به گزارش میز نفت، مولفههای اقتصادی یکی از تاثیرگذارترین موارد در سیاستگذاری کلان کشور به حساب میآید. این مولفههای اقتصادی در حوزه انرژی به دلیل بازار جهانی شکل گرفته بر مبنای نیاز و منابع از اهمیت 2 چندانی برخوردار است. به عبارت دیگر در بخش انرژی مواردی از جمله صرفه اقتصادی و حرکت در بهینهترین مسیر به لحاظ سود و زیان جزء لاینفک تصمیمات کلان تلقی میشود.
در همین راستا یکی از پرتکرارترین سوالاتی که در بخش انرژی مطرح است، پیرامون تولید یکی از فراگیرترین حاملهای انرژی یعنی برق عنوان میشود. این سوال مهم در واقع به دنبال یافتن بهینهترین راهکار تولید برق از منظر مولفههای اقتصادی است. به زبان سادهتر تولید برق با استفاده از چه منبع انرژی کمترین هزینه را به دنبال دارد. در همین ارتباط، هفتمین گزارش از پرونده «آینده انرژی ایران» قصد پاسخ به سوال طرح شده را دارد.
در حال حاضر منابع تولید برق به طور کلی به دو دسته تجدیدپذیر و تجدیدناپذیر تقسیمبندی میشوند. منابع انرژی قابل جایگزین نظیر انرژی خورشید، انرژی بادی، انرژی زمینگرمایی و سایر منابع تمام نشدنی در دسته انرژی تجدیدپذیر قرار میگیرند. از سوی دیگر منابع انرژی تجدیدناپذیر نیز شامل سوختهای فسیلی نظیر گاز طبیعی، نفت، گاوزئیل و نفت کوره میشود. در این بین منابع انرژی دیگری نظیر انرژی هستهای وجود دارد که بسته به نوع منبع میتواند در هریک از دستههای عنوان شده ردهبندی شود.
با توجه به منابع متعدد قابل استفاده در تولید برق، پاسخ به این سوال مبنی بر اینکه کدام یک از این منابع اقتصادی تر است، نیاز به الزامات دقیقی دارد. در همین راستا نخست باید هزینههای انجام شده در یک واحد نیروگاهی بدون اتکا به منبع انرژی را دستهبندی کنیم.
بر همین مبنا به طور کلی تولید برق در یک واحد نیروگاهی به صرف هزینه در بخشهای هزینه سرمایهگذاری برای ساخت نیروگاه، هزینه عملیاتی در هنگام تولید، هزینه تعمیر و نگهداری نیروگاه و هزینه سوخت نیاز دارد.
طبیعتا با توجه به هزینهکرد در هر بخش میتوان یک منبع انرژی را به عنوان اقتصادیترین شیوه برای تولید برق نام برد. به عنوان مثال اگر تنها هزینه سوخت در نظر گرفته شود، منابع انرژی تجدیدپذیر به دلیل رایگان بودن، اقتصادیترین شیوههای تولید برق هستند.
نکته قابل توجه در این مسئله آن است که اتکا به جزئی از مجموعه هزینههای تولید برق نمیتواند، اطلاعات دقیقی از اقتصادی بودن یک منبع انرژی به ما بدهد. بر همین مبنا منطقیترین شیوه پاسخ به سوال طرح شده در ابتدای گزارش در نظر گرفتن مجموع این هزینه هاست.
*هزینه همتراز شده انرژی چگونه محاسبه میشود؟
بر همین مبنا جامع ترین شاخصی که میتواند، اقتصادی بودن یک واحد نیروگاهی را به معنای واقعی کلمه تعیین کند، شاخصی است که تحت عنوان هزینه همتراز شده انرژی (LCOE) شناخته میشود.
این شاخص از 2 جزء اساسی یعنی مجموع هزینههای یاد شده در تولید برق اعم از هزینه سرمایهگذاری، هزینه عملیاتی، هزینه تعمیر و نگهداری نیروگاه و هزینه سوخت و همچنین کل تولید برق یک واحد نیروگاهی در طول عمر این واحد تشکیل شده است. در همین راستا از تقسیم مجموع هزینههای یک واحد نیروگاهی به کل تولید برق این نیروگاه در طول عمر آن با در نظر گرفتن نرخ تنزیل، هزینه همتراز شده انرژی محاسبه میشود.
با توجه به جامعیت این شاخص در در نظر گرفتن هزینههای و تولید، هزینه همتراز شده انرژی میتواند میزان واقعی و دقیق هزینه تولید هر کیلووات ساعت برق را برای هر منبع انرژی معرفی کند.
*ارزانترین برق دنیا در چه نیروگاهی تولید میشود؟
بر مبنای شاخص هزینه همتراز شده انرزی یافتن ارزانترین واحدهای نیروگاهی دنیا کار دشواری نیست. بر این مبنا در حال حاضر بر اساس آمار آژانس بینالمللی انرژی به استناد شاخص هزینه همتراز شده انرژی ارزانترین برق دنیا در یک نیروگاه 1000 مگاواتی هستهای متعلق به کشور سوئد تولید میشود. بر این اساس در حال حاضر ارزانترین برق دنیا در نیروگاه اتمی سوئدی با هزینه 32.51 دلار برای هر مگاوات ساعت تولید میشود.
رتبه دوم ارزانترین برق دنیا در واحدهای نیروگاه اتمی نیز متعلق به یک نیروگاه اتمی در کشور سوئیس است که هزینه همتراز شده انرژی برای این واحد نیروگاهی 34.96 دلار برای هر مگاوات ساعت برق معرفی شده است.
نکته جالب توجه اینکه در بالاترین نرخ تنزیل در نظر گرفته شده، 8 مقام ابتدایی ارزانترین برق دنیا بر اساس شاخص هزینه همتراز شده انرژی در اختیار نیروگاههای اتمی واقع در کشورهای سوئد، سوئیس، فرانسه و ایالات متحده آمریکا است.
بر همین اساس رتبه نهم ارزانترین برق دنیا در اختیار یک منبع انرژی به غیر از انرژی اتمی است و یک نیروگاه 835 مگاواتی گازی در کشور مکزیک با هزینه همتراز شده انرژی 45.93 دلار برای هر مگاوات ساعت برق این جایگاه را به خود اختصاص داده است.
در این شرایط اولین نیروگاه تجدیدپذیر در فهرست ارزانترین نیروگاههای دنیا، یک واحد نیروگاهی بادی واقع در کشور دانمارک است با ظرفیت 4.5 مگاوات است که رتبه دهم فهرست مذکور را در اختیار دارد و هزینه همتراز شده انرژی برای هر مگاوات ساعت برق آن معادل 47.26 دلار برآورد شده است.
*برق اتمی، ارزان ترین منبع تولید برق جهان
بر اساس آمار ارائه شده، ارزانترین برق تولید شده در حال حاضر متعلق به نیروگاههای اتمی است. در همین ارتباط، عسگر سرمست، کارشناس حوزه انرژی معتقد است، «بر خلاف هزینه سرمایهگذاری بیشتر واحدهای نیروگاهی اتمی نسبت به واحدهای گازی، هزینه سوخت به همراه هزینه بهرهبرداری در یک نیروگاه اتمی بسیار کمتر از نیروگاههای گازی است.»
بر اساس آمار هزینه تامین سوخت یک نیروگاه اتمی از منابع اورانیوم نصف هزینه تامین گاز در یک واحد نیروگاهی حرارتی بر اساس قیمت جهانی گاز برآورد میشود.
*برق اتمی در ایران توان رقابت با گاز رایگان را ندارد
با وجود اینکه واحدهای نیروگاهی اتمی در دنیا ارزانترین برق را میان سایر منابع انرژی تولید میکنند، این نیروگاهها در ایران توان رقابت اقتصادی با نیروگاههای حرارتی را ندارد، زیرا در حال حاضر قیمت گاز طبیعی تحویلی به نیروگاهها کمتر از 5 تومان برای هر متر مکعب است و این قیمت نسبت به قیمت جهانی گاز و همچنین قیمت گاز تحویلی به واحدهای پتروشیمیهای کشور بسیار ناچیز است.
همین مسئله سبب شده تا هیچ منبع انرژی به لحاظ اقتصادی توان رقابت با نیروگاههای حرارتی را نداشته باشد و بیشتر از 80 درصد ظرفیت نصب شده تولید برق کشور به گاز طبیعی متکی شود.
وابستگی بیش از حد به گاز طبیعی برای تولید برق، منشا مشکلات بسیار زیادی برای کشور به حساب میآید. برای مثال در تابستان سال گذشته همزمان با افزایش مصرف گاز خانگی، میزان گاز طبیعی ورودی به نیروگاههای کشور کاهش یافت و سایر منابع انرژی توان جبران برق کاهش یافته نیروگاههای گازی را نداشتند که این مسئله به خاموشی گسترده در کشور منتهی شد.
*مصائب اعطای گاز رایگان به نیروگاههای حرارتی
علاوه بر این قیمت ناچیز گاز نیروگاهی سبب شده تا انگیزه لازم برای ارتقای بازدهی واحدهای تولید برق مهیا نشده و سالانه بخش قابل تاملی از سرمایه کشور به دلیل پائین بودن بازدهی نیروگاهها تلف شود.
با توجه به بازده ثبت شده برای نیروگاهها کشور در ابتدای اجرای برنامه ششم توسعه، سال1400 با در نظر گرفتن تکلیف این برنامه بازدهی واحدهای نیروگاه حرارتی وزارت نیرو، بخش خصوصی و صنایع بزرگ باید به 45.6 درصد رسیده بود و در انتهای سال 1400 با پایان عمر برنامه ششم توسعه این رقم باید به 47.6 درصد نزدیک میشد.
با علم به تکلیف وزارت نیرو بر اساس آخرین آمار ارائه شده از صنعت برق، آمار شهریورماه آب و برق وزارت نیرو، بازده واحدهای نیروگاهی کشور را 39 درصد عنوان میکند. به عبارت دیگر از ابتدای اجرای قانون برنامه 5 ساله ششم تا ابتدای سال 1400 تنها شاهد رشد 1.4 درصدی بازدهی در مدت 4 سال بودیم، در شرایطی که بازده واحدهای نیروگاهی در این مدت باید 8 درصد رشد را تجربه میکرد. بر این مبنا تحقق برنامه ششم توسعه تا ابتدای سال 1400 تنها 17.5 درصد تخمین زده میشود.
همچنین در حال حاضر فاصله بازده واحدهای نیروگاهی کشور با میانگین جهانی 13 درصد برآورد میشود و بهینهسازی مصرف سوخت نیروگاههای حرارتی راه طولانی برای نزدیک شده به استاندارهای جهانی حوزه خود در پیش دارد.
با توجه به مبنای بیان شده در سال 1398، میزان گاز هدر رفته ناشی از بیتوجهی به اجرای قانون برنامه 5 ساله ششم معادل 1.95 میلیارد متر مکعب برآورد میشود. از سوی دیگر این آمار در سال 1399 با رشد قابل ملاحظه 98 درصدی به 3.17 میلیارد متر مکعب میرسد. رشد قابل توجه میزان گاز هدر رفته ناشی از انجام نشدن تکالیف برنامه ششم توسعه به حدی است که در 7 ماهه ابتدایی سال 1400 این عدد نسبت به کل سال 1399 رشد 8 درصدی را تجربه کرده و به 3.45 میلیارد متر مکعب منتهی میشود.
در همین رابطه مجموع گاز هدر رفته ناشی از سرپیچی انجام تکالیف برنامه ششم توسعه اقتصادی در حوزه ارتقای بازده واحدهای نیروگاهی در 3 سال گذشته به رقمی معادل 8.56 میلیارد متر مکعب برآورد میشود.
بر همین اساس با توجه به قیمت روز در نظر گرفته شده برای گاز طبیعی معادل 5 دلار برای هر 1000 فوت مکعب گاز طبیعی و همچنین تعیین قیمت هر دلار معادل 27 هزار تومان، میزان گاز تلف شده ناشی از انجام نشدن تکالیف برنامه ششم برابر 4.16 هزار میلیارد تومان براورد میشود.
در شرایطی که ارزانترین برق دنیا، برق بدست آمده در نیروگاههای اتمی است اما سیاستگذاری غیر اقتصادی در کشور شامل تحویل سوخت تقریبا رایگان به نیروگاهها سبب شده تا این واحدها در کشور توسعه پیدا نکنند و در حال حاضر تنها 1 درصد از ظرفیت نصب شده نیروگاههای کشور متکی به انرژی هستهای باشد.
در همین راستا توجه به مولفههای اقتصادی و اتخاذ تصمیمهای بهینه میتواند علاوه بر توسعه نیروگاههای اتمی زمینه متنوعسازی سبد انرژی کشور و کاهش وابستگی تولید برق به گاز طبیعی را مهیا کند.
منبع : فارس