ایرانی‌ها با فراغ بال می‌توانند هر کاری که می‌خواهند، انجام دهند. اتفاقی که کابوسی برای تل‌آویو و واشنگتن و بسیاری از دولت‌های عربی و اروپایی خواهد بود. 

از سوی دیگر واشنگتن تمایلی به افزایش قدرت منطقه‌ای تهران و مسکو در منطقه کلیدی خاورمیانه ندارد. در ماه‌های آینده شاهد تداوم مذاکرات پشت پرده بازیگران این خط لوله کلیدی خواهیم بود، اما بهبود شرایط امنیتی، مهم‌ترین پیش‌فرض از سرگیری فعالیت خط لوله خواهد بود.

منبع: Oilprice

مترجم: محسن داوری
 

سه شنبه ۲۱ خرداد ۱۳۹۸ ساعت ۱۲:۵۸