چه شد که خارک، خارک شد؟

ميزنفت/ پروژه چم؛ یکی از معروف‌ترین پروژ‌ه‌هایی که در زمان حضور کنسرسیوم در ایران اجرا شد تا ایران بتواند همگام با تغییرات بوجود آمده در صنعت نفت حهان، میزان صادرات نفت خود را افزایش دهد. بسیاری از قدمای نفت پروژه «چم» را مهم‌ترین پروژه کنسرسیوم در ایران می‌دانند و معتقدند با اجرای این پروژه اتفاق مهمی در صنعت نفت ایران رخ داد. طرح بزرگ و دو مرحله ای تغییر بنادر صادراتی نفت خام و فرآورده‌های نفتی.

پیش از ملی شدن صنعت نفت ایران، میزان تولید نفت خام ایران حدود 30 میلیون تن در سال بود که بخش اعظم آن در پالایشگاه ابادان پالایش می‌شد و با کشتی هایی به ظرفیت 15 هزار تن که در اسکله‌های متعدد صادراتی ابادان بارکیری و از طریق اروند رود (شط العرب) و خلیج فارس صادر می‌شد.

در همان زمان نفت خام تولید شده در مناطق تنفخیز با شبکه‌های بسیار مجهز خط لوله نفت، به مخازنی که برای انبار کردن نفت خام‌های سبک و سنگین در بندر ماهشهر (معشور سابق) ایجاد شده بود، حمل می‌شد. بندر ماشهر در فاصله 120 کیلومتری جنوب پالایشگاه آبادان، شهرستان کوچکی بود در کرانه خورموسی که موقعیت طبیعی بکری برای بندرگاه در ساحل خلیح فارس داشت بطوریکه این موقعیت از طوفان های دریایی به دور بود و در واقع یک موقعیت استنثنایی به شمار می‌رفت لذا نفتکش‌ها با ظرفیت حداکثر 30 هزار تن، در اسکله‌های اختصاصی صادرات نفت خام در این بندر پهلو گرفته، نفت خام ایران از طریق خور موسی و خلیج فارس صادر می‌کردند.

پس از ملی شدن نفت در ایران و هزمان با بازسازی اروپا و ژاپن جنگ زده، ایجاد پالایشگاه‌ها در کشورهای مصرف کننده مورد توجه قرار گرفت تا علاوه بر تامین منابع انرژی امکان تولید کار و تولید صنعتی را بوجود آورد. شرکت‌های بزرگ نفتی امریکا و اروپایی که انحصار فعالیت‌های نفتی را در کنترل خود داشتند، برای افزایش منافع خود و کمک به تسریع بازسازی کشورهای جنگ زده، ایجاد پالایشگاه‌های جدید را در آن کشورها متمرکز کرده و این صنعت را از مراکز تولید به مراکز مصرف منتقل کردند. برای حمل اقتصادی و پر درآمد نفت به مقصد مناطق دوردست (اروپا و ژاپن) همگام با افزایش مصرف نفت خام در جهان، ظرفیت نفتکش‌ها سال به سال افزایش می یافت بطوری که در دهه 1960 ساخت نفتکش‌ها با ظرفیت 100 هزار تن و در دهه 1970 حدود 300 تا 500 هزار تن رایج شده بود. 

*خارک
افزایش ظرفیت نفتکش اثری فوق العاده در تقلیل هزینه حمل، تقلیل قیمت فرآورده‌های نفتی در مراکز مصرف، افزایش مصرف فرآورده‌های نفتی و درآمدهای شرکت‌های نفتی و مالیات کشورهای مصرف کننده داشت. بنابراین توسعه این پدیده جدید در امر شکوفایی اقتصادی کشورهای مصرف کننده و درآمد شرکت‌های نفتی بسیار مورد توجه و ایجاد اسکله‌های جدید برای پذیرش این قبیل کشتی‌ها رایج شد.

کشورهای تولید کننده نفت که اختیاری در تعیین سرنوشت این تحولات نداشتند عنوان تماشاگر، با جار و جنجال و تبلیغات شرکت‌ها، شاهد بوجود آمدن تاسیسات عظیمی مانند اسکله پازارگاد در جزیره خارک برای پهلو گرفتن کشتی های 500 هزار تنی بودند در حالی که قیمت نفت خام در جهان روز به روز کاهش می‌یافت و همراه آن درآمدهای کشورهای تولید کننده از هر بشکه نفت خام تولید شده هم با نزول همراه بود.

با این تفاسیر بندر ماهشهر در کنار خور موسی مقام خود را به عنوان مرکز صادرات نفت خام ایران از دست داده بود و کنسرسیوم پس از مطالعات فراوان جزیره خارک را برای جانشینی ماهشهر و پیاده کردن طرح عظیم و جدید جابجایی شبکه‌‌های خطوط لوله، انبارها و اسکله‌ها برای تامین ظرفیت نهایی حدود 6 میلیون بشکه در روز صادرات نفت خام انتخاب کرد و این طرح را پروژه چم نامگذاری کرد.

در وقت اجرای این طرح، مناطق نفتخیز آغاجاری، مرکز اصلی تولید نفت خام سبک ایران (34 درجه API) و گچساران مرکز اصلی تولید نفت سنگین(30 درجه API) بودند. با توجه به تعداد متعد مناطق تولید کننده در ایران، طرح شبکه خطوط لوله نفت بر این اساس تهیه شد که تمامی خطوط خمل نفت، از مناطق مختلف به مرکزی در 90 مایلی جزیره خارک تغییر مسیر داده شود و از آن طرف به محل جزیزه خارک دو لوله عظیم با قطر 42 اینچ (108 سانتی متر) یکی برای حمل نفت سبک و دیگری برای حمل نفت سنگین ساخته شود تا تمام نفت خام‌های وارده با توجه به حدود نسبی درجه API آن‌ها وارد یکی از این دو مسیر شوند بصورتی که اولا هیچ یک از نفت خام‌های سبک به هدر نروند و ثانیا مقدار درصد گوگرد نفت خام سبک از مشخص مقرر بیشتر نشود.

تلمبه‌های متعدد و نیرومند که مرحله به مرحله در مرکز مایل 90 نصب می‌شدند، نفت خام سبک و سنگین را به هر یک از دو لوله 42 اینچ تلمبه کرده و نفت تحت فشار، مسیری را تا بندر گناوه در ساحل خلیح فارس طی کرده، در آن بندر وارد دریا شده و پس از عبور از قعر خلیج فارس، در جزیره خارک از دریا خارج و وارد مخازن عظیم متعدد نفت که اکثر آنها ظرفیت ذخیره 1 میلیون بشکه نفت خام را داشتند می ‌شد.

جزیره خارک بصورت یک بندر مجهز و مستقل ساخته شد، مناطق مسکونی شرکت ملی نفت،تمام شرایط لازم را برای زندگی کارکنان در شرایط سخت کار، گرما و روطوبت طاقت فرسای جزیره خارک فراهم کرده بود. در این بندر مجهز ترین اسکله‌‌های بارگیری نفت مرحله به مرحله ساخته شد که آخرین آن اسکله بزرگ پازارگاد بود که امکان پهلو گرفتن همزمان نفتکش‌‌هایی با ظرفیت 300 تا 500 هزار تن را فراهم می‌کرد تا بندر خارک بتواند 6 میلیون بشکه نفت خام در روز صادر کند.

سه شنبه ۲۱ شهريور ۱۳۹۶ ساعت ۱۰:۳۴