افسانه «پلتس» در بازار نفت

پویا میرزایی| امروزه جریان زندگی انسان بدون نفت ممکن نیست و به‌رغم وجود مباحثی در خصوص پایان عصرنفت، این سوخت همچنان منبع اصلی انرژی اوَلیه است و از سایر سوخت‌ها فاصله‌ای معنادار دارد. واقعیت آن است که ما با ماده‌ای سروکار داریم که تاریخ معاصر جهان را شکل می‌دهد، دگرگون می‌سازد و تحولات روابط بین‌الملل و منازعات جهانی سخت بدان وابسته است و این مسئله به‌گونه‌ای رقم خورده است که تا سالیان دراز ادامه خواهد داشت، حتی پس‌ازآن‌که شعله‌های نفت در گذر زمان برای همیشه خاموش شود.
 
نوشته پیش رو قصد دارد که فارغ از دانش فنی، عملیات پیچیده‌ی اکتشاف یا تولید از میادین نفتی و مسائل پالایشگاه‌ها و حمل‌ونقل نفت و فرآورده‌هایش، به مسئله بسیار کلیدی و مهم دیگری در بازار جهانی نفت بپردازد که شاید بخش عظیمی از تحرک این بازار جهانی به آن وابسته است: قیمت‌گذاری و بازیگران کلیدی آن.
 
شیوه تعیین قیمت‌ها و تغییرات آن‌که تأثیر بسیار شگرفی بر بازار نفت دارد، درواقع ترکیبی از چند نیروی عظیم است که برای شکل دادن آن با یکدیگر در تعامل هستند. این نیروها عبارتند از هزینه‌ها، تصمیم‌گیری در حوزه سرمایه‌گذاری، استفاده از ذخایر، عملیات پوشش ریسک، سیاست شرکت‌های پیمانکاری، سیاست شرکت‌های نفتی، سیاست دولت‌ها و...
اما به‌رغم همه این مسائل، بحث قیمت نفت و فراورده‌های آن به‌اندازه کافی مورد کنکاش قرار نمی‌گیرد و هنگامی‌که تلاشی برای رفع ابهام از این مسئله صورت می‌گیرد، این کار غالباً به شیوه‌ای گمراه‌کننده و ناشیانه انجام می‌شود و اطلاعات ارائه‌شده تداعی‌کننده یک سناریوی پیچیده و غیرقابل درک در این حوزه می‌باشند.
 
*پلتس چیست؟
امروزه بورس‌های انرژی نقش بسیار مهم و تأثیرگذاری در حوزه تعیین قیمت نفت و فراورده‌ها ایفا می‌کنند. این بورس‌ها که اکثراً در انحصار کشورهای مصرف‌کننده فراورده‌های نفتی می‌باشند، از طریق پایش بازار روزانه اطلاعات موردنیاز خود را استخراج می‌کنند. یکی از اصلی‌ترین منابع ارزیابی بازار روزانه که معمولاً داده‌های قیمت آن به‌عنوان شاخص انجام معاملات جهانی در حوزه نفت خام و فراورده‌های نفتی مدنظر قرار می‌گیرد پلتس (Platts) نام دارد. پلتس یک نشریه اینترنتی بسیار قدرتمند است که دفاتر و مراکز پایش بازار روزانه آن در سراسر جهان گسترده است و از طریق جمع‌آوری اطلاعات بازار و مبادلات صورت گرفته اقدام به انتشار روزانه قیمت نفت و فراورده‌ها به‌صورت آتی (Future Commodities) می‌کند.
 
این مجموعه در سال ۱۹۰۹ توسط شخصی به نام «وارن سی پلت» در شهر کلیولند در ایالت اهایو آمریکا راه‌اندازی شد. پلتس همواره مدافع شفافیت اطلاع‌رسانی در حوزه بازارهای انرژی به‌خصوص بازار مشتقات نفتی بوده است و روش‌های نوآورانه زیادی را در جهت کشف و برآورد صحیح قیمت در این بازارها خلق کرده است.
 
بدین منظور پلتس همواره اخبار و داده‌های بازار را از طریق خبرنامه‌ها و برگزاری کنفرانس‌های متعدد به گوش دست اندکاران حوزه تجارت جهانی فرآورده می‌رساند. همچنین در حوزه قیمت‌گذاری پلتس به‌صورت روزانه، قیمت فراورده‌ها را در بازارهای مختلف جهانی برآورد کرده و از روش‌های مختلف در اختیار افراد فعال در آن بازارها قرار می‌دهد.
 
خبرنامه‌های برآورد قیمت پلتس به‌صورت روزانه و به تفکیک هر بازار در نقاط مختلف جهان در اختیار فروشندگان، خریداران، کارگزاران و تولیدکنندگان فراورده‌ها در آن بازار قرار می‌گیرد.
 
علاوه بر افراد مذکور، امروز می‌توان مشتریان پلتس را در بازه وسیعی از اصناف ازجمله بازارهای بورس، شرکت‌های اکتشاف، پالایشگاه‌ها، متخصصان تأسیسات در حوزه‌های مختلف انرژی، شرکت‌های معادن و شرکت‌های پیمانکار نیز جای داد.
 
نکته قابل‌توجه در اینجا این است که پلتس هیچ کنترلی بر جریان قیمت فراورده‌ها ندارد و تنها بر اساس آنچه در بازارهای جهانی در جریان است اقدام به انتشار اطلاعات می‌کند. درواقع در روش قیمت‌گذاری پلتس، فعالیت عوامل دخیل در بازار فیزیکی بر شرایط بازار و به‌تبع آن بر قیمت‌ها اثر می‌گذارند و درنهایت اثر بازار واقعی در نگاه پلتس به قیمت فراورده‌ها تأثیرگذار خواهد بود. به‌طور مثال، وقایع خاورمیانه وحشت قطع شدن زنجیره تأمین نفت خام را در میان عوامل بازیگر بازارهای جهانی رواج می‌دهد و به طبع آن این عوامل اقدام به انتشار بالاترین قیمت‌ها در معاملات خود می‌نمایند و در انتهای معاملات روزانه قیمت‌های حاصل از این بازارها در روش‌های قیمت‌گذاری پلتس انعکاس می‌یابند.
 
*روش قیمت‌گذاری
اگرچه پلتس در طول تاریخ صدساله خود از روش‌های قیمت‌گذاری فراوانی بهره برده است، اما امروزه بیشترین اتکای خود را بر روش MOC(MARKET-ON-CLOSE) قرارداده است. در این روش که بر اساس این ایده که قیمت تابعی لحظه‌ای از زمان است، بنیان نهاده شده، قابلیت تجاری یک فرآورده در یک‌زمان خاص مدنظر قرار می‌گیرد که معمولاً این زمان پایان روز کاری در بازار آن فراورده است.
 
بدین منظور پلتس از تعداد زیادی گزارشگر حرفه‌ای که وظیفه مشاهده بازارها، جمع‌آوری اطلاعات تجاری میدانی و تحلیل این اطلاعات را به عهده دارند، بهره می‌گیرد. این گزارشگران‌ که در ابتدا تحت آموزش‌های مختلف در حوزه جمع‌آوری علمی اخبار و اطلاعات اقتصادی و بازرگانی قرارگرفته‌اند، اصولاً اطلاعات موردنیاز خود را از تولیدکنندگان فراورده، مصرف‌کنندگان، سرویس‌های حمل‌ونقل، تجار، کارگزاران و دست‌اندرکاران حوزه انبار و ذخیره‌سازی فرآورده کسب می‌کنند و در پایان روز کاری در هر بازار، تحلیلگران حوزه تجاری و بازرگانی با استفاده از این اطلاعات اقدام به برآورد قیمت هر فرآورده برای روز کاری بعدی در آن بازار می‌کنند.
 
این تحلیل گران در روش تحلیل و برآورد خود از شیوه‌نامه‌ها و سرفصل‌های معینی که به‌عنوان راهنمای ارزش‌گذاری در متد پلتس به کار می‌روند، استفاده می‌کنند. همچنین این شیوه‌نامه‌ها امکان تفکیک اطلاعات به‌دست‌آمده از گزارشگران را به صورتی که قابلیت اعتماد برای استفاده به‌عنوان پایه قیمت‌گذاری را داشته باشند را نیز به وجود می‌آورند، چراکه در روش پایش قیمت MOC اصلی‌ترین مسئله کیفیت داده به‌منظور دستیابی به یک جریان قیمت همگون در هر بازار است.
 
در این زمینه گزارشگران و متخصصین جمع‌آوری داده از تکنیک‌های مختلفی ازجمله گفتگو با عوامل درگیر در بازار، درخواست مشاهده اسناد معاملات صورت گرفته در یک روز و حتی در برخی موارد همراهی عوامل درگیر در یک معامله از ابتدا تا پایان استفاده می‌کنند. سپس به‌منظور کسب شفافیت لازم داده‌ها در بسیاری موارد تمامی پیشنهاد‌ها قیمت، توافقات صورت گرفته و نقل و انتقالات مالی قراردادها به‌صورت مستند دسته‌بندی می‌شوند و به‌عنوان مرجعی برای تحلیل داده‌ها در روش MOC مورداستفاده قرار می‌گیرند. پلتس برای اشاره به این روش ارزش‌گذاری بازار در حوزه فراورده‌های مختلف، از واژه برآورد قیمت PRICEASSESSMENT استفاده می‌کند.
 
*چگونگی استفاده از پلتس
قیمت‌های برآورد شده توسط پلتس به‌صورت مختلفی ازجمله در معاملات کوتاه‌مدت و بلندمدت، به‌منظور یک‌بار خرید یک محموله از فراورده، در معاملات سوآپ، به‌منظور عقد قرارداد بلندمدت برای خرید یک فراورده آتی و... مورداستفاده قرار می‌گیرد.
 
درواقع به‌طورمعمول قیمت‌های انتشاریافته توسط پلتس نه‌تنها پایه اصلی برای معاملات فراورده‌های آتی است بلکه به‌عنوان شاخصی برای ایجاد اطمینان میان فروشنده و خریدار نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد به صورتی که امروزه در بسیاری از معاملات ارائه قیمت بر مبنای پلتس نشان از ثبات و پایداری آن معامله دارد و طرفین معامله هرگونه آسیب ناشی از تغییرات قیمت را با ارائه قیمت بر مبنای پلتس، برطرف می‌کنند.
 
همچنین ازآنجایی‌که خبرنامه و نشریه پلتس به‌صورت روزانه برای بازارهای مجزا و با در نظر گرفتن شرایط و عوامل آن بازار انتشار می‌یابند، تجار، کارگزاران و دست‌اندرکاران معاملات، پلتس را به‌عنوان شاخصی معتبر جهت تثبیت تفاوت قیمت در معاملات میان دو یا چند بازار در نقاط مختلف جهان مورداستفاده قرار می‌دهند.
 
امروزه حتی تولیدکنندگان عمده نیز ترجیح می‌دهند که تولیدات خود را بر اساس قیمت‌های ارائه‌شده توسط پلتس روانه بازار کنند و در بازارهای رقابتی میان تولیدکنندگان نیز تخفیفات با در نظر گرفتن قیمت تلتس به‌عنوان پایه ارائه می‌شوند که در این حالت از اصطلاح منهای پلتس استفاده می‌شود.
 
درمجموع می‌توان گفت پلتس و روش پایش و ارزیابی قیمت توسط آن توانسته است به‌عنوان مبنای قابل‌قبول برای تمامی طرفین درگیر در معامله، مخصوصاً در معاملات مشتقات و فراورده‌های آتی خود را به بازار جهانی بشناساند و به هدف اولیه بنیان‌گذاران خود که همان شفاف‌سازی و یکسان‌سازی جریان قیمت در تجارت جهانی فراورده‌ها است.
 
به میزان قابل‌توجهی دست یابد؛ اما همچنآن‌که در ابتدای این نوشتار بدان اشاره شد، پلتس هیچ قدرتی در تعیین قیمت‌ها ندارد و تنها به‌وسیله رصد بازار، قیمت‌های استفاده‌شده در مبادلات را جمع‌آوری کرده و پس از صحت سنجی، این قیمت‌ها را در روز بعد به‌عنوان پایه مبادلات صورت گرفته در یک بازار انتشار می‌دهد.
 
توجه به این موضوع می‌تواند کمک زیادی به نحوه استفاده از قیمت‌های انتشاریافته به‌وسیله پلتس، کند. به‌طور مثال هنگامی‌که در یک معامله اساس قیمت بر پایه اطلاعات دریافتی از نشریات پلتس قرار می‌گیرد،
 
به‌طورمعمول میانگین قیمت دو یا سه روز گذشته محاسبه‌شده و به‌عنوان قیمت پایه در نظر گرفته می‌شود. دلیل این امر ناشی از این حقیقت است که آخرین خبرنامه منتشرشده توسط پلتس درواقع دربرگیرنده اطلاعات بازار در پایان روز گذشته است و آنچه در روز معامله در بازار جریان دارد، در خبرنامه پلتس روز آینده انتشار خواهد یافت.
 
به همین دلیل دست‌اندرکاران پلتس همواره در کنار انتشار قیمت‌ها در بازارهای مختلف، اقدام به انتشار نمودارهای قیمت و پیش‌بینی‌های آن در روزهای آتی نیز می‌کنند تا بتوانند قابلیت کاربردی نشریه را تا حد ممکن افزایش دهند.
 
در پایان باید به این نکته اشاره کرد که پلتس و برخی دیگر از نشریات مشابه اگرچه جایگاه اصلی خود را در معاملات فراورده‌ها یافته‌اند، واقعیت آن است که در بازار معاملات ایران به دلایلی همچون عدم آشنایی و فقدان دانش کافی و وجود تحریم‌ها که عامل اصلی دورافتادگی جریان بازار و عدم امکان رصد و ارزیابی قیمت در بازار ایران است، استفاده مناسب و هدفمند از نشریاتی همچون پلتس در حد اعتبار جهانی آن‌ها صورت نمی‌گیرد.
 
به‌بیان‌دیگر هنوز کارگزار و بازرگانانی در ایران یافت می‌شوند که تمایل بیشتری به استفاده از قیمت‌های جاری در بازارهای منطقه‌ای مرتبط با ایران را دارند و در معاملات خود به‌جای ارائه قیمت بر اساس نشریاتی همچون پلتس، اقدام به اعلام یک قیمت ثابت می‌کنند. این امر باعث شده است که در عمل بسیاری از معاملات مخصوصاً در حوزه فراورده‌ها که توسط بخش خصوصی صورت می‌گیرند، به بن‌بست‌های قیمتی کشیده شوند و در اکثر موارد با شکست روبه‌رو گردند. موضوعی که درک اهمیت آن می‌تواند باعث ترغیب هر چه بیشتر دست‌اندرکاران ایرانی در حوزه تجارت فراورده، به‌منظور بالا بردن ضریب موفقیت معاملات شود.
 
منابع:
۱-understandin oil prices:a guide to what drives the price of oil in todays markets/Carollo Salvatore
۲-an introduction to platts price assessment and methodology/Platts-McGraw Hill Finantial
۳-Platts/European Commission - Directorate General Internal Market and Services

سه شنبه ۳۱ ارديبهشت ۱۳۹۸ ساعت ۱۰:۲۵