چرا نفت در بورس شکست می‌خورد ؟

وحید حاجی‌پور | ورود فرآورده‌های نفتی به بورس انرژی و فروش محموله‌ها به میزان 1.7 میلیارد دلار نشان داد که بورس ، می‌تواند یک ابزار شفاف و دقیق برای درآمدزایی دولت باشد که انحصار برخی بازیگران تکراری را از بین ببرد. موفقیت عرضه‌های انجام شده اما تبدیل به یک دستاویز برای دنبال کنندگان عرضه نفت خام و  میعانات گازی در بورس نفت شده است.

گفته می‌شود دلیل موفق بودن عرضه فرآورده‌های نفتی در بورس به دلیل همکاری کامل شرکت ملی پالایش و پخش و نهادهای دیگر است که اگر شرکت ملی نفت ایران نیز چنین همراهی در عرضه نفت  خام و میعانات داشت، شکست‌های پی در پی رخ نمی‌داد.  برخلاف فراورده‌های نفتی، نفت خام و میعانات در بورس نفت وضعیت اسفناکی دارند و عرضه‌های صورت گرفته با همه تسهیلاتی که وزارت نفت اعمال کرده، خریداری نداشته است.

برخی معتقدند شرکت ملی نفت شرایط را سخت‌ کرده و به نوعی در مسیر موفقیت عرضه‌های نفت خام مانع تراشی می‌کند و برای اثبات ادعایشان، موفقیت عرضه فرآورده‌های نفتی را به میان می‌آوردند در حالی که اساسا ماهیت این دو عرضه با یکدیگر تفاوت چشمگیری دارند.

1 – برخلاف فرآورده‌های نفتی مانند نفت کوره، بنزین، گازوئیل، نفت سفید، مازوت و ... که مصرف‌کنندگان بسیاری دارد، مصرف‌کنندگان نفت خام و میعانان بسیار محدود هستند؛ به گفته مسئولان امور بین‌الملل، نفت ایران نهایتا در 50 پالایشگاه مصرف دارد که این رقم برای میعانات گازی بسیار محدودتر است لذا در فروش فرآورده، محدودیتی به نام «مصرف‌کننده» وجود ندارد و خریداران حتی می‌توانند محموله‌های خود را در شرق آسیا به فروش برسانند چون در فراورده، کسی به دنبال «اصالت منشا» نیست درست برخلاف نفت خام.

2 – مصرف کنندگان نفت خام و میعانات گازی ایران، فاصله بسیاری با کشور دارند؛ این ویژگی بازاری، موجب می‌شود تا صادرات نفت بسیار نفس‌گیر شود. با توجه به شرایط کشور و موضوع تحریم‌ها، صادرات فرآورده به بازارهایی مانند عراق، پاکستان، افغانستان و ... براحتی در دسترس هستند در حالی‌که چنین امتیازی برای نفت خام و میعانات وجود ندارد. حجم بازار فراورده‌های نفتی اطراف ایران حداقل 140 میلیون لیتر است که یک امتیاز بزرگ برای معامله‌گران فرآورده‌های نفتی است.

3 – حجم معاملات؛ نکته دیگری است که باید در مقایسه نفت خام و فراورده به آن توجه کرد. اصولا برای صادرات نفت خام و میعانات باید آن را در محموله‌های دو میلیون بشکه‌ای صادر کرد چرا که بازار سنتی و ساد نفت ایران در شرق آسیا قرار دارد و اصولا از نظر بیمه‌ای، لجستیکی، حمل و نقل، مرسومات تجاری، ریسک و ... تفاوت‌های چشمگیری با فرآورده دارد.

نباید فراموش کرد نفتکش‌های VLCC نفت خام و میعانات ایران را به کشورهای مقصد منتقل می‌کنند در شرایطی که چنین وضعیتی در فراورده وجود ندارد و براحتی می‌توان فراورده‌های نفتی را از طریق نفتکش‌های جاده پیما، ریل و نفتکش‌های کوچک به کشورها و بنادر مقصد که عمدتا همسایه و هم مرز ایران هستند، جابجا کرد.

4 – نکته دیگر در این باره به موضوع مباحث مالی بر می‌گردد؛ واضح و مبرهن است که تسویه حساب یک محموله 50 هزار لیتری بنزین یا گازوئیل با تسویه محموله دو میلیون بشکه‌ای نفت خام کاملا متفاوت است.

یکی از ویژگی‌های مثبت عرضه فرآورده در بورس آن است که خریداران با نقدینگی و سرمایه بسیار کمتری می‌توانند محموله خریداری کنند در شرایطی که چنین امتیازی برای نفت خام و میعانات اصولا وجود خارجی ندارد. در واقع پرداخت 5 میلیارد تومان با پرداخت 50 میلیون دلار بسیار اختلاف دارد و به همین دلیل، خریداران فرآورده می‌توانند محموله‌های بسیار کوچک‌تر با سرمایه ناچیز به نسبت نفت‌خام را دریافت کرده و آن را صادر کنند.

5 – ریسک هم تفاوت دیگری است که نباید آن را فراموش کرد. ریسک خرید نفت ایران چه از شرکت ملی نفت و چه از بورس ریسک بسیار بزرگی را می‌طلبد؛ از آنجا که بیمه‌گذاران بزرگ جهان و همچنین شرکت‌های حمل و نقل و تجاری از حضور در روند معاملات نفت ایران واهمه دارند، خرید محموله از ایران ریسک بالایی دارد و حتی اگر تخفیف غیرمرسوم نیز در نظر گرفته شود، این ریسک همچنان مانع خرید نفت ایران می‌شود.

هم اکنون بیش از 6 دلار تخفیف به متقاضیان نفت در بورس داده می‌شود و تسهیلات عجیبی نیز برای آنان در نظر گرفته شده اما باز هم خبری از خریدار نیست. این وضعیت در فرآورده‌های نفتی جاری نیست بطوری که ریسک صادرات فرآورده‌های نفتی در مقایسه با معامله نفت ایران، بسیار ناچیز است.

در کنار این مسائل باید به این مهم توجه داشت که شناسایی نفت و میعانات گازی ایران در مقاصد بسیار ساده است درست برخلاف فرآورده‌های نفتی که بسیار سخت و زما‌ن‌بر است.

به بیان ساده‌تر، اصولا ماهیت معاملات نفت و فرآورده با یکدیگر تفاوت چشمگیری دارند چه از نظر بازار و ریسک و چه از بعد تجاری و عملیاتی.
این ساده‌ترین تفاوت‌هایی است که میان معامله نفت  خام و فرآورده وجود ندارد و به هیچ عنوان ارتباطی به کم‌کاری شرکت ملی نفت ندارد؛ توجه به این بدیهیات می‌تواند کارشناسان را در ارائه نظرات یاری کند.

شنبه ۷ دی ۱۳۹۸ ساعت ۱۱:۲۴