تغيير چهره دلارهاي نفتي

وحيد حاجي پور |  پس از پايان جنگ جهاني دوم بود که دلار به عنوان ارز مرجع در اقتصاد بين الملل جايگزين پوند انگلستان شد؛ دلار آمريکا که طبق معاهده برتون وودز از پشتوانه اي به نام طلا برخوردار بود، در دهه 70 ميلادي به دليل کسري تراز تجاري آمريکا و نگراني درباره کاهش شديد ذخاير طلاي اين کشور، تبديل به يک ارز شناور شد و نظام تبديل ثابت آن به طلا با فرمان نيکسون لغو شد. با وجود اين فراز و نشيب ها دلار همچنان يک ارز جهاني باقي ماند و امروز داراي سه ويژگي مهم است: معياري براي سنجش ارزش، وسيله اي براي پس انداز ثروت، ارزي براي مبادلات تجاري.

دلار آمريکا به عنوان ارز مسلط جهاني سال هاست که بيش از 70 درصد حجم مبادلات بانکي و بين المللي جهان را به خود اختصاص داده است و مابقي تراکنش هاي بانکي محدود به ارزهايي مانند يورو و سايرارزهاي ملي است. قدرت دلار در بازار نفت و معاملات نفتي بيش از هر کالاي ديگري از اهميت برخوردار است و آمريکا با بازي دلاري خود، ارزش درآمدهاي نفتي را متاثر مي سازد.

دلار براي آمريکا تبديل به سلاحي شده است که مي تواند با استفاده از آن، تغييرات بزرگي را در ثروت کشورهاي دارنده دلار ايجاد کند و با دستکاري نرخ بهره خود، ارزش ذخاير دلاري کشورهاي جهان را صعودي يا نزولي کند که نمونه روشن آن، تحولات قيمت نفت در دهه 70 ميلادي بود که واشنگتن، براي تامين منافع خود و کاستن از کسري تراز تجاري  ارزش آن راا 10 درصد کاهش داد.
 
*گروگان گيري دلاري
آمريکا با توجه به حجم اقتصاد خود و نقش دلار در اقتصاد جهاني، از دلار و سيستم تراکنش هاي مالي که در اين کشور مستقر است، به قدرت بي مثالي دست يافته است و حتي يورو هم در مقابل آن حرفي براي گفتن ندارد. استفاده ابزاري آمريکا از دلار، باعث شده است تا اين کشور با تحريم کشورهايي که با سياست هاي کاخ سفيد همراه نيستند، مشکلات بزرگي را ايجاد کنند که اين موضوع طي 10 سال اخير شدت بيشتري يافته است.

هرگونه تراکنش مالي با دلار در آمريکا به ثبت مي رسد و منشا نقل و انتقالات بانکي براي وزارت خزانه داري آمريکا کاملا روشن است لذا براي بانک ها و شرکت هايي که با ايران و يا ساير کشورهاي تحريم شده همکاري مي کنند، هرگونه همکاري به معناي جريمه هاي وحشتناکي است که خانمان سوز است. با توجه به يک طرفه بودن تحريم هاي آمريکا و همچنين وابستگي بانک هاي بزرگ و کوچک جهان به تراکنش هاي دلاري، همکاري هاي بانکي با کشورهاي تحت تحريم به صفر مي رسد .اين موضوع، کشورهاي پرقدرت جهان را براي مقابله با سلطه دلار وارد تحرکاتي کرده است.

چين و روسيه دو نمونه از اين کشورها هستند که در سال 2015 اين موضوع را به طور جدي کليد زدند ؛ روسيه با کليد زدن فروش نفت به چين در اين سال، پول نفت را با به صورت يوآن محاسبه کرد ولي به جاي دريافت يوآن، از بورس شانگهاي طلا خريداري کرد که مورد استقبال دو کشور قرار گرفت.  در واقع با اين اقدم، گرچه معيار ارزش گذاري بهاي نفت دلار بود، اما هيچ تراکنشي با دلار انجام نشد و پشتوانه اين معامله طلا قرار گرفت.

به بيان ساده تر، نخستين گام براي کاهش نقش دلار در معاملات نفت خام، عدم استفاده از تراکنش دلاري بود که نخستين گام براي کاهش نقش دلار در مبادلات بانکي و بين المللي بود. به همين دليل است که گروه بريکس در جديدترين چشم انداز خود به دنبال ايجاد شبکه اي مجزا از دلار آمريکا براي تبادلات بانکي است و در ميان اعضاي اين گروه، چين با جديت بيشتري براي ايجاد سيستم جديد تبادلات مالي در جهان است.

اين کشور که بيشترين ذخاير دلاري و طلاي جهان را داراست، در چشم انداز چند بعدي خود به سوي مرجع شدن يوآن حرکت ميکند ولو با احتياط؛ معامله نفت با يوآن چين در بورس شانگهاي نشات گرفته از همين چشم انداز است که مورد استقبال شرکت هاي بزرگ نفتي جهان هم قرار گرفته است. ساير کشورهاي عضو بريکس بويژه روسيه هم از اقدام چين براي پايان دادن به سلطه دلار حمايت مي کنند زيرا اين کشور از توانمندي اقتصادي بيشتري نسبت به ساير کشورها برخوردار است. البته با توجه به آنکه کاهش ارزش دلار منابع ارزي چين را متزلزل مي سازد، حرکت چين به آرامي آغاز شده و در مرحله نخست، تراکنش هاي غيردلاري را نشانه رفته است.
 
 
*دليل حمايت روسيه
کرملين در اين مسير به کمک چين آمده است؛ مسکو توان رقابت با دلار آمريکا را ندارد و متحملتحريم هاي سنگيني از سوي آمريکا شده است، ضمن آنکه به دليل ماجراي ترور بيولوژيکي اسکريپال، زمزمه هايي مبني بر تحريم دلاري اين کشور شنيده مي شود که برگرفته از قانوني با عنوان «امحا و منع سلاح هاي بيولوژيکي» مصوب سال 1991 در آمريکا است.

از سوي ديگر، حجم مبادلات تجاري ميان ايران، روسيه، چين و ترکيه با يکديگر رقم قابل توجهي است که در اين مسير، همه نگاه ها به اتحاد اين کشورها به حذف دلار از تراکتنش هاي بانکي است. موضوعي که هند و اروپا را نيز درگير خود کرده و سياستمداران قاره سبز به ويژه آلماني ها، براي کاهش نقش دلار در مبادلات جهاني، معتقدند اگر اروپا به فکر ايجاد نظام پولي جديد نباشد، چيني ها تبديل به قدرت جديد مي شوند.

اين در حالي است که در يکي از بندهاي استراتژي امنيت ملي آمريکا که در سال 2017 تصويب شده، خطر حذف دلار از مبادلات جهاني و جدي شدن پيمان هاي پولي جديد مورد اشاره قرار گرفته و رويه فعلي را ضد امنيت ملي آمريکا دانسته است. اقدامات دونالد ترامپ براي سواستفاده شديدتر از دلار اما روند کاهش نقش دلار دراقتصاد جهاني را تسريع بخشيده است که همين موضوع، شانس ايران را براي آسيب پذيري کمتر از تحريم هاي جديد را افزايش داده است.

مهمترين مشکل جمهوري اسلامي ايران و برخي کشورهاي ديگر در نظام بانکي جهاني، عدم دسترسي به سوئيفت دلاري است، هرگونه تراکنشي مورد بررسي قرار گرفته و متخلفان از تحريم هاي آمريکا را با جريمه هاي وحشتناکي روبه رو مي کند. در چنين حالتي تنها راه براي دور زدن تحريم هاي جديد، استفاده از شيوه هاي مالي جديدي است که تراکنش دلاري را به صفر برساند که اين ابزار با توجه به شرايط مشابه روسيه و ترکيه، شرايط را براي کشور ساده تر کرده است.

از آنجا که بخش اعظم درآمدهاي ارزي کشور به نفت و فروش آن وابسته است، انتظار مي رود استفاده از يوآن در مبادلات با چين و روپيه در مبادلات با هند افزايش يابد که به اين کشورها بايد کشورهاي روسيه و ترکيه را هم افزود. 
 

يکشنبه ۱۸ شهريور ۱۳۹۷ ساعت ۱۱:۰۸