آیا قدرت روسها در سراشیبی قرار گرفته است؟
«زیرپوستی» علیه گازپروم و پوتین
ميزنفت/ پيوند گاز و پوتين؛ پيوندي است كه سال‌ها اروپا را به بند خود درآورده است و به بزرگ‌ترين ابزار سياسي رئيس‌جمهور روسيه براي پيشبرد اهداف اين كشور تبديل شده است ولي اين ابزار با روي كار آمدن منابع ديگر در حال كاهش نفوذ خود است.پ
شركت گازپروم همواره يك بخش جدايي ناپذير از سياست خارجي روسيه بوده و انرژي به عنوان يك ابزار، به ويژه پس از به قدرت رسيدن پوتين، در خدمت اهداف سياسي رهبران كرملين قرار گرفته است. این شرکت به عنوان رهبر بازار جهاني تجارت گاز طبيعي 17 درصد ذخاير جهاني و 12 درصد توليد اين منبع فسيلي را در اختيار دارد. براساس گزارش‌هاي منتشر شده، 72 درصد ذخاير و 69 درصد توليد گاز طبيعي روسيه به اين شركت تعلق دارد. نكته شايان توجه اينكه اكثر ميادين شركت گازپروم در غرب روسيه و نزديك مرزهاي اتحاديه اروپا قرار دارند.
توليد از اين ميادين، نيازمند توسعه شبكه گسترده‌اي از خطوط لوله صادراتي است كه اين شركت با دارا بودن 171 هزار كيلومتر خط لوله و 26 مخزن زيرزميني ذخيره‌سازي گاز طبيعي در خاك روسيه، به چند مخزن ديگر ذخيره‌سازي گاز در خاك اروپا دسترسي دارد. از سوي ديگر، متنوع كردن سبد تجاري، در دستور كار رهبران شركت گازپروم قرار دارد.
با نگاهي به گزارش‌هاي منتشر شده شركت گازپروم درمي‌يابيم اين شركت بزرگ‌ترين عرضه‌كننده گاز در روسيه و جمهوري‌هاي استقلال يافته شوروي سابق و بزرگ‌ترين صادركننده گاز به بازار اروپاست كه بيش از 30 درصد تقاضاي گاز طبيعي اين قاره را تأمين مي‌كند.
در ۱۰ سال گذشته، سهم گازپروم در تأمين گاز اروپا روندي افزايشي داشته است. از سال 2005 ميلادي، شركت گازپروم وارد بازار ال ان‌جي شده و هرچند سهم كنوني آن اندك است، اما كشتي‌هاي غول پيكر حامل ال ان جي توليد شده توسط شركت گازپروم روانه بازارهاي ايالات متحده و آسيا مي‌شوند.
*راهبردها در بخش انتقال گاز
مديران شركت گازپروم براي تحقق اهداف راهبردي خود در نظر دارند تا علاوه بر افزايش توليد در ميادين جديد نظير پروژه يامال واقع در شرق سيبري، در بخش متنوع كردن مسيرهاي انتقال گاز به ويژه در دو سوي غرب و شرق كشورشان تلاش كنند. با امضاي قرارداد 30 ساله آنها با رهبران چين براي صادرات يك تريليون متر مكعب به چين، نگاه‌ها بار ديگر به بازارهاي شرق دور معطوف شده است. از سوي ديگر، يكپارچگي شبكه عرضه و بالا بردن انعطاف‌پذيري آن از ديگر برنامه‌هاي آنان محسوب مي‌شود.
براساس اعلام شركت گازپروم، در بلندمدت نرخ رشد در نظر گرفته شده در بازار ال ان جي 10 تا15 درصد تعيين شده است،اما در شرايط كنوني، روشن است كه تا سال‌ها، اروپا مهم‌ترين بازار صادرات گاز طبيعي روسيه و گازپروم خواهد بود. ساخت دو پروژه راهبردي خط لوله نورد استريم- 2 و خط لوله ترك استريم نيز در همين راستا در حال پيگيري است.
علاوه بر اين، پروژه‌هاي يامال- اروپا، بلواستريم و نورداستريم- 1 در كنار پروژه يكپارچه نفت و ال ان جي ساخالين- 2 در شرق روسيه و نيروگاه برنامه‌ريزي شده سيبري براي متنوع كردن بازارهاي هدف روسيه در حال توسعه و تكميل هستند.
تاكنون ساخت رشته‌هاي اول و دوم خط لوله نورد استريم- 2 با ظرفيت سالانه انتقال 55 ميليارد متر مكعب گاز از روسيه به آلمان از طريق بستر درياي بالتيك، نهايي شده است. خط لوله ترك استريم نيز با هدف انتقال گاز روسيه به تركيه از طريق درياي سياه طراحي گرديده و جايگزين خط لوله سوث استريم شده است. براساس طرح كنوني، اين خط لوله در مرز يونان پايان مي‌يابد. بدين ترتيب كشورهاي ذينفع در پروژه متوقف شده سوث استريم مي‌توانند از گاز عرضه شده استفاده كنند.
*گازپروم در اروپا
نگاهي به گزارش‌هاي منتشر شده عملكرد شركت گازپروم نشان مي‌دهد، تفاوت معناداري ميان قيمت فروش گاز اين شركت به مصرف‌كنندگان داخلي، جمهوري‌هاي استقلال يافته و خريداران اروپايي وجود دارد. مثلاً مشتريان داخلي يك چهارم مبلغي را پرداخت مي‌كنند كه اروپايي‌ها به حساب‌هاي گازپروم واريز مي‌نمايند.
جمهوري‌هاي استقلال يافته نيز حدود 70درصد قيمت پرداختي دولت‌هاي اروپايي را مي‌پردازند. اگرچه بخشي از اين تفاوت قيمت به هزينه‌هاي انتقال گاز طبيعي و مخازن ذخيره‌سازي مربوط مي‌شود، اما كاملاً روشن است كه براساس كشش بازار و راهبردهاي سياست خارجي، شاهد اين اختلاف گسترده قيمت تعيين شده هستيم و همين راهبرد باعث شده تا اتحاديه اروپا درخواست بررسي قضايي اين موضوع را به مراجع حقوقي ارائه كند. آنان معتقدند شركت گازپروم مقررات ضدانحصار اتحاديه را زيرپا گذاشته و از سياست قيمت‌‌گذاري غيرمنصفانه براي فروش گاز طبيعي به كشورهاي مختلف تبعيت مي‌نمايد. هرچند با مالكيت هزاران كيلومتر از شبكه‌هاي انتقال گاز در قاره اروپا توسط شركت گازپروم و تأسيس شركت‌هاي زيرمجموعه مختلف، اين اقدامات با ظاهر قانوني صورت مي‌گيرد.
در شرايط كنوني، سهم گازپروم در بازار روسيه در حال كاهش است و با قيمت‌هاي پرداختي اندك مشتريان روسي، افزايش فروش به مشتريان خارجي از اهميت بالايي برخوردار است. فراموش نكنيد با تداوم سقوط قيمت نفت و گاز در سال‌هاي اخير، آينده بسياري از برنامه‌ريزي‌هاي مسكو نيز در هاله‌اي از ابهام قرار دارد.
مطالعات انجام گرفته توسط اتحاديه اروپا با موضوع امنيت انرژي اين اتحاديه نشان مي‌دهد با توجه به واردات 53 درصد انرژي مصرفي آنان از ساير مناطق و وابستگي 90 و 66 درصدي در بخش‌هاي نفت و گاز طبيعي، راه دشواري تا استقلال انرژي قاره سبز در برابر ماست. هرچند درصد وابستگي كشورهاي مختلف در اين موضوع، به ويژه به دليل شرايط مختلف جغرافيايي، تفاوت‌هاي چشمگيري دارد. بدين ترتيب متنوع كردن منابع عرضه انرژي و تلاش براي منعطف نمودن سبد انرژي‌هاي مصرفي، يك اولويت مهم و كليدي به شمار مي‌رود. به علاوه، تأثير عوامل اقتصادي فني و ژئوپلتيك بر اين راهبرد، بسيار مهم خواهد بود.
بررسي‌هاي اتحاديه اروپا نشان مي‌دهد به دليل محدوديت‌هاي جغرافيايي و فقدان زيرساخت‌هاي لازم، دولت‌هاي جنوب و شرق اروپا از آسيب‌پذيري بالايي برخوردار بوده و مهم‌ترين راهكار اجرايي پيشنهاد شده، تأمين منابع مالي اجراي دهها پروژه مورد نياز و برطرف نمودن موانع قانوني براي كاهش اين وابستگي است. در گام نخست نيز در چارچوب پروژه اتصال تأسيسات اروپا (CEF)، حدود 6 ميليارد دلار تا پايان دهه كنوني هزينه خواهد شد.
در كشورهاي حوزه درياي بالتيك، پايان يافتن وابستگي به گاز صادراتي روسيه يك هدف كليدي به شمار مي‌آيد. در شرايط كنوني، واردات ال ان جي يك گزينه عملياتي محسوب و با تكميل ساخت چند پايانه واردات ال ان جي، از اواخر سال 2015 ميلادي واردات ال ان جي در اين منطقه آغاز شده است.
*ورود رقباي جديد
اكتشاف گاز در اعماق مديترانه و ورود رقبايي جديد در بازار تجارت گاز اتحاديه اروپا نيز جايگاه گازپروم را بيش از پيش در معرض خطر قرار داده است. البته سهم ال ان‌جي توليد شده توسط شركت گازپروم از بازار جهاني آن حدود يك درصد است. هرچند در سال‌هاي فرارو اين عدد با رشد چشمگيري روبه‌رو خواهد شد،اما منابع شيل جايگاهي در سبد توليدات شركت گازپروم ندارد. با توجه به برابري نسبت ذخاير به توليد گازپروم با عدد 80، مسكو تا چند دهه مي‌تواند از ذخاير كنوني بهره‌برداري كند. هزينه برداشت از منابع شيل شامل گاز شيل، گاز فشرده و متان به دام افتاده در بستر معادن زغال سنگ بيش از منابع متعارف بوده و تاكنون برنامه‌ريزي مورد نياز جهت برداشت از اين منابع كه به دليل سازندهاي زمين شناسي كشور پهناور روسيه بسيار عظيم نيز هستند، انجام نشده است.
شركت گازپروم تلاش مي‌كند نقش خود را به عنوان رهبر جهاني بازار تقويت كند كه كارش را كمي سخت كرده است. بدون ترديد رهبران روسيه براي تحقق رؤياهاي خود در حوزه سياست خارجي با ابزار انرژي، راهي دشوار در برابر خويش خواهند داشت.
شركت گازپروم همواره يك بخش جدايي ناپذير از سياست خارجي روسيه بوده و انرژي به عنوان يك ابزار، به ويژه پس از به قدرت رسيدن پوتين، در خدمت اهداف سياسي رهبران كرملين قرار گرفته است. این شرکت به عنوان رهبر بازار جهاني تجارت گاز طبيعي 17 درصد ذخاير جهاني و 12 درصد توليد اين منبع فسيلي را در اختيار دارد. براساس گزارش‌هاي منتشر شده، 72 درصد ذخاير و 69 درصد توليد گاز طبيعي روسيه به اين شركت تعلق دارد. نكته شايان توجه اينكه اكثر ميادين شركت گازپروم در غرب روسيه و نزديك مرزهاي اتحاديه اروپا قرار دارند.
توليد از اين ميادين، نيازمند توسعه شبكه گسترده‌اي از خطوط لوله صادراتي است كه اين شركت با دارا بودن 171 هزار كيلومتر خط لوله و 26 مخزن زيرزميني ذخيره‌سازي گاز طبيعي در خاك روسيه، به چند مخزن ديگر ذخيره‌سازي گاز در خاك اروپا دسترسي دارد. از سوي ديگر، متنوع كردن سبد تجاري، در دستور كار رهبران شركت گازپروم قرار دارد.
با نگاهي به گزارش‌هاي منتشر شده شركت گازپروم درمي‌يابيم اين شركت بزرگ‌ترين عرضه‌كننده گاز در روسيه و جمهوري‌هاي استقلال يافته شوروي سابق و بزرگ‌ترين صادركننده گاز به بازار اروپاست كه بيش از 30 درصد تقاضاي گاز طبيعي اين قاره را تأمين مي‌كند.
در ۱۰ سال گذشته، سهم گازپروم در تأمين گاز اروپا روندي افزايشي داشته است. از سال 2005 ميلادي، شركت گازپروم وارد بازار ال ان‌جي شده و هرچند سهم كنوني آن اندك است، اما كشتي‌هاي غول پيكر حامل ال ان جي توليد شده توسط شركت گازپروم روانه بازارهاي ايالات متحده و آسيا مي‌شوند.
*راهبردها در بخش انتقال گاز
مديران شركت گازپروم براي تحقق اهداف راهبردي خود در نظر دارند تا علاوه بر افزايش توليد در ميادين جديد نظير پروژه يامال واقع در شرق سيبري، در بخش متنوع كردن مسيرهاي انتقال گاز به ويژه در دو سوي غرب و شرق كشورشان تلاش كنند. با امضاي قرارداد 30 ساله آنها با رهبران چين براي صادرات يك تريليون متر مكعب به چين، نگاه‌ها بار ديگر به بازارهاي شرق دور معطوف شده است. از سوي ديگر، يكپارچگي شبكه عرضه و بالا بردن انعطاف‌پذيري آن از ديگر برنامه‌هاي آنان محسوب مي‌شود.
براساس اعلام شركت گازپروم، در بلندمدت نرخ رشد در نظر گرفته شده در بازار ال ان جي 10 تا15 درصد تعيين شده است،اما در شرايط كنوني، روشن است كه تا سال‌ها، اروپا مهم‌ترين بازار صادرات گاز طبيعي روسيه و گازپروم خواهد بود. ساخت دو پروژه راهبردي خط لوله نورد استريم- 2 و خط لوله ترك استريم نيز در همين راستا در حال پيگيري است.
علاوه بر اين، پروژه‌هاي يامال- اروپا، بلواستريم و نورداستريم- 1 در كنار پروژه يكپارچه نفت و ال ان جي ساخالين- 2 در شرق روسيه و نيروگاه برنامه‌ريزي شده سيبري براي متنوع كردن بازارهاي هدف روسيه در حال توسعه و تكميل هستند.
تاكنون ساخت رشته‌هاي اول و دوم خط لوله نورد استريم- 2 با ظرفيت سالانه انتقال 55 ميليارد متر مكعب گاز از روسيه به آلمان از طريق بستر درياي بالتيك، نهايي شده است. خط لوله ترك استريم نيز با هدف انتقال گاز روسيه به تركيه از طريق درياي سياه طراحي گرديده و جايگزين خط لوله سوث استريم شده است. براساس طرح كنوني، اين خط لوله در مرز يونان پايان مي‌يابد. بدين ترتيب كشورهاي ذينفع در پروژه متوقف شده سوث استريم مي‌توانند از گاز عرضه شده استفاده كنند.
*گازپروم در اروپا
نگاهي به گزارش‌هاي منتشر شده عملكرد شركت گازپروم نشان مي‌دهد، تفاوت معناداري ميان قيمت فروش گاز اين شركت به مصرف‌كنندگان داخلي، جمهوري‌هاي استقلال يافته و خريداران اروپايي وجود دارد. مثلاً مشتريان داخلي يك چهارم مبلغي را پرداخت مي‌كنند كه اروپايي‌ها به حساب‌هاي گازپروم واريز مي‌نمايند.
جمهوري‌هاي استقلال يافته نيز حدود 70درصد قيمت پرداختي دولت‌هاي اروپايي را مي‌پردازند. اگرچه بخشي از اين تفاوت قيمت به هزينه‌هاي انتقال گاز طبيعي و مخازن ذخيره‌سازي مربوط مي‌شود، اما كاملاً روشن است كه براساس كشش بازار و راهبردهاي سياست خارجي، شاهد اين اختلاف گسترده قيمت تعيين شده هستيم و همين راهبرد باعث شده تا اتحاديه اروپا درخواست بررسي قضايي اين موضوع را به مراجع حقوقي ارائه كند. آنان معتقدند شركت گازپروم مقررات ضدانحصار اتحاديه را زيرپا گذاشته و از سياست قيمت‌‌گذاري غيرمنصفانه براي فروش گاز طبيعي به كشورهاي مختلف تبعيت مي‌نمايد. هرچند با مالكيت هزاران كيلومتر از شبكه‌هاي انتقال گاز در قاره اروپا توسط شركت گازپروم و تأسيس شركت‌هاي زيرمجموعه مختلف، اين اقدامات با ظاهر قانوني صورت مي‌گيرد.
در شرايط كنوني، سهم گازپروم در بازار روسيه در حال كاهش است و با قيمت‌هاي پرداختي اندك مشتريان روسي، افزايش فروش به مشتريان خارجي از اهميت بالايي برخوردار است. فراموش نكنيد با تداوم سقوط قيمت نفت و گاز در سال‌هاي اخير، آينده بسياري از برنامه‌ريزي‌هاي مسكو نيز در هاله‌اي از ابهام قرار دارد.
مطالعات انجام گرفته توسط اتحاديه اروپا با موضوع امنيت انرژي اين اتحاديه نشان مي‌دهد با توجه به واردات 53 درصد انرژي مصرفي آنان از ساير مناطق و وابستگي 90 و 66 درصدي در بخش‌هاي نفت و گاز طبيعي، راه دشواري تا استقلال انرژي قاره سبز در برابر ماست. هرچند درصد وابستگي كشورهاي مختلف در اين موضوع، به ويژه به دليل شرايط مختلف جغرافيايي، تفاوت‌هاي چشمگيري دارد. بدين ترتيب متنوع كردن منابع عرضه انرژي و تلاش براي منعطف نمودن سبد انرژي‌هاي مصرفي، يك اولويت مهم و كليدي به شمار مي‌رود. به علاوه، تأثير عوامل اقتصادي فني و ژئوپلتيك بر اين راهبرد، بسيار مهم خواهد بود.
بررسي‌هاي اتحاديه اروپا نشان مي‌دهد به دليل محدوديت‌هاي جغرافيايي و فقدان زيرساخت‌هاي لازم، دولت‌هاي جنوب و شرق اروپا از آسيب‌پذيري بالايي برخوردار بوده و مهم‌ترين راهكار اجرايي پيشنهاد شده، تأمين منابع مالي اجراي دهها پروژه مورد نياز و برطرف نمودن موانع قانوني براي كاهش اين وابستگي است. در گام نخست نيز در چارچوب پروژه اتصال تأسيسات اروپا (CEF)، حدود 6 ميليارد دلار تا پايان دهه كنوني هزينه خواهد شد.
در كشورهاي حوزه درياي بالتيك، پايان يافتن وابستگي به گاز صادراتي روسيه يك هدف كليدي به شمار مي‌آيد. در شرايط كنوني، واردات ال ان جي يك گزينه عملياتي محسوب و با تكميل ساخت چند پايانه واردات ال ان جي، از اواخر سال 2015 ميلادي واردات ال ان جي در اين منطقه آغاز شده است.
*ورود رقباي جديد
اكتشاف گاز در اعماق مديترانه و ورود رقبايي جديد در بازار تجارت گاز اتحاديه اروپا نيز جايگاه گازپروم را بيش از پيش در معرض خطر قرار داده است. البته سهم ال ان‌جي توليد شده توسط شركت گازپروم از بازار جهاني آن حدود يك درصد است. هرچند در سال‌هاي فرارو اين عدد با رشد چشمگيري روبه‌رو خواهد شد،اما منابع شيل جايگاهي در سبد توليدات شركت گازپروم ندارد. با توجه به برابري نسبت ذخاير به توليد گازپروم با عدد 80، مسكو تا چند دهه مي‌تواند از ذخاير كنوني بهره‌برداري كند. هزينه برداشت از منابع شيل شامل گاز شيل، گاز فشرده و متان به دام افتاده در بستر معادن زغال سنگ بيش از منابع متعارف بوده و تاكنون برنامه‌ريزي مورد نياز جهت برداشت از اين منابع كه به دليل سازندهاي زمين شناسي كشور پهناور روسيه بسيار عظيم نيز هستند، انجام نشده است.
شركت گازپروم تلاش مي‌كند نقش خود را به عنوان رهبر جهاني بازار تقويت كند كه كارش را كمي سخت كرده است. بدون ترديد رهبران روسيه براي تحقق رؤياهاي خود در حوزه سياست خارجي با ابزار انرژي، راهي دشوار در برابر خويش خواهند داشت.
شنبه ۱۱ شهريور ۱۳۹۶ ساعت ۰۹:۵۱
کد مطلب: 18829