هشدار طراح کودتا 28 مرداد به شاه
کسی که در انگلستان این کودتا را مدیریت کرد معاون اقتصادی وزارت خارجه انگلستان همین آقای سردنیس رایت بود که مسئول رتق و فتق امور نفت نیز است.
به گزارش «ميزنفت» به نقل از فارس علی‌اکبر عبدالرشیدی روزنامه نگار، مترجم، نویسنده، و خبرنگار ایرانی با چند نفر از افراد مشهور گفت‌وگو کرده، یکی از کسانی که گفت‌وگو کرده، سر دنیس رایت بود.
دنیس رایت پس از کودتای 28 مرداد سال 1332 و سرنگونی دولت محمد مصدق ـ که روابط سیاسی با بریتانیا را قطع کرده بود ـ به عنوان نمایندهٔ دیپلماتیک دولت انگلستان در ایران مأمور بازگشایی سفارت انگلستان در تهران شد.
وی بار دیگر در سال 1963 به‌عنوان سفیر به ایران بازگشت و در طی دو دوره (1963-1971) مسئولیت سفارت بریتانیا در تهران را بر عهده داشت.
بنابر اسناد دولتی انگلستان که در سال 2009 از طبقه‌بندی خارج شد، رایت پس از پیروزی انقلاب ایران (1357) در سال 1357 و سقوط محمدرضا پهلوی از سوی جیمز کالاهان نخست وزیر وقت بریتانیا به‌صورت محرمانه به دیدار شاه ایران در باهاما رفت و به وی هشدار داد که از سفر به انگلستان خودداری کند.
*شما در زمان کودتا چند ساله بودید و چه خاطره دارید؟
آشنایی بنده با رسانه نخست با روزنامه بود حدود سال‌های 1332 که کودتای 28 مرداد اتفاق افتاد روزنامه‌ها را دست پدر، دایی یا برادر و مردم می‌دیدم و برایم خیلی جذاب بود که این روزنامه چیست؟ آن زمان بنده چهار سال داشتم.
آن زمان تازه مردم شروع به خرید رادیو کردند تا اخبار را دنبال کنند ما هم رادیو خریدیم رادیو جاذبه‌های زیادی برای من داشت.
من کاریکاتوری از کودتای 28 مرداد که در تهران رخ می‌داد را در خیابانهای کرمان مستقیم دیدم. و روزنامه‌هایی که با آب و تاپ اخبار مربوط به کودتا و محاکمه دکتر مصدق و عکس افسران را چاپ می‌کردند. جذابیت بسیاری برای من داشت.
اما آنچه در خاطرم ماند و حک شد ماجرای کشتن سرهنگ سخایی در کرمان و اهانت‌هایی بود که به این افسر شجاع ایرانی شد.
*شما با سر دنیس رایت مصاحبه داشتید این شخص چه نقشی در کودتای 28 مرداد داشت؟
زمانی که به پیشنهاد مرحوم «هنردوست» برای تهیه یک مجموعه گرایش‌های تلویزیونی در سال 1372 به انگلستان رفتم شروع به مکاتبه با افراد سیاسی ، علمی ، فرهنگی پرداختم.
بدون شک مصاحبه با شخصیت‌های تأثیر گذار در ایران در حیطه کاری ما بود؟ بنده با آنتونی پارسونز آخرین سفیر انگلستان در ایران، دیوید اوئن وزیر خارجه انگلستان ، سر دنیس رایت و ... مصاحبه داشتم.
این سردنیس رایت کسی است که سه دوره مسئول سفارت ایران بود و در تاریخ از او به عنوان سفیر کودتا نام می‌برند.
پیدا کردن چنین شخصیت‌ها توسط ایرانیان کار سختی است من توانستم از طریق فرهنگستان‌های مختلف انگلستان که این شخصیت‌ها آنجا عضو هستند و مقاله می‌دهند آدرسش را پیدا کنم.
سردنیس رایت خیلی سنت گرا بود و فقط باید کتبی مذاکره می‌کردم و شرایط مصاحبه را هم برایشان توضیح دادم، ایشان حتی برای ما شرط هم گذاشت که در این مصاحبه، هیچ اسمی از کودتا و انقلاب برده نشود و 300 پوند هم باید به او پرداخت می‌کردم که همه این اتفاقات افتاد اما بعد از مصاحبه درباره کودتا و انقلاب هم صحبت کرد.
کسی که در انگلستان این کودتا را مدیریت کرد معاون اقتصادی وزارت خارجه انگلستان همین آقای سردنیس رایت بود که مسئول رتق و فتق امور نفت نیز است.
تصور من این است که ایشان حتما در این کودتا و طراحی آن دست داشته است. سه روز بعد از کودتا سردنیس رایت با یک هواپیما و گروهی از افراد وارد تهران شده و پرجم انگلستان را در سفارت سوئیس بالا می‌برند. سال ها در ایران می‌ماند یک دوره به عنوان کاردار و دو دوره هم به عنوان سفیر باقی می‌ماند و بعد از برگشتنش به انگلستان هم مسئولیت معاونت وزارت خارجه انگلستان را در دست می‌گیرد.
از سوی دیگر زمان پیروزی انقلاب هم زمانی که شاه به «باهاما» می‌رود دولت انگلستان همین فرد را به عنوان رابط به دیدن شاه می فرستد و حرف هایی می زنند که تا آن روز محرمانه بود اما در مصاحبه با ما گفت و همین نشان از بازیگری فعال او دارد وی فارسی خوب می‌دانست و ازایران شناخت خوبی هم داشت.
زمان مصاحبه با گارد بسته صحبت می کرد و اطلاعات زیادی نمی‌داد اما اطلاعاتی که ما می‌خواستیم در همان مصاحبه نیم ساعته در اخیتارمان قرار گرفت.
بخشی از این اطلاعات مربوط به شناخت افراد بود چون می‌دانستم جز افسران بلندپایه عملیاتی بود که می‌توانست اطلاعات زیادی حتی اگر مخدوش باشد در اختیار ما قرار دهد. باز هم به درد می‌خورد.
اطلاعاتی درباره افرادی مانند سید ضیا‌الدین طباطبایی، حسنعلی منصور، ارنست پرون، هویدا، عبدالله انتظام، حسین علاء و آیرون ساید و ... بدهد.
من قبل از این مصاحبه برخی خاطرات آنتونی ایدن را ترجمه کردم و فصل مهم این خاطرات مربوط به ایران است و این فصل را من ترجمه کردم و خوشبختانه در ایران هم چاپ شده است و اطلاعات بسیار خوبی هم دارد گاهی تعجب می‌کنم که چرا در بررسی تحولات ملی شدن نفت به خاطرات او استناد نمی‌شود؟
چرا که خاطرات بسیار خوبی دارد حتی او در این خاطرات می‌گوید که طراحی کودتا در لندن شده و آمریکایی ها فقط در این زمینه نظاره کرده‌اند؟.
او حتی معتقد است که دولت آمریکا در آن زمان موافقتی با اجرای کودتا نداشته است و به همین علت خود دولت و رییس جمهوری با انجام کودتا مخالفت می‌کردند.بنابراین انگلیسی‌ها نقش زیادی در آغاز اندیشه کودتا و طراحی آن داشتند.
ایدن در بخش دیگری می‌گوید که آمریکایی‌ها دراین زمینه حاضر به مذاکره نبودند به گونه ای که ما هیئت هایی را سر راه وزیر خارجه آمریکا قرار می‌دادیم تا آنان را وارد این بحث کنیم و رضایشتان را دریافت کنیم. اتفاق دیگر اینکه در آن مقطع انتخابات آمریکا رخ می‌دهد و آیزنهاور هم رسما با این کودتا موافقت نکرد.
سردنیس رایت در مصاحبه‌ای که با ما داشت درباره انقلاب اسلامی و امام راحل نیز صحبت‌هایی کرد البته یک جاهایی مشخص بود که اجازه صحبت ندارد یا اینکه تمایلی به این بحث ندارد اما بهرحال مطرح کرد که بسیاری از اطلاعاتش را دستگاه اطلاعاتی آلمان داده که منابعشان نیز مخدوش است با این حال اینها می‌خواستند چنین اطلاعاتی را باور کنند.
در بخشی ازاین کتاب آمده که جرج تنت معتقد است سخنان شخصیت‌های برجسته دولت آمریکا باید از فیلترهایی بگذارد شخصیت‌هایی نظیر رئیس جمهور، وزیر خارجه، رئیس شورای امنیت ملی و ... در نهایت باید به امضای رییس CIA در بیاید تا اطلاعات امنیت ملی لو نرود.
تنت می‌گوید که تنها یکی از سخنرانی‌ها مهم جرج بوش از این فیلتر رد نشد و به همین جهت در این سخنرانی به وجود سلاح کشتار جمعی در عراق اذعان شد.
آنتونی پارسونز که ابتدا سفیر انگستان در ایران بود و بعد سفیر انگلستان در سازمان ملل شد در مصاحبه‌اش نکته جالبی می‌گوید که تا آن زمان کسی خبر نداشته وی کتاب «پاسخ به تاریخ» شاه ایران را پیش از انتشار ویرایش کرده بوده است و این درخواست را نیز ناشر از او داشت است اما حتی خود محمدرضا پهلوی هم از این ویرایش بی اطلاع بوده است، بنابراین چنین رویه حذف و تعدیل آثار در اسناد و کتاب‌ها نیز وجود داشته است.
هیلاری کلینتون وزیر خارجه پیشین آمریکا که یکی از کتاب‌هایش را نیز ترجمه کرده‌ام و به زودی منتشر می‌شود به صراحت می‌گوید که این کتاب از مسیرهای مختلفی عبور کرده و بخشی از مباحث حتی در آن قید نشده است.
در نهایت بنده اعتقادم این است که آثار مربوط به خاطرات انقلاب باید از زبان افرادی که در این زمینه زنده هستند و اطلاعات زیاد دارند با تیراژ زیاد منتشر شود و در کتابخانه‌ها جا بگیرد تا دانشجویان و محققان از آنها استفاده کنند.
دنیس رایت پس از کودتای 28 مرداد سال 1332 و سرنگونی دولت محمد مصدق ـ که روابط سیاسی با بریتانیا را قطع کرده بود ـ به عنوان نمایندهٔ دیپلماتیک دولت انگلستان در ایران مأمور بازگشایی سفارت انگلستان در تهران شد.
وی بار دیگر در سال 1963 به‌عنوان سفیر به ایران بازگشت و در طی دو دوره (1963-1971) مسئولیت سفارت بریتانیا در تهران را بر عهده داشت.
بنابر اسناد دولتی انگلستان که در سال 2009 از طبقه‌بندی خارج شد، رایت پس از پیروزی انقلاب ایران (1357) در سال 1357 و سقوط محمدرضا پهلوی از سوی جیمز کالاهان نخست وزیر وقت بریتانیا به‌صورت محرمانه به دیدار شاه ایران در باهاما رفت و به وی هشدار داد که از سفر به انگلستان خودداری کند.
*شما در زمان کودتا چند ساله بودید و چه خاطره دارید؟
آشنایی بنده با رسانه نخست با روزنامه بود حدود سال‌های 1332 که کودتای 28 مرداد اتفاق افتاد روزنامه‌ها را دست پدر، دایی یا برادر و مردم می‌دیدم و برایم خیلی جذاب بود که این روزنامه چیست؟ آن زمان بنده چهار سال داشتم.
آن زمان تازه مردم شروع به خرید رادیو کردند تا اخبار را دنبال کنند ما هم رادیو خریدیم رادیو جاذبه‌های زیادی برای من داشت.
من کاریکاتوری از کودتای 28 مرداد که در تهران رخ می‌داد را در خیابانهای کرمان مستقیم دیدم. و روزنامه‌هایی که با آب و تاپ اخبار مربوط به کودتا و محاکمه دکتر مصدق و عکس افسران را چاپ می‌کردند. جذابیت بسیاری برای من داشت.
اما آنچه در خاطرم ماند و حک شد ماجرای کشتن سرهنگ سخایی در کرمان و اهانت‌هایی بود که به این افسر شجاع ایرانی شد.
*شما با سر دنیس رایت مصاحبه داشتید این شخص چه نقشی در کودتای 28 مرداد داشت؟
زمانی که به پیشنهاد مرحوم «هنردوست» برای تهیه یک مجموعه گرایش‌های تلویزیونی در سال 1372 به انگلستان رفتم شروع به مکاتبه با افراد سیاسی ، علمی ، فرهنگی پرداختم.
بدون شک مصاحبه با شخصیت‌های تأثیر گذار در ایران در حیطه کاری ما بود؟ بنده با آنتونی پارسونز آخرین سفیر انگلستان در ایران، دیوید اوئن وزیر خارجه انگلستان ، سر دنیس رایت و ... مصاحبه داشتم.
این سردنیس رایت کسی است که سه دوره مسئول سفارت ایران بود و در تاریخ از او به عنوان سفیر کودتا نام می‌برند.
پیدا کردن چنین شخصیت‌ها توسط ایرانیان کار سختی است من توانستم از طریق فرهنگستان‌های مختلف انگلستان که این شخصیت‌ها آنجا عضو هستند و مقاله می‌دهند آدرسش را پیدا کنم.
سردنیس رایت خیلی سنت گرا بود و فقط باید کتبی مذاکره می‌کردم و شرایط مصاحبه را هم برایشان توضیح دادم، ایشان حتی برای ما شرط هم گذاشت که در این مصاحبه، هیچ اسمی از کودتا و انقلاب برده نشود و 300 پوند هم باید به او پرداخت می‌کردم که همه این اتفاقات افتاد اما بعد از مصاحبه درباره کودتا و انقلاب هم صحبت کرد.
کسی که در انگلستان این کودتا را مدیریت کرد معاون اقتصادی وزارت خارجه انگلستان همین آقای سردنیس رایت بود که مسئول رتق و فتق امور نفت نیز است.
تصور من این است که ایشان حتما در این کودتا و طراحی آن دست داشته است. سه روز بعد از کودتا سردنیس رایت با یک هواپیما و گروهی از افراد وارد تهران شده و پرجم انگلستان را در سفارت سوئیس بالا می‌برند. سال ها در ایران می‌ماند یک دوره به عنوان کاردار و دو دوره هم به عنوان سفیر باقی می‌ماند و بعد از برگشتنش به انگلستان هم مسئولیت معاونت وزارت خارجه انگلستان را در دست می‌گیرد.
از سوی دیگر زمان پیروزی انقلاب هم زمانی که شاه به «باهاما» می‌رود دولت انگلستان همین فرد را به عنوان رابط به دیدن شاه می فرستد و حرف هایی می زنند که تا آن روز محرمانه بود اما در مصاحبه با ما گفت و همین نشان از بازیگری فعال او دارد وی فارسی خوب می‌دانست و ازایران شناخت خوبی هم داشت.
زمان مصاحبه با گارد بسته صحبت می کرد و اطلاعات زیادی نمی‌داد اما اطلاعاتی که ما می‌خواستیم در همان مصاحبه نیم ساعته در اخیتارمان قرار گرفت.
بخشی از این اطلاعات مربوط به شناخت افراد بود چون می‌دانستم جز افسران بلندپایه عملیاتی بود که می‌توانست اطلاعات زیادی حتی اگر مخدوش باشد در اختیار ما قرار دهد. باز هم به درد می‌خورد.
اطلاعاتی درباره افرادی مانند سید ضیا‌الدین طباطبایی، حسنعلی منصور، ارنست پرون، هویدا، عبدالله انتظام، حسین علاء و آیرون ساید و ... بدهد.
من قبل از این مصاحبه برخی خاطرات آنتونی ایدن را ترجمه کردم و فصل مهم این خاطرات مربوط به ایران است و این فصل را من ترجمه کردم و خوشبختانه در ایران هم چاپ شده است و اطلاعات بسیار خوبی هم دارد گاهی تعجب می‌کنم که چرا در بررسی تحولات ملی شدن نفت به خاطرات او استناد نمی‌شود؟
چرا که خاطرات بسیار خوبی دارد حتی او در این خاطرات می‌گوید که طراحی کودتا در لندن شده و آمریکایی ها فقط در این زمینه نظاره کرده‌اند؟.
او حتی معتقد است که دولت آمریکا در آن زمان موافقتی با اجرای کودتا نداشته است و به همین علت خود دولت و رییس جمهوری با انجام کودتا مخالفت می‌کردند.بنابراین انگلیسی‌ها نقش زیادی در آغاز اندیشه کودتا و طراحی آن داشتند.
ایدن در بخش دیگری می‌گوید که آمریکایی‌ها دراین زمینه حاضر به مذاکره نبودند به گونه ای که ما هیئت هایی را سر راه وزیر خارجه آمریکا قرار می‌دادیم تا آنان را وارد این بحث کنیم و رضایشتان را دریافت کنیم. اتفاق دیگر اینکه در آن مقطع انتخابات آمریکا رخ می‌دهد و آیزنهاور هم رسما با این کودتا موافقت نکرد.
سردنیس رایت در مصاحبه‌ای که با ما داشت درباره انقلاب اسلامی و امام راحل نیز صحبت‌هایی کرد البته یک جاهایی مشخص بود که اجازه صحبت ندارد یا اینکه تمایلی به این بحث ندارد اما بهرحال مطرح کرد که بسیاری از اطلاعاتش را دستگاه اطلاعاتی آلمان داده که منابعشان نیز مخدوش است با این حال اینها می‌خواستند چنین اطلاعاتی را باور کنند.
در بخشی ازاین کتاب آمده که جرج تنت معتقد است سخنان شخصیت‌های برجسته دولت آمریکا باید از فیلترهایی بگذارد شخصیت‌هایی نظیر رئیس جمهور، وزیر خارجه، رئیس شورای امنیت ملی و ... در نهایت باید به امضای رییس CIA در بیاید تا اطلاعات امنیت ملی لو نرود.
تنت می‌گوید که تنها یکی از سخنرانی‌ها مهم جرج بوش از این فیلتر رد نشد و به همین جهت در این سخنرانی به وجود سلاح کشتار جمعی در عراق اذعان شد.
آنتونی پارسونز که ابتدا سفیر انگستان در ایران بود و بعد سفیر انگلستان در سازمان ملل شد در مصاحبه‌اش نکته جالبی می‌گوید که تا آن زمان کسی خبر نداشته وی کتاب «پاسخ به تاریخ» شاه ایران را پیش از انتشار ویرایش کرده بوده است و این درخواست را نیز ناشر از او داشت است اما حتی خود محمدرضا پهلوی هم از این ویرایش بی اطلاع بوده است، بنابراین چنین رویه حذف و تعدیل آثار در اسناد و کتاب‌ها نیز وجود داشته است.
هیلاری کلینتون وزیر خارجه پیشین آمریکا که یکی از کتاب‌هایش را نیز ترجمه کرده‌ام و به زودی منتشر می‌شود به صراحت می‌گوید که این کتاب از مسیرهای مختلفی عبور کرده و بخشی از مباحث حتی در آن قید نشده است.
در نهایت بنده اعتقادم این است که آثار مربوط به خاطرات انقلاب باید از زبان افرادی که در این زمینه زنده هستند و اطلاعات زیاد دارند با تیراژ زیاد منتشر شود و در کتابخانه‌ها جا بگیرد تا دانشجویان و محققان از آنها استفاده کنند.
چهارشنبه ۲۸ مرداد ۱۳۹۴ ساعت ۱۶:۱۰
کد مطلب: 8214
