ابزاری برای فشار سیاسی

وحید حاجی‌پور | تحریم نفتی یکی از ابزارهای مهم ایالات متحده آمریکا از زمان جنگ جهانی تا به امروز بوده است؛ آن‌ها به خوبی می‌دانند بکارگیری تحریم‌های اقتصادی به ویژه نفتی از چه جایگاه بسیار مهمی برای کشور تولید کننده و مصرف کننده برخوردار است، به همین دلیل است که تبدیل به یک موضوع استراتژیک و سیاسی شد و تا امروز هم ادامه دارد.

تاریخ نشان می‌دهد آمریکا نخستین کشوری بود که با تحریم نفت به صورت همه جانبه سعی در ژیشبرد اهداف سیاسی خود داشت؛ این کشور که پیش از آغاز جنگ جهانی دوم 80 درصد نفت مورد نیاز ژاپن را تامین می کرد پس از اشغال منچوری و حمله نظامی ژاپن به چین در سال 1937 صادرات نفت خود را به توکیو کاهش داد و در سال 1941 روند صادرات را بطور کلی متوقف کرد.

ژاپنی‌ها پس از مواجه شدن با ای بحران، به سراغ شوروی رفتند اما به دلیل عدم امکان صادرات نفت از این کشور به توکیو، ژاپن با حمله دریایی به بندر پرل هاربور آمریکا در تاریخ هفتم سپتامبر 1941 دست به انتحار زد.

پیوند نفت میان قدرت‌های بزرگ جهان را می‌توان در سال 1938 دید که شوروی نیاز نفتی آلمان و هیتلر را تامین می‌کرد و بین سال‌های 1938 تا 1941 بیش از 65  میلیون بشکه در اختیار آلمان‌ها قرار داد.  برخی کارشناسان این اتفاق را نقطه صعف آلمان‌ها قلمداد کردند که بیش از حد به شوروی وابسته شده بود بطوری که شکست رومِل در شمال آفریقا به دلیل عدم تامین نیاز هیتلر به نفت بود.  پس از این اتفاق بود که هیتلر برای به دست آوردن منبع عظیم نفت، به منطقه قفقاز حمله کرد اما عرصه چنان بر نازی‌ها تنگ شد که جنگ جهانی دوم را با شکستی بزرگ به پایان رساندند.

از همان روزها تا به امروز، نفت تبدیل به یک کالای استراتژیک شده که هر دو ظرف معادله را می‌تواند مغموم کند. طی چند دهه گذشته تحریم نفتی در قبال ایران، لیبی، بولیوی، شوروی، ونزوئلا و ... به عنوان تولیدکننده صورت گرفته و کشورهای ژاپن، آمریکا، رژیم صهیونیستی،  هلند و ... نیز به عنوان کشورهای مصرف کننده در لیست سیاه تولیدکنندگان قرار گرفته‌اند.

کشور ایران چه پیش از انقلاب و چه پس از سال 1357 با تحریم‌های مختلفی مواجه شده است؛ پس از ملی شدن صنعت نفت در سال 1329 انگلیسی‌ها تحریم‌های نفتی را در دستور کار قرار دادند و به کشورهای خریدار نفت ایران هشدار دادند در صورت خرید نفت از دولت ایران، با آن‌ها برخورد قانونی می‌شود. لندن با این استدلال که ملی شدن صنعت نفت ایران غیرقانونی است و هنوز نفت ایران متعلق به انگلیسی‌هاست، شرابط را بقدری سخت کردند که میزان صادرات نفت ایران با کاهشی 80 درصدی مواه شد اما به مرور زمان روند صادرات نفت افزایش یافت.

با وجود توقیف نفتکش‌ ایتالیایی رزماری در دریا توسط نیروی دریایی انگلستان، کشور ژاپن با وجود حساسیت‌های بالا، از ایران نفت وارد کرد اما در نهایت با کودتا علیه محمد مصدق و باز طراحی ساختار قراردادی در نفت ایران، این تحریم‌ها پایان یافت هرچند که تحریم‌های سخت‌تری پس از پیروی انقلاب لحاظ شد.

نکته مهم در حوزه تحریم‌ها این است که از ابتدای تحریم‌های نفتی تا به امروز، روند آن در حال تکمیل شدن بوده و هر تحریم جدیدی که وضع می‌شود، پوشش دهنده روزنه‌هایی است که پیشتر در قوانین تحریمی وجود داشت اما به عقیده بسیاری از کارشناسان، هوشمندانه ترین و دقیق‌ترین تحریم‌ها، تحریم نفت ایران توسط شورای امنیت و آمریکا بود که البته این تحریم‌ها توسط ایران دور زده شد هرچند که هیچگا نتوانست به میزان پیش از اعمال تحریم‌ها باز گردد.
 
*فقط تحریم و تحریم
هدف از تحریم نفتی ایران، یک هدف سیاسی بود که تبدیل به ابزاری برای همسو ساختن کشورها با آمریکا شده است و هیچ کشوری مثل آمریکا از این ابزار در دنیا بهره نگرفته است. ایران، لیبی، عراق، ونزوئلا چهار کشور اصلی هستند که آمریکایی‌ها طی سه دهه اخیر با تحریم آن‌ها، سعی در تحقق اهداف سیاسی خود داشتند که در برخی موارد با سرنگونی همراه شد و در برخی موارد با شکست.

هرچه که هست نباید فراموش کرد، مبدع تحریم‌های نفتی آمریکاست و بیشترین منفعت کننده آن همین کشور است. دکتر برکشلی که روزگاری مسئولیت نمایندگی ایران در اوپک را داشت درباره این استراتژی خاطره جالبی نقل می‌کند: « وقتی یک شخصیت سیاسی در مقام مسول بنگاه اقتصادی است بسیار متفاوت تر از جایگاه سیاسی خود عمل می کند و این همان نقطه ای است که شما را غافل گیر می کند. تقریبا 3 ماه پیش از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا بود که دعوتنامه ای رسمی برای حضور در یک پیش همایش نفتی به دستم رسید؛ رسم رایج در این گردهمایی ها بر این است که تعدادی از مدیران سرشناس نفتی و کارشناسان و صاحب نظران دور یکدیگر جمع شده و بدون ذهنیت درباره موضوعات جاری صنعت نفت جهان به ارائه نظرات و تبادل اطلاعات می پردازند. یک روز پیش از برگزاری این همایش خود را به ونیز رساندم و در جلسه فردا شرکت کردم. در این جلسه افراد سرشناسی مانند مرحوم لقمان دبیرکل اسبق اوپک، دیگ چنی مرد شماره یک هالیبرتون، آقای جمعه مدیرعامل وقت آرامکو و ... حضور داشتند. نحوه چینش صندلی ها به شکلی بود که دیگ چنی کنار من نشسته بود و چون از قبل قصد داشتم درباره مساله تحریم ایران صحبت کنم مصمم تر از گذشته خودم را آماده کردم. نکته مهم در این جلسات منع یادداشت برداری بود که هیچ یک از حاضران حق نداشتند قلم و کاغذ به جلسه بیاورند. مدل بحث هم مدل طوفان فکری بود.
 
پیش از آنکه نوبت به من برسد دیگ چنی نظرات خود را ارائه کرد و به موضوع تحریم ایران پرداخت. وی با حمله به بیل کلینتون و دمکرات ها آنها را با کلمات جالبی مورد خطاب قرار داد و منع سرمایه گذاری و حضور شرکت های آمریکایی در ایران را به ضرر امنیت انرژی جهان می دانست. چنی با اقتدار و صراحت لهجه خاصی این تحریم ها را نقد کرد و همه را تحت تاثیر قرار داد بطوری که مدیرعامل وقت آرامکو نیز متاثر شده بود. من هم در تعجب کامل بودم که چطور چنی به این شکل خواستار رفع تحریم ها و جدایی سیاست از اصول اقتصادی می شد. نوبت به من رسید و طبق برنامه ای که از قبل تدارک دیده بودم به موضوع تحریم پرداختم و در نهایت قرار شد سمینار در پیش رو درباره «تحریم ها و آثار آن» برگزار شود.
 
پس از پایان جلسه بلافاصله راهی وین شدم و این موضوع را با مسولان در میان گذاشتم؛ خروجی نظرات این بود که در صورت پیروزی جمهوری خواهان در انتخابات تحریم ها برچیده خواهد شد. پس از انتخاب جرج بوش به عنوان رئیس جمهور آمریکا این خوش بینی در حال تحقق بود زیرا بوش، دیگ چنی را به عنوان معاون خود انتخاب کرد. مدتی گذشت و چنی گروهی 30 نفره را مامور به بررسی امنیت انرژی کرد که یکی از خروجی های این کارگروه، توجه بیشتر به نفت عراق و تنگ تر شدن تحریم های ایران بود. چنی با آن همه طرفداری از ایران٬ از پشتیبانان اصلی تحریم علیه کشورمان شد و از قرار گرفتن نام ایران در محور شرارت دفاع کرد. آنجا بود که به همگان ثابت شد سیاست بر اقتصاد ارجحیت دارد و دیگ چنی با وجود علاقه به حضور شرکت های آمریکایی در ایران، موضع جدیدی را اتخاذ کرد.
 
 
 

دوشنبه ۲ ارديبهشت ۱۳۹۸ ساعت ۱۰:۴۳