ماتئی، نسخه قدیمی تر رئیس توتال
حادثه ای که برای دومارژی رخ داد همان اتفاقی است که در سال ۱۹۶۲ برای مدیرعامل وقت انی رخ داد هرچند که شاید به لحاظ دلیل این اتفاق ها تفاوت های بسیاری وجود داشته باشد اما به هر حال، کشته شدن دومارژی اذهان را به نحوه کنار گذاشتن ماتئی از صنعت نفت جهان سوق می دهد.
وحید حاجی پور/ ماجرای سقوط هواپیمای دومارژی رئیس اجرایی شرکت توتال، بیش از آن که یک حادثه تلقی شود، تراژدی غم باری است که اذهان را به سمت اتفاقات سال ۱۹۶۲ می برد؛ روزهایی که هواپیمای انریکو ماتئی مدیرعامل اسبق و معروف شرکت انی، در یک حادثه هوایی کشته شد.
به گزارش «ميزنفت»، حادثه ای که برای دومارژی رخ داد همان اتفاقی است که در سال ۱۹۶۲ برای مدیرعامل وقت انی رخ داد هرچند که شاید به لحاظ دلیل این اتفاق ها تفاوت های بسیاری وجود داشته باشد اما به هر حال، کشته شدن دومارژی اذهان را به نحوه کنار گذاشتن مائتی از صنعت نفت جهان سوق می دهد.
اما ماجرای سقوط هواپیمای مائتی چه بود؟
چنبره شرکتهای امریکایی و انگلیسی بر صنایع و بازارهای نفتی جهان تا ابتدای دهه ۷۰میلادی، مرزبندی بسیار شفاف و روشنی را با سایر شرکتهای نفتی روشن کرده بود؛مرزبندی که به همگان نشان می داد تا جایی که هفت خواهران باشند هیچ شرکتی نباید باشد.
با ملی شدن صنعت نفت ایران و تلاش همه جانبه کشورهای غربی برای برهم زدن برنامه ملی گرایی در نفت ایران، هفت خواهران با حمایت دول خویش راه ایران را در پیش گرفتند و پس از عملیات آژاکس سکان نفت ایران را به دست گرفتند و در این میان، شرکت هایی که در زمان نخست وزیری مصدق قصد داشتند خود را به ایران برسانند بزرگترین متضرر بودند.
از جمله این شرکت ها شرکت انی ایتالیا بود که در زمان ملی شدن صنعت نفت ایران، نفتکش رزماری را به ایران فرستاد اما هنگام برگشت توسط ناوهای انگلیسی توقیف شد و توفیق بزرگی را از دست داد. این چهره تاثیرگذار نفت جهان اما همچنان به تلاش های خود برای حضور در ایران ادامه داد تا جایی که دلال عشقی شاه و یک شاهزاده ایتالیایی شد و زمینه را برای ازدواج شاه ایران با این شاهزاده را فراهم کرد. نزدیکی روابط شاه و ماتئی باعث شد تا هفت شرکت نفتی جهان با وی سر میز مذاکره بنشینند و وی را متقاعد کنند در برنامه جدیدی که پس از کودتا در نظر گرفته شده است سهمی از نفت ایران برای انی در نظر گرفته می شود. مائتی پس از این جلسه نام این تیول نفتی را «هفت خواهران» گذاشت و از ان روز به ۷ شرکت نفتی هفت خواهران گفته شد.
چمدان های ماتئی برای سفر به ایران پس از کودتا در حال بسته شدن بود که از لندن خبر رسید در طرح جدید هفت خواهران، هیچ سهمی برای انی در نظر گرفته نشده است و این شرکت باید قید حضور در خلیج فارس را بزند؛ عصبانیت وی از این موضوع به اوج خود رسید اما اکنون بهترین زمان برای جبران خدمت ماتئی به شاه ایران بود. مدیرعامل وقت شرکت انی که روابط ویژه ای با محمد رضا پهلوی داشت گام در راه خطرناکی گذاشته بود؛ مبارزه با هفت خواهران.
در همان ایام روزنامه ها و رسانه های ایتالیایی در حمایت از ملی شدن صنعت نفت ایران و مصدق، کودتا علیه دولت ایران را محکوم می کردند و در مقالات خود استثمار جدید عرب علیه ایران را به باد انتقاد گرفتند. بررسی های تاریخی نشان می دهد مردم ایتالیا،ژاپن و امریکای جنوبی علیه سیاست های استعماری غرب و حمایت از ملی شدن صنعت نفت ایران سخن می گفتند و کمک به نهضت ملی شدن نفت را به عنوان یک مطالبه عمومی مطرح می کردند.
انریکو ماتئی هم سوار بر این موج سعی در تغییر وضعیت خود در ایران داشت؛ مردی که در میان چهره های سرشناس نفتی جهان مدیری باهوش شناخته می شد که با تلاش ها و برنامه های مدون خود، جایگاه انی را در صنعت نفت جهان ارتقا داد. انی بازمانده شرکت آجیپ بود که در سال ۱۹۳۶ از سوی موسولینی تاسیس شد. سال ۱۹۴۵ اداره این شرکت به دست یک پارتیزان سپرده شد که بازمانده از اقتصاد فاشیسمی بود که باید حذف می شد. نهایت این شرکت با ادغام در چند شرکت دیگر ادغام شد و نام انی را برای خود برگزید. انریکو طراح اصلی انی بود که یکی از قوانین ویژه اش به موضوع سهام داری مربوط است؛ طبق این قانون هیچ یک از سهامداران حق ندارند بیش از ۳ درصد سهام شرکت را در تملک خود داشته باشند.
انی برای حضور در نفت جهان به سراغ کشورهای تازه استقلال یافته افریقا رفت و امتیازهای خوبی را کسب کرد؛ به بیان ساده تر این شرکت با استفاده از روحیات ملی گرایی کشورهای نفتی و تنفر از فضای استعماری وارد این کشورها شده و امتیازات عادلانه تری نسبت به هفت خواهران را با کشورهای میزبان امضا کرد.
وی به دلیل جایگزینی شرکت نفت فرانسه در کنسرسیوم به مثابه گاوی وحشی در چینی فروشی بود زیرا این شکست را بیش از آن که اقتصادی بداند شخصی می دانست لذا از همه ابزار خود برای پایان دادن به رویه های هفت خواهران استفاده کرد.
انی ایتالیا یک بار دست به «قمار بزرگی» رد و نفتکش خود را برای واردات نفت از ایران به آبادان فرستاد اما در برنامه خود شکست بزرگی را تجربه کرد.همانطور که گفته شد ماتئی به قول هفت خواهران امیدوار بود اما رویای وی از سوی امریکایی ها به نابودی انجامید تا وی با یک پیشنهاد فوق العاده و جذاب به حضور شاه رسید.
وی با بررسی دقیق صنعت نفت ایران به نقطه ضعف بزرگی دست یافت؛ شرکت های کنسرسیوم به دلیل وفور منابع نفت و گاز در مناطق خشکی، مناطق دریایی را به فراموشی سپرده بودند زیرا هم هزینه بالایی را نسبت به مناطق خشکی روی دست کنسرسیوم می گذاشت و هم ریسک بالایی داشت. ماتئی با آگاهی از این موضوع پیشنهاد وسوسه انگیزی را به شاه داد هر چند که برای انی دارای جذابیت های بالایی نبود اما آبنده نگری و حس انتقامجویی وی، انی را به خلیج فارس کشاند.
سال ۱۹۵۸ اولین قرارداد مشارکت در اکتشاف و بهره برداری از منابع نفت برای ایجاد شرکت نفت ایران و ایتالیا – شرکت سیریپ- که به قرارداد ۲۵-۷۵ معروف شد بین شرکت انی و شرکت ملی نفت ایران امضا شد. قرارداد امضا شده به هیچ عنوان جاذبیت نفت ارزانی که کنسرسیوم در اختیار داشت را در خود نمی دید اما ماتئی با دریافت چراغ سبز از شاه ایران، لرزه ای بزرگ در تن هفت خواهران انداخت و تحولی چشمگیر در قراردادهای نفتی دنیا به وجود آورد و قاعده ۵۰- ۵۰ کنسرسیم را با ایران و سایر کشورهای نفتی با ابهامات فراونی همراه کرد. مهم ترین سوال ایحاد شده در اذهان هم مربوط به این ابهام بود که آبا ارزش نفت به قدری بالاست که شرکت میهمان حاضر است ۷۵ درسد از تولید نفت در دریا را که هزینه استخراح نفت آن بسیار فراتر از مناطق خشکی است به کشور میزبان اختصاص دهد.
با سنت شکنی انی در قراردادهای نفتی اعتراضات نسبت به استثمار هفت خواهران را تشدید کرد تا شاید هفت خواهران افسوس بی تعهدی خود نسبت به استفاده از انی در کنسرسیوم را بخورد زیرا این اعتراضات به کشورهای دیکر منطقه و جهان نیز تسری پیدا کرد. او تواسنت انتقام دیرینه خود را از هفت خواهران بگیرد و نام خود را به عنوان فردی که قراردادهای ۵۰-۵۰ را منسوخ کرد در جهان ثبت کند.
این در حالی بود که در ایتالیا وی را به دلیل سهل انگاری در خرید نفت از ایران و زد و بند با هفت خواهران سرزنش می کردند اما با این قرارداد به چنان مشروعیتی دست یافت که قصد داشت قراردادهای دیگری را با ایران و سایر کشورهای نفتی منعقد کند. با نوع قراردادهایی که انی در نظر داشت هیچ یک از کشورهای نفتی جهان که در مسیر ملی شدن صنعت نفت خود بودند روی خوشی به هقت خواهران نشان نمی دادند. ماتئی سفرهای زیادی را به ایران داشت و در آغاز بهره برداری از منطقه بهرگان با حضور در آیین افتتاح تولید نفت از دریا، سخنرانی پرشوری را در قراردادهای جدید نفتی به تیتر یک رسانه های جهان تبدیل کرد.
قرارداد انی با ایران که بعدا توسط شرکت امریکایی امریکن اینترنشنال که با نام آموکو مشهور شد تکرار شد تا نتیجه دادن حس انتقامجویی انی به سود کشورهای نفتی پایان یابد. شاه نیز با بهره برداری از این فضا و تهدید صوری کنسرسیوم در باره افزایش سهم ایران، فضا را برای «سفید خوانی» خود در جهت تطهیر عملکرد ضعیف خود در ماجرای کودتا علیه دولت مصدق آماده می دید و سعی کرد خود را قهرمان ملی معرفی می کند.
ماتئی پس از انتقام از هفت خواهران روز به روز در حال قدرت گرفتن بود اما سفر وی به افریقا برای امضای قرارداد دیگری به سفر پایانی وی تبدیل شد. سال ۱۹۶۷ هواپیمای اختصاصی شرکت انی در آخرین پرواز خود به طور مشکوک و ابهام آمیزی سقوط کرد و ماتئی کشته شد؛ بسیاری از صاحب نظران اقتصادی و سیاسی مرک وی را ناشی از دستکاری هواپیمای وی و کاملا برنامه ریزی شده می دانند که اصلی ترین متهم آن، هفت خواهران بود هرچند که هفت خواهران این اتهام را رد کرده و برای وی مراسم یادبود به پا کردند.
شاید اگر هفت خواهران به قول و قرار خود با مائتی پایبند بودند نه رنسانس بزرگ قراردادی در جهان رخ می داد، نه منافع ان ها به پایان راه نزدیک می شد، نه دریاها نفتی می شدند و نه مائتی کشته می شد. مائتی در راه انتقام شخصی از هفت خواهران، آسیبی جدی به شرکت های امریکایی و انگلیسی وارد کرد و برای این مهم از خود هم گذشت اما ثمرات آن به سود کشورهای نفتی تمام شد و بس.
به گزارش «ميزنفت»، حادثه ای که برای دومارژی رخ داد همان اتفاقی است که در سال ۱۹۶۲ برای مدیرعامل وقت انی رخ داد هرچند که شاید به لحاظ دلیل این اتفاق ها تفاوت های بسیاری وجود داشته باشد اما به هر حال، کشته شدن دومارژی اذهان را به نحوه کنار گذاشتن مائتی از صنعت نفت جهان سوق می دهد.
اما ماجرای سقوط هواپیمای مائتی چه بود؟
چنبره شرکتهای امریکایی و انگلیسی بر صنایع و بازارهای نفتی جهان تا ابتدای دهه ۷۰میلادی، مرزبندی بسیار شفاف و روشنی را با سایر شرکتهای نفتی روشن کرده بود؛مرزبندی که به همگان نشان می داد تا جایی که هفت خواهران باشند هیچ شرکتی نباید باشد.
با ملی شدن صنعت نفت ایران و تلاش همه جانبه کشورهای غربی برای برهم زدن برنامه ملی گرایی در نفت ایران، هفت خواهران با حمایت دول خویش راه ایران را در پیش گرفتند و پس از عملیات آژاکس سکان نفت ایران را به دست گرفتند و در این میان، شرکت هایی که در زمان نخست وزیری مصدق قصد داشتند خود را به ایران برسانند بزرگترین متضرر بودند.
از جمله این شرکت ها شرکت انی ایتالیا بود که در زمان ملی شدن صنعت نفت ایران، نفتکش رزماری را به ایران فرستاد اما هنگام برگشت توسط ناوهای انگلیسی توقیف شد و توفیق بزرگی را از دست داد. این چهره تاثیرگذار نفت جهان اما همچنان به تلاش های خود برای حضور در ایران ادامه داد تا جایی که دلال عشقی شاه و یک شاهزاده ایتالیایی شد و زمینه را برای ازدواج شاه ایران با این شاهزاده را فراهم کرد. نزدیکی روابط شاه و ماتئی باعث شد تا هفت شرکت نفتی جهان با وی سر میز مذاکره بنشینند و وی را متقاعد کنند در برنامه جدیدی که پس از کودتا در نظر گرفته شده است سهمی از نفت ایران برای انی در نظر گرفته می شود. مائتی پس از این جلسه نام این تیول نفتی را «هفت خواهران» گذاشت و از ان روز به ۷ شرکت نفتی هفت خواهران گفته شد.
چمدان های ماتئی برای سفر به ایران پس از کودتا در حال بسته شدن بود که از لندن خبر رسید در طرح جدید هفت خواهران، هیچ سهمی برای انی در نظر گرفته نشده است و این شرکت باید قید حضور در خلیج فارس را بزند؛ عصبانیت وی از این موضوع به اوج خود رسید اما اکنون بهترین زمان برای جبران خدمت ماتئی به شاه ایران بود. مدیرعامل وقت شرکت انی که روابط ویژه ای با محمد رضا پهلوی داشت گام در راه خطرناکی گذاشته بود؛ مبارزه با هفت خواهران.
در همان ایام روزنامه ها و رسانه های ایتالیایی در حمایت از ملی شدن صنعت نفت ایران و مصدق، کودتا علیه دولت ایران را محکوم می کردند و در مقالات خود استثمار جدید عرب علیه ایران را به باد انتقاد گرفتند. بررسی های تاریخی نشان می دهد مردم ایتالیا،ژاپن و امریکای جنوبی علیه سیاست های استعماری غرب و حمایت از ملی شدن صنعت نفت ایران سخن می گفتند و کمک به نهضت ملی شدن نفت را به عنوان یک مطالبه عمومی مطرح می کردند.
انریکو ماتئی هم سوار بر این موج سعی در تغییر وضعیت خود در ایران داشت؛ مردی که در میان چهره های سرشناس نفتی جهان مدیری باهوش شناخته می شد که با تلاش ها و برنامه های مدون خود، جایگاه انی را در صنعت نفت جهان ارتقا داد. انی بازمانده شرکت آجیپ بود که در سال ۱۹۳۶ از سوی موسولینی تاسیس شد. سال ۱۹۴۵ اداره این شرکت به دست یک پارتیزان سپرده شد که بازمانده از اقتصاد فاشیسمی بود که باید حذف می شد. نهایت این شرکت با ادغام در چند شرکت دیگر ادغام شد و نام انی را برای خود برگزید. انریکو طراح اصلی انی بود که یکی از قوانین ویژه اش به موضوع سهام داری مربوط است؛ طبق این قانون هیچ یک از سهامداران حق ندارند بیش از ۳ درصد سهام شرکت را در تملک خود داشته باشند.
انی برای حضور در نفت جهان به سراغ کشورهای تازه استقلال یافته افریقا رفت و امتیازهای خوبی را کسب کرد؛ به بیان ساده تر این شرکت با استفاده از روحیات ملی گرایی کشورهای نفتی و تنفر از فضای استعماری وارد این کشورها شده و امتیازات عادلانه تری نسبت به هفت خواهران را با کشورهای میزبان امضا کرد.
وی به دلیل جایگزینی شرکت نفت فرانسه در کنسرسیوم به مثابه گاوی وحشی در چینی فروشی بود زیرا این شکست را بیش از آن که اقتصادی بداند شخصی می دانست لذا از همه ابزار خود برای پایان دادن به رویه های هفت خواهران استفاده کرد.
انی ایتالیا یک بار دست به «قمار بزرگی» رد و نفتکش خود را برای واردات نفت از ایران به آبادان فرستاد اما در برنامه خود شکست بزرگی را تجربه کرد.همانطور که گفته شد ماتئی به قول هفت خواهران امیدوار بود اما رویای وی از سوی امریکایی ها به نابودی انجامید تا وی با یک پیشنهاد فوق العاده و جذاب به حضور شاه رسید.
وی با بررسی دقیق صنعت نفت ایران به نقطه ضعف بزرگی دست یافت؛ شرکت های کنسرسیوم به دلیل وفور منابع نفت و گاز در مناطق خشکی، مناطق دریایی را به فراموشی سپرده بودند زیرا هم هزینه بالایی را نسبت به مناطق خشکی روی دست کنسرسیوم می گذاشت و هم ریسک بالایی داشت. ماتئی با آگاهی از این موضوع پیشنهاد وسوسه انگیزی را به شاه داد هر چند که برای انی دارای جذابیت های بالایی نبود اما آبنده نگری و حس انتقامجویی وی، انی را به خلیج فارس کشاند.
سال ۱۹۵۸ اولین قرارداد مشارکت در اکتشاف و بهره برداری از منابع نفت برای ایجاد شرکت نفت ایران و ایتالیا – شرکت سیریپ- که به قرارداد ۲۵-۷۵ معروف شد بین شرکت انی و شرکت ملی نفت ایران امضا شد. قرارداد امضا شده به هیچ عنوان جاذبیت نفت ارزانی که کنسرسیوم در اختیار داشت را در خود نمی دید اما ماتئی با دریافت چراغ سبز از شاه ایران، لرزه ای بزرگ در تن هفت خواهران انداخت و تحولی چشمگیر در قراردادهای نفتی دنیا به وجود آورد و قاعده ۵۰- ۵۰ کنسرسیم را با ایران و سایر کشورهای نفتی با ابهامات فراونی همراه کرد. مهم ترین سوال ایحاد شده در اذهان هم مربوط به این ابهام بود که آبا ارزش نفت به قدری بالاست که شرکت میهمان حاضر است ۷۵ درسد از تولید نفت در دریا را که هزینه استخراح نفت آن بسیار فراتر از مناطق خشکی است به کشور میزبان اختصاص دهد.
با سنت شکنی انی در قراردادهای نفتی اعتراضات نسبت به استثمار هفت خواهران را تشدید کرد تا شاید هفت خواهران افسوس بی تعهدی خود نسبت به استفاده از انی در کنسرسیوم را بخورد زیرا این اعتراضات به کشورهای دیکر منطقه و جهان نیز تسری پیدا کرد. او تواسنت انتقام دیرینه خود را از هفت خواهران بگیرد و نام خود را به عنوان فردی که قراردادهای ۵۰-۵۰ را منسوخ کرد در جهان ثبت کند.
این در حالی بود که در ایتالیا وی را به دلیل سهل انگاری در خرید نفت از ایران و زد و بند با هفت خواهران سرزنش می کردند اما با این قرارداد به چنان مشروعیتی دست یافت که قصد داشت قراردادهای دیگری را با ایران و سایر کشورهای نفتی منعقد کند. با نوع قراردادهایی که انی در نظر داشت هیچ یک از کشورهای نفتی جهان که در مسیر ملی شدن صنعت نفت خود بودند روی خوشی به هقت خواهران نشان نمی دادند. ماتئی سفرهای زیادی را به ایران داشت و در آغاز بهره برداری از منطقه بهرگان با حضور در آیین افتتاح تولید نفت از دریا، سخنرانی پرشوری را در قراردادهای جدید نفتی به تیتر یک رسانه های جهان تبدیل کرد.
قرارداد انی با ایران که بعدا توسط شرکت امریکایی امریکن اینترنشنال که با نام آموکو مشهور شد تکرار شد تا نتیجه دادن حس انتقامجویی انی به سود کشورهای نفتی پایان یابد. شاه نیز با بهره برداری از این فضا و تهدید صوری کنسرسیوم در باره افزایش سهم ایران، فضا را برای «سفید خوانی» خود در جهت تطهیر عملکرد ضعیف خود در ماجرای کودتا علیه دولت مصدق آماده می دید و سعی کرد خود را قهرمان ملی معرفی می کند.
ماتئی پس از انتقام از هفت خواهران روز به روز در حال قدرت گرفتن بود اما سفر وی به افریقا برای امضای قرارداد دیگری به سفر پایانی وی تبدیل شد. سال ۱۹۶۷ هواپیمای اختصاصی شرکت انی در آخرین پرواز خود به طور مشکوک و ابهام آمیزی سقوط کرد و ماتئی کشته شد؛ بسیاری از صاحب نظران اقتصادی و سیاسی مرک وی را ناشی از دستکاری هواپیمای وی و کاملا برنامه ریزی شده می دانند که اصلی ترین متهم آن، هفت خواهران بود هرچند که هفت خواهران این اتهام را رد کرده و برای وی مراسم یادبود به پا کردند.
شاید اگر هفت خواهران به قول و قرار خود با مائتی پایبند بودند نه رنسانس بزرگ قراردادی در جهان رخ می داد، نه منافع ان ها به پایان راه نزدیک می شد، نه دریاها نفتی می شدند و نه مائتی کشته می شد. مائتی در راه انتقام شخصی از هفت خواهران، آسیبی جدی به شرکت های امریکایی و انگلیسی وارد کرد و برای این مهم از خود هم گذشت اما ثمرات آن به سود کشورهای نفتی تمام شد و بس.
سه شنبه ۲۹ مهر ۱۳۹۳ ساعت ۱۲:۲۷
کد مطلب: 3414