پیدا و پنهان نقش گاز در جنگ سوریه

به گزارش «میز نفت»، گاز طبیعی یکی از منابع مهم انرژی دنیای امروز است. تقاضای نفت در کشورهای اروپایی کاهش قابل توجهی داشته، چرا که گاز طبیعی سوختی پاکتر از نفت و دوستدار محیط زیست بوده و با کاهش ذخایر جهانی نفت خام، قیمت طلای سیاه بالا است.

عده ای از کارشناسان معتقدند کنترل عرضه گاز طبیعی را باید جنگ قرن بیست و یکم دانست. بدین ترتیب کنترل کننده این منابع از نظر اقتصادی برنده خواهد بود. به هر ترتیب زدوخوردهای قدرت های بزرگ همانند جنگ های سنتی و نظامی نخواهد بود. همچنین باید به این نکته توجه کرد که قدرت های قرن بیستم میلادی، دارای ذخایر چشمگیر نفت بوده اند.

جنگ های گازی بردهایی نظامی نیستند، اما بسیار پیچیده اند. تعدادی از کشورها از هم اکنون نبرد برای سلطه بر عرضه گاز طبیعی و مسیرهای صادراتی آن را آغاز کرده اند و جنگ هایی در کشورهای کلیدی برای سلطه بر این دو عامل آغاز شده است.

این زدوخوردها و جنگ ها از اوکراین تا آفریقا و از آسیای میانه تا سوریه گسترش یافته است. کشور سوریه دارای ذخایر قابل توجه گاز طبیعی بوده و یک مسیر مهم ترانزیت گاز میان سه قاره است. در مجموع در دنیای معاصر شاهد انواع زد و خورد بر سر عرضه گاز طبیعی، خطوط لوله انتقال گاز و ایجاد مانع بر سر فروش آن بوده ایم.

تعدادی از کارشناسان و تحلیلگران بازار انرژی معتقدند رویدادهای اتفاق افتاده در دهه گذشته در منطقه خاورمیانه عمدتا به گاز طبیعی مرتبط بوده است. جنگ های سوریه، لیبی و یمن با هدف کنترل بازارها و میادین گاز طبیعی به ویژه پس از کشف بیش از ۱۰۰ تریلیون فوت مکعب ذخیره گازی در شرق مدیترانه (شامل قبرس، سوریه، لبنان و اسراییل) شعله ور شده اند.

در مجموع، گاز طبیعی استراتژیک ترین منبع انرژی دنیا بوده و آمریکا، چین، روسیه و آلمان به عنوان رهبر اتحادیه اروپا، تمایل زیادی به منابع انرژی به ویژه میادین گاز طبیعی دولت های خلیج فارس، شرق مدیترانه و شمال آفریقا نشان می دهند.

مطالعات و بررسی های جدید نشان می دهد ایالات متحده از ده سال پیش، پروژه ای را برای ارتباط بخشیدن منابع گاز طبیعی به تعداد زیادی از کشورهای اروپای غربی آغاز کرده است. اقدامی که می تواند تاثیرگذاری آمریکایی ها را به عنوان محافظ بین المللی منابع انرژی افزایش دهد. اما موفقیت این پروژه با تاثیرگذاری آمریکایی ها در کشورهایی نظیر سوریه و لیبی پیوند خورده است.

به هر ترتیب هم اکنون شش پروژه صادرات گاز طبیعی به اروپا وجود دارد که خارج از تاثیر واشنگتن بوده و به روسیه و متحدانش نزدیک ترند. فروش گاز طبیعی تنها در کنترل مسکو نیست در موارد مختلف با ارزهایی غیر از دلار انجام می شود. این شرایط باعث شده تا تاثیر مسکو در منطقه دریای کاسپین افزایش یابد و نفوذ آمریکایی ها در آفریقا، آسیا و اروپا کاهش یافته و موقعیت دلار بیش از گذشته تضعیف شود.

در دنیای امروز، تولید و انتقال گاز طبیعی با ژیوپلیتیک جهانی پیوند خورده است. در گزارش سال ۲۰۱۱ میلادی آژانس بین المللی انرژی از ورود دنیای امروز به "عصر طلایی گاز طبیعی" در دهه نخست هزاره سوم سخن گفته شده بود. تاثیرات ژیوپلیتیک این روند و تاثیرات مورد انتظار آن بر تقاضای جهانی در هاله ای از ابهام قرار دارد.

هم اکنون، اقتصاد ایالات متحده دارای ارزشی ۱۵ برابر اقتصاد روسیه است و رهبران کاخ سفید، بازارها و منابع انرژی را خط مقدم جنگ های آینده می دانند.   

در آن سوی میدان، روسیه و بسیاری از کشورهای تولیدکننده گاز طبیعی دارای ذخایر راهبردی بوده، اما با چالش دارا بودن اقتصاد تک محصولی روبرو هستند.
در سایه توزیع جغرافیایی ذخایر گاز طبیعی میان روسیه و همسایگانش، شاهد تعارض منافع منطقه ای و بین المللی در حوزه دریای کاسپین هستیم. روسیه، ایالات متحده، ترکمنستان و ایران پرچمداران این رویارویی هستند. (ایرانی ها به دلیل تحریم غرب به دنبال بازارهای آسیایی هستند).

در منطقه شرق مدیترانه ۱۲۲ تریلیون فوت مکعب ذخیره گاز طبیعی وجود دارد که این ثروت به عامل اختلاف رهبران تل آویو، بیروت، نیکوزیا، آنکارا، قاهره و دولت خودگردان فلسطینی ها در نوار غزه شده است.
  
گاز طبیعی از جنبه های ژیوپلیتیک تاثیرگذار برخوردار است. اما مشکل پدید آمده به حوزه اقتصادی مرتبط بوده و به قانون عرضه و تقاضا پیوند خورده است. منابع گاز در دنیای امروز محدود بوده و تجدیدناپذیر است. هرچند مصرف آن به تدریج در حال منطقی شدن می باشد. باید دانست که منابع گاز با تهدید افزایش تقاضا روبرو است. این شرایط راه را برای جنگ بر سر این منبع انرژی هموار کرده است.

در برنامه ریزی راهبردهای نظامی، اقتصادی و سیاسی، تقاضای گاز طبیعی از جایگاه مهمی برخوردار بوده و یکی از عوامل برافروخته شدن جنگ های آینده خواهد بود.

زدوخوردهای یمن و یا نبرد سوریه را می توان جنگ های نیابتی ایران و عربستان، جنگ شیعه و سنی، پیامد رشد اسلام سیاسی و یا نبرد بر سر کنترل منابع انرژی دنیا دانست. هرچند این رویارویی به بهای نابودی میراث فرهنگی و آثار تاریخی کشورهایی نظیر عراق و سوریه منجر گردد.
 

*نقش روسیه در جنگ گاز و حضور نظامی در سوریه

جنگ های گاز طبیعی به کشورهای صادرکننده گاز طبیعی محدود نمی شود، چرا که کشورهای قرار گرفته در مسیرهای صادراتی نیز در آتش این جنگ ها قرار می گیرند. قدرت های جهانی و منطقه ای تلاش می کنند برای تحقق اهداف سیاسی و نظامی خود بر این کشورها سلطه یابند.

روس ها سه دهه پس از پایان جنگ سرد، بار دیگر به خاورمیانه و قلب بازار انرژی دنیا بازگشته اند. این نقش آفرینی تاثیرگذار با ابزار منابع انرژی ممکن شده است. در دهه گذشته و با تضعیف موقعیت روس ها، آمریکایی ها در سال ۲۰۰۱ میلادی افغانستان را اشغال کردند و دو سال بعد نیز عراق را به تصرف خود درآوردند. رهبران کرملین دریافتند که آمریکایی ها تا چه میزان برای سلطه بر آسیای میانه و شرق اروپا تلاش می کنند. کشورهای این مناطق به صورت پیاپی به عضویت ناتو درآمدند. اوکراینی ها نیز به عنوان همسایه کلیدی روسیه نیز در سال ۲۰۰۴ میلادی به ناتو پیوستند.

از سال ۲۰۰۵ میلادی رهبرانی جدید در سرزمین تزارها به قدرت رسیدند. رهبران کرملین در رویارویی با گرجستان و اوکراین تلاش کردند تا از سلطه غرب بر مسیرهای ترانزیت گاز طبیعی به سوی بازارهای اروپایی جلوگیری کنند. پرزیدنت پوتین همانند یک پوکرباز حرفه ای در این رویارویی نقش آفرینی می کند. وی شرکت گازپروم را تاسیس کرد تا پس از جنگ سرد، گاز طبیعی بتواند به عنوان کالایی راهبردی در اقتصاد جهانی نقش آفرینی کند.

اروپایی ها نیز از عرضه تضمین شده، ایمن و در دسترس گاز روس ها اطمینان یافته اند و تمایلی به خرید نفت و گاز از کشورهای بحران زده و دوردست عراق و یا ونزویلا ندارند.   
 

*موقعیت روسیه و لبنان در جنگ گاز

حزب اله لبنان به اسراییلی ها هشدار داده که در صورت حمله به لبنان، تاسیسات هسته ای و گازی این رژیم را هدف قرار خواهد داد. شرق مدیترانه یکی از کانون های مهم ذخایر گاز طبیعی دنیا است که میان مصر، قبرس، لبنان، فلسطین، سوریه، قبرس و رژیم اسراییل مشترک است. دولت سوریه در حوالی شهر حمص یک میدان گازی کشف کرده است. در سال های اخیر، این کشور به صحنه نبرد ناتو و روسیه تبدیل شده و منافع کرملین اقتضا می کند تا پایگاه نظامی خود در بندر طرطوس را حفظ کند. راهبردی که برای حفظ منافع سیاسی و اقتصادی مسکو حیاتی محسوب می شود.

لبنانی ها معتقدند تل آویو در حال تاراج ذخایر گازی این کشور و فلسطینی ها است. ارزش ذخایر گاز لبنان ۳۰۰ میلیارد دلار تخمین زده می شود که در مقایسه با بدهی های ۹۰ میلیارد دلاری بیروت، عدد بزرگی است. به دنبال تهدیدات رهبر حزب اله لبنان مبنی بر حمله به تاسیسات گازی رژیم اسراییل در صورت سرقت ثروت لبنانی ها، رهبران تل آویو ساخت تاسیسات ال ان جی در سرزمین های اشغالی را لغو کرده و تصمیم گرفته اند تا گاز میدان های لویاتان و تامار را روانه ترکیه و سپس اروپا کنند. سوت آغاز این بازی پرفرازونشیب از مدت ها پیش، نواخته شده است