روایتی از عبور از تحریم‌ها با دستان بسته

به گزارش میز نفت ، صنعت نفت ایران با توجه به داشتن بیشترین منابع هیدروکربوری در بین تمامی کشورها، ظرفیت بالایی در توسعه و پیشرفت کشور دارد و می‌توان به عنوان یک صنعت پیشران موتور سایر صنایع کشور را نیز روشن کند. یکی از ظرفیت‌های این صنعت در ایجاد اشتغال و ارزآوری برای کشور، تولید و صادرات تجهیزات نفتی است که در سال‌های اخیر علیرغم اعمال شدیدترین تحریم‌ها نه تنها دچار رکود نشده بلکه رشد قابل ملاحظه‌ای نیز پیدا کرده است.

توجه ویژه به تولیدکنندگان تجهیزات نفتی و پشتیبانی و مانع‌زدایی از مسیر این بنگاه‌های تولیدی به این دلیل حائز اهمیت است که بدون توانمندی این شرکت‌ها در بومی‌سازی تجهیزات نفتی، با اعمال تحریم‌ها و ایجاد محدودیت در واردات تجهیزات خارجی، سر پا بودن صنعت نفت کشور جای سوال داشت. ولی این بنگاه‌های تولیدی نه تنها هم‌اکنون نیاز کشور را تامین می‌کنند بلکه به فکر فتح بابی برای صادرات تجهیزات نفت به کشورهای همسایه و سایر کشورهای دنیا هستند.

قطعا بالفعل کردن بازارهای بالقوه صادراتی ایران برای فروش تجهیزات نفتی مستلزم ایجاد و تسهیل برخی زیرساخت‌های قانونی و حمایت‌های ویژه دولت از سازندگان تجهیزات نفت است. در این بین نقش سفارتخانه‌ها به عنوان رایزن اقتصادی برای بازاریابی و فروش تجهیزات نفتی نیز بسیار کلیدی است که لازم است دولت سیزدهم برنامه‌ای مدون در این حوزه تدوین کند.

در این راستا با توجه به اهمیت بازاریابی و صادرات تجهیزات نفتی تولیدکنندگان ایرانی، با حسن هلالی عضو انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت ایران و مدیرعامل گروه صنعتی شرکت توربین ماشین خاورمیانه درباره ماموریت‌ها و بایسته‌های دولت سیزدهم در حمایت از صادرات تجهیزات نفتی به گفتگو نشستیم.

مشروح این مصاحبه به شرح زیر است:

* در لایه حکمرانی دولت به ساخت داخل تجهیزات نفتی نگاه بلندمدت و استراتژیک نداشت

فارس: با توجه به موضوع مصاحبه، سوال اول بنده این است که دولت چه حمایت‌هایی می‌تواند از سازندگان تجهیزات نفت برای صادرات این محصولات داشته باشد؟

هلالی: برای صادرات تجهیزات نفت، وجود برخی زیرساخت‌های قانونی و اجرایی ضروری است. یک زمانی دولتی‌ها به ما می‌گفتند که شما کیفیت تجهیزات نفتی ساخت داخل را بالا ببرید و قیمت آن را در مقایسه با جنس خارجی رقابتی کنید، ما آن را از شما میخریم. به هر حال سازندگان ایرانی با کمترین حمایت‌های لازم این کار را انجام دادند و در شرایط بی‌ثبات اقتصادی هر طور که بود از لحاظ کیفیت و قیمت سطح تولیدات خود را مشابه اجناس خارجی و در سطح مناسب حفظ کردند و به این بلوغ رسیدند که با آنها رقابت کنند و ما سازندگان از آن مرحله عملاً عبور کردیم.

اما ما سازندگان تجهیزات متقابلا یک بلوغی را در دستگاه‌های دولتی به عنوان کارفرما انتظار داشتیم. انتظار این بود که آنها در پاسخ به کیفیت و قیمت مطلوب تجهیزات ایرانی، اولاً سیاست­گذاری کلان خود را برای استفاده از تولیدات داخلی با تجمیع سفارشات متمرکز کنند و دیگر اینکه بتوانند کار سفارش‌گذاری و تجمیع سفارش از محصولات ایرانی را در بین مجریان، مشاوران و بهره­‌برداران جا بیندازند. تقاضاها به سمت تولیدکنندگان داخلی هدایت شود و با وجود توان داخلی و محدودیت‌های ارزی، دوباره شاهد حرکت و نگاه به سمت واردات از خارج نباشیم. اگر تجمیع سفارش صورت بگیرد این موضوع به تشویق و تعمیق ساخت داخلی تجهیزات کمک می‌کند.

متاسفانه دولت در تجمیع سفارش موفق نبود و همین موضوع باعث شد که مقدار تقاضا برای محصولات ایرانی در حد انتظار نباشد (تکرار میکنم علیرغم کیفیت بالای تجهیزاتی که تولید می‌کنیم) و بدین صورت با کاهش حجم گردش مالی بنگاه‌های سازنده، آنها نتوانند زیرساخت‌های تولیدی خود را برای توسعه و تولید جنس باکیفیت‌تر و با قیمت کمتر تقویت کنند و به موازات و همزمان حتی سفار­ش‌گذاری مشابه را برای خارجی­‌ها داشتیم. ناگفته نماند که در سال‌های اخیر به دلیل تحریم‌ها و محدودیت در واردات، حجم مناسبی از تقاضا به ناچار به سمت تولید داخل آمد و بدین صورت زیرساخت‌های تقریباً خوبی در این حوزه ایجاد شد. اما ادامه‌دار بودن تقویت این زیرساخت‌ها نیازمند سفارش‌گذاری پیوسته است.

متاسفانه در لایه حکمرانی، به تولید داخلی و حمایت از آن، نگاه بلندمدتی وجود ندارد و اگر این نگاهِ بلندمدت وجود نداشته باشد شما نمی‌توانید در شرایط اقتصادی فعلی کیفیت محصولات را به طور مداوم ارتقا بدهید و امکان رقابت در سطح بین‌المللی و یا منطقه­‌ای برای صادرات را داشته باشید. وقتی این ارتقا مداوم نباشد طبیعی است که از بازار صادراتی نیز حذف خواهید شد. پس یکی از الزامات حفظ یا توسعه بازارهای صادراتی این است که در داخل حمایت‌های لازم از تولیدکنندگان با تدابیر ویژه­‌ای صورت بگیرد.

*وقتی بخشنامه‌های گمرکی دست و پای صادرکنندگان را می‌بندد

فارس: علاوه بر تجمیع سفارش‌ها، شما به لزوم اصلاح و ایجاد برخی زیرساخت‌های قانونی اشاره کردید. در این باره بیشتر توضیح می‌دهید؟ دولت باید چه قوانینی را به نفع صادرات اصلاح کند؟

هلالی: حاکمیت یعنی مجلس و دولت باید متفقاً برای تقویت صادرات برخی قوانین در حوزه صادرات را اصلاح و تسهیل نمایند. قوانین موجود و بخشنامه‌های دولت در حوزه صادرات می‌تواند در اعطای معافیت مالیاتی برای شرکت‌های صادرکننده، تسهیل در انجام امور گمرکات در سفارش‌گذاری کالا از خارج و صادرات مجدد بسیاری از موانع و مشکلات صادرات را رفع کند. یکی از مشکلات ما این است که در حوزه صنعت و قوانین گمرکی قانونی به نام Re-export (صادرات مجدد) نداریم.

یعنی الان سازندگان داخلی نمی‌توانند کالایی را به صورت نیمه‌ساخته از خارج خریداری کنند، بر روی آن ارزش افزوده ایجاد کرده و دوباره آن را صادرات مجدد نمایند. به عنوان مثال تجهیزی را از خارج وارد کنند، یک کار کوچک ولی با ارزش مانند تست کردن را روی آن انجام دهند و آن تجهیز را صادر کنند. اتفاقا ما می‌خواستیم برخی کالاها را از اروپا وارد کنیم بعد روی آن ارزش افزوده ایجاد کرده و آن را در بازار عراق و سوریه به فروش برسانیم ولی گمرک اجازه این کار را نداد و گفت شما باید این تجهیز را در قالب ورودِ موقت انجام دهید که این کار هم اینقدر مراحل بروکراتیک دارد که عملا هزینه‌اش بر سودش می‌چربد. ما یک بار این سازوکار ورود موقت را انجام دادیم و حقیقتا پشیمان شدیم.

*فرش قرمز دولت برای زیمنس بعد از برجام بدون توجه به توان داخلی

فارس: یکی از ایراداتی که به تولیدکنندگان تجهیزات نفتی وارد می‌شود این است که در حوزه برندسازی ضعیف عمل کرده‌اند. در این حوزه باید چه تدابیری اندیشید؟

هلالی: پس تا اینجا دو موضوع مطرح شد: 1- تجمیع سفارش 2- تسهیل قوانین گمرکی. همچنین ایجاد راهکارهای تهاتر مالی برای صادرکنندگان کالا و خدمات هم بسیار حائز اهمیت است. موضوع مهم بعدی درباره برندسازی است که به تقویت صادرات تجهیزات نفتی و خدمات آنها و در نهایت در ایجاد قراردادهای غیرنفتی کمک می‌کند. وقتی کشوری تازه می‌خواهد به بازار صادراتی تجهیزات نفت وارد شود، باید ابتدا در درون خود یک تعداد برند به نام ایجاد کند. شما نمی‌توانید همین‌طوری به سازندگان بگویید که خب خودتان بروید برند شوید.

برای این کار باید از جانب دولت در خصوص سازندگان داخلی حمایت­‌های معنوی خاصی باید صورت بگیرد. با ذکر مثال برایتان توضیح می­دهم که منظورم از حمایت معنوی چیست. ببینید بعد از برجام وقتی جلساتی بین هیئت‌های اقتصادی ایران با سایر کشورها انجام می­شد، مقامات ایرانی ابا داشتند از اینکه شرکت‌های به‌نام داخلی که تخصصشان نیز ثابت شده ‌است را در کنار خود در مذاکرات قرار دهند.

در بازه زمانی یک الی دو سالی که برجام اجرا شد، زیمنس کلی جنس به ایران فروخت ولی مقامات دولتی ایرانی ما‌به‌ازای این واردات شرط نکردند که حداقل یکی از شرکت‌های داخلی هم کنار زیمنس قرار بگیرد و این تکنولوژی را دریافت کند و ما فقط به بازار مصرف زیمنس تبدیل شدیم، بدون اینکه تولید داخل را تقویت کنیم. در واقع می‌توان گفت امتیاز دادیم ولی هیچ امتیازی نگرفتیم. بطوریکه در حوزه ماشی­ن‌های دوار در صنعت برق، نیرو و نفت و گاز عملاً بازار را توسط شرکت­‌های خصولتی به زیمنس واگذار کردیم.

یا اینکه حتی دولت می‌تواند در این زمینه با فعال ­کردن دیپلماسی اقتصادی برای تولیدکنندگان تجهیزات بازاریابی کند. برندسازی نیازمند حمایت دولت است. نه اینکه دولت نه تنها در داخل تولیدکننده ایرانی را تحویل نگیرد، بلکه در خارج هم هیچ زمینه‌ای برای فعالیت و معرفی او ایجاد نکند، بعد بگوید خودتان برند شوید، مگر امکان‌پذیر است؟

دقت بفرمایید من نمی‌گویم ما تولیدکنندگان هیچ کاری نمی‌کنیم و دولت فقط کار کند، نه من می‌گویم منِ تولیدکننده که الان صادرات هم انجام می‌دهم در لایه بخش خصوصی و در حد یک ظرفیت محدود می‌توانم برای خودم برندسازی کرده و مسیری را برای صادرات ایجاد کنم. اما اگر می­خواهیم صادرات تقویب شود و در سیاست­‌های اقتصادی کلان دنبال بازارهای بین­‌المللی هستیم باید در لایه دولت‌ها این امر پیگیری شود و شرکت­‌های به‌نام را در مبادلات، مذاکرات و سفرهای رسمی همراهی دهند تا مورد حمایت قرار گیرند. واگذاری مذاکرات به شرکت­‌های خصولتی و نیمه‌دولتی و یا بهره­‌مند از سهام صندوق­‌های بزرگ نتیجه­‌اش همین بوده که هست که با کمال تاسف دولت هم تا بدین جا برنامه‌ای برای این کار نداشته است.

*دولت ایران برای توسعه بازارهای صادراتی، قراردادهای منطقه‌ای را احیا کند

فارس: آیا دولت در حوزه بازاریابی برای صادرات تجهیزات به کشورهای منطقه نیز می‌تواند به شما سازندگان کمک کند؟ چگونه می‌تواند کمک کند؟ چون بنده قبلا با آقای مجیدمحمدپور رئیس انجمن استصنا مصاحبه‌ای داشتم، ایشان میگفت که مسیر صادرات و بازاریابی باید در سطوح دولت‌ها پیگیری شود.

هلالی: برای حمایت از صادرات، دولت‌ ایران باید وارد قراردادهای منطقه‌ای بشود. یعنی دولت از طریق ظرفیت‌هایی که در وزارت امورخارجه و سفارتخانه‌ها و وزارت نفت وجود دارد وارد تعامل و مذاکره و لابی‌­های منطقه­‌ای با کشورهای مثلا آسیای میانه شود و قراردادهایی برای تامین تجهیزات نفتی آن‌ها امضا کند و حتی این تجارت را از قوانین گمرکی خود استثنا و تسهیلاتی بسیار خاص فراهم کند.

در حال حاضر برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس قراردادهایی را در این حوزه منعقد کردند که گمرکات خود را حذف کرده‌اند. در حالی که علیرغم توانمندی داخلی برای صادرات تجهیزات نفتی، دولت ما حتی یک قرارداد با ترکیه در این حوزه امضا نکرده است و با دولت­‌هایی مانند آذربایجان، افغانستان، ترکمنستان، عراق نیز نه تنها قراردادی امضا نکرده بلکه حتی مذاکره‌ای هم انجام نداده است.

*تحریم داخلی دست صادرکننده را بسته بود ولی تحریم خارجی را دور زدیم

فارس: دولتی‌ها بعضا در دفاع از عملکرد خود در این حوزه اینگونه استدلال می‌آورند که ما اصلا تحریم هستیم و تا وقتی تحریم باشیم کشوری از ما محصولی نمی‌خرد حالا چه تجهیز نفتی باشد چه سایر کالاها. این ادعا درست است؟

هلالی: اینکه گفته می‌شود به دلیل تحریم نمی‌توان صادرات کرد را بنده قبول ندارم بله مشکل است. قطعاً مسیر هموار نیست. اتفاقا بخش خصوصی می‌تواند در همین فضا نیز صادرات داشته باشد بدون اینکه شناسایی شود، فقط کافی است بدنه حاکمیت تصمیم داشته باشد از ما حمایت کند. اگر دولت ما بخش خصوصی را بازی بدهد، ما انعطاف‌پذیری دور زدن تحریم را داریم و برای به دست آوردن سود مالی، آماده­‌ایم تا هزینه دور زدن را از جیب بپردازیم.

اما اگر همین دولت بخواهد هزینه کند و تحریم را دور بزند از این کار ممکن است فساد بیرون بیاید. درحالی که در بخش خصوصی هیچ موقع فسادی صورت نمی‌گیرد، زیرا هزینه‌ای که ما برای دور زدن تحریم می‌کنیم از جیب خودمان است نه از بیت‌المال. ضمن اینکه اگر دولتی‌ها بخواهند کاری کنند باید به تمامی نهادهای نظارتی پاسخگو باشند ولی بخش خصوصی دست و پایش بسته نیست و حتی می‌تواند به روش­‌هایی ارز صادراتی را نیز به کشور برگرداند اما وقتی نهادهای خصولتی درگیر می­‌شوند، ریسک و منفعت آنها تعریف درست ندارد و شاید فساد هم در آن باشد.

ما به عنوان یک شرکت سازنده تجهیزات نفتی در دو سال گذشته حدود 40 درصد از فروش‌مان در داخل کشور بوده است و 60 درصد از خدمات و تولیداتمان را صادر می‌کردیم که بخش زیادی از آن نیز مربوط به صدور خدمات فنی و مهندسی بوده است، نه صادرات کالا. یعنی ما خدمت نیروی انسانی متخصص را صادر کردیم، چرا؟ چون در گمرکات برای صادرات کالا مشکل داشتیم. در نتیجه خود نیروی انسانی ماهر را می­‌فرستادیم که خدمتش را به عنوان یک خدمتِ فنی مهندسی صادراتی ارائه دهد. یعنی ما تحریم خارجی رو دور می‌زدیم ولی تحریم داخلی دستمان را بسته بود.

بخش خصوصی در حد توان خودش حتی در فضای تحریمی نیز راه صادرات را باز می‌کند اما متاسفانه دولت نه تنها حمایتی از صادرات ندارد و مسیر آن را هموار نمی‌کند بلکه مشاهده شده در برخی مواقع که شرکت‌های خصوصی این مسیر را هموار می‌کنند، برخی از این شرکت‌های دولتی (و یا خصولتی) سریعاً وارد همان بازار شده و با ما رقابت می‌کنند. و انجام امر را با مشکل مواجه می‌کنند.

*خلا رایزن اقتصادی در سفارتخانه‌های ایران، دیپلماسی اقتصادی را تعطیل کرده است

فارس: در حوزه بازاریابی و فروش، سفارتخانه‌ها چه نقشی می‌توانند ایفا کنند؟

هلالی: نقش سفارتخانه‌ها در بازاریابی برای تجهیزات نفتی بسیار کلیدی است ولی ما حتی در کشورهای همسو با خودمان نیز یک رایزن اقتصادی در سفارتخانه خود نداریم یا اگر داریم وجودشان برای تولیدکننده داخلی ملموس و موثر نیست. بنابراین از نظر من، دیپلماسی اقتصادی کاملا تعطیل است و در این چند سال گذشته هم دولت فقط روی برجام متاسفانه متمرکز شده بود و مانور می­داد. درحالیکه الان کارویژه همه سفارتخانه‌های کشورهایی مثل ترکیه، عراق، سوریه، افغانستان، روسیه، قزاقستان، تاجیکستان و قرقیزستان مباحث اقتصادی است. یعنی مثلا سفیر ترکیه در عراق کار ویژه اصلی‌اش بازاریابی برای فروش اجناس ترک است ولی سفارتخانه‌های ایران در این حوزه خاص عملاً مفید نیستند.

اگر دولت آقای رئیسی می‌خواهد حرکتی در حوزه صادرات، نه فقط در صادرات تجهیزات نفتی بلکه در خصوص همه تولیدات و خدمات ایرانی انجام دهد باید در هر سفارتخانه تعدادی رایزن و کاربلدهای اقتصادی قرار دهد که کار ویژه‌شان بازاریابی و صادرات باشد. این رایزنان اقتصادی را هم می‌تواند از مدیران عامل شرکت‌های خصوصی فعال که بازنشسته شده­‌اند، انتخاب کند.

وابسته اقتصادی کشور جمهوری چک در ایران می­دانید چه کسی بود؟ این فرد قبلا نماینده شرکت اشکودا در هند و مالزی بوده است که الان در ایران سفیر شده است. یعنی یک فرد کاملا اقتصادی الان رایزن شده است. در حالی که در ایران اصلا معلوم نیست، سفیر را روی چه حساب و شاخص­‌هایی انتخاب می‌کنند. بنده بارها به سفارتخانه‌های ایران در کشورهای مختلف مراجعه کرده‌ام و شاهد بوده‌­ام که اصلا درباره بخشنامه‌های اقتصادی آن کشور هم توجیه نیستند و نمی‌توانند امثال بنده را به عنوان یک فعال اقتصادی راهنمایی کنند.

*بازار یک میلیارد یورویی تجهیزات نفتی پیش روی سازندگان ایرانی

فارس: به نظر شما در حوزه صادرات تجهیزات نفت چه ظرفیت‌هایی برای ایران وجود دارد؟ مقاصد صادراتی ما کدام کشورهاست؟ ارزش صادرات­مان می‌تواند چقدر باشد؟

هلالی: متاسفانه در چند سال اخیر، دیدگاهی بر کشور حاکم بود که معتقد بودند ما نمی‌توانیم تجهیزات نفتی مطابق با استانداردها بسازیم، ولی دیدیم که حتی در شرایط تحریمی این اتفاق افتاد و الان توانمندی ایرانی‌ها در تولید تجهیزات نفتی برای صاحب ­نظران قابل کتمان نیست. ما بازارهای صادراتی فراوانی برای فروش تجهیزات داریم. کشورهای حوزه CIS تشنه تجهیزات ایرانی هستند. ترکیه، مالزی، اندونزی، حتی عراق و سوریه و کشورهای آفریقایی این ظرفیت وجود دارد که عراق، سوریه و آفریقا محل جولان تجهیزات ایرانی باشد.

بنده از شما سوال می­کنم کشور ایران که جزو بزرگترین منابع هیدروکربوری دنیاست واقعا نمی‌تواند در همین بازار کشورهای همسایه خود "هاب" تجهیزات نفتی شود؟ قطعا می‌تواند و لازمه این حمایت هم اعتقاد به "ما می‌توانیم" است. اینقدر هم نگوییم که تحریم است نمی‌شود. نخیر همین الان تمامی مواد اولیه موردنیاز شرکت ما برای ساخت توربین گازی، بخار و کمپرسورها تحریم است ولی مواد اولیه آنها را وارد می‌کنیم. تجهیزات را کاملاً می­سازیم و به صنعت کشور تحویل می­دهیم و از طریق یکی از کشورها با انعطاف‌پذیری که داریم صادرات خدمات می‌کنیم و دوباره ارز آن را برای واردات مواد اولیه استفاده می‌کنیم. اگر مدعی هستند که در تحریم نمی‌شود کار کرد، پس چطور ما داریم کار می‌کنیم؟

ما به بازار ونزوئلا می‌توانیم سالانه حداقل 150 میلیون یورو صادرات تجهیزات نفتی داشته باشیم. بازاری که تا مدت‌ها مورد غفلت واقع شده بود. در کشورهای CIS می‌توانیم بیش از 200 میلیون یورو صادرات داشته باشیم. با آمار عرض می­کنم در آفریقا حداقل 350 میلیون یورو ظرفیت صادرات کالا و خدمات داریم. در کل، سازندگان تجهیزات ایرانی، ظرفیت صادرات بین 900 تا 1000 میلیون یورو را دارند. اما متاسفانه از این ظرفیت صادراتی حتی 10 درصد آن هم فعال نیست.

لذا ما می‌توانیم ظرفیت صادراتی‌ را چندین و چند برابر کنیم. الان ما ظرفیت تولیدمان بالاست ولی تقاضا وجود ندارد. در نتیجه تنها حدود 30 درصد خط تولیدمان در شرکت‌­های انجمن سازندگان تجهیزات نفت مشغول به کار است. اگر ظرفیت صادراتی برای ما ایجاد شود و در داخل نیز تجمیع سفارش صورت بگیرد ما می‌توانیم حجم بالایی از اشتغالزایی و درآمدارزی را برای کشور ایجاد کنیم. امیدواریم رئیس جمهور محترم جناب آقای رئیسی، با انتصاب وزرای کاری و آشنا به مشاغل صنعت و بدور از دغدغه‌­های سیاسی راهگشای شرکت‌­های داخل به بازار منطقه و کشورهای هدف در راستای اشتغال­زایی و درآمدهای بیشتر را فراهم آورد.




منبع : فارس 

دوشنبه ۲۸ تير ۱۴۰۰ ساعت ۱۳:۴۷