چرخش سعودی‌هـا از نفت به معادن
سفر ترامپ رئیس‌جمهوری امریکا به عربستان با حاشیه‌های بسیاری همراه بود اما حاشیه‌ای که باعث شد نگاهی به وضعیت معدنی این کشور داشته باشیم هدایای اعطایی عربستان به ترامپ بود؛
نفت عربستان - عصر نفت
به گزارش ميزنفت ، هدایای چشمگیری که بخش عمده آن را مواد معدنی ارزشمندی همچون طلا، الماس و یاقوت تشکیل می‌دادند و بی‌شک هدیه‌های پر هزینه‌ای به شمار می‌روند. هرچند عربستان از نظر در اختیار داشتن برخی مواد معدنی همچون طلا در جایگاه بسیار خوبی قرار دارد اما اولویت اصلی آن جذب سرمایه خارجی است به طوری که ماهیت شرکت‌های مهم این کشور خارجی است. از سویی دیگر این کشور در نظر دارد درآمد حاصل از مواد معدنی را جایگزین بخشی از درآمدهای نفتی خود کند. این اتفاق به سرعت رخ نخواهد داد اما هدف‌گذاری آن باعث می‌شود سرمایه‌گذاران بسیاری به سمت عربستان خیز بردارند. البته تا زمانی که اقتصاد عربستان متکی به درآمدهای نفتی است نمی‌تواند به عنوان رقیب معدنی در بازارهای جهانی یا منطقه به شماراید با این حال توانسته در جذب سرمایه خارجی اقدامات خوبی انجام دهد.
هدایای گرانبهایی که عربستان به ترامپ داد
برخی رسانه‌ها اعلام کردند که عربستان هدایای گرانبهایی از طلا و الماس را تقدیم دونالد ترامپ کرده است.به گزارش ایسنا، به نقل از سومریه‌نیوز، به گفته رسانه‌ها ملک سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان هفت‌تیری از طلای خالص کمیابی در جهان را که تصویر خود وی روی آن حک شده و همچنین شمشیری از طلای خالص به وزن ۲۵ کیلوگرم که با الماس و سنگ‌های قیمتی تزئین شده، تقدیم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور امریکا کرد. ارزش این شمشیر به بیش از ۲۰۰ میلیون دلار می‌رسد.ترامپ در جریان سفرش به ریاض به ۲۵ ساعت مچی که همگی از الماس و طلا ساخته شده‌اند برای خود و خانواده‌اش دست یافت؛ ارزش این ساعت‌ها نیز به ۲۰۰ میلیون دلار می‌رسد.عربستان همچنین بیش از ۱۵۰ عبا که با سنگ‌های قیمتی مزین شده در اندازه‌های مختلف تقدیم ترامپ و خانواده‌اش کرد.
تمامی این هدایا با هواپیمای ریاست‌جمهوری امریکا به واشنگتن منتقل می‌شوند.همچنین بزرگترین جاده در ریاض به نام «دونالد ترامپ» نامگذاری شد و تندیسی از ترامپ ساخته شده و در ابتدای این جاده قرار داده خواهد شد.این هدایا در ازای مقابله ترامپ با ایران و هم‌پیمانانش به ترامپ تقدیم می‌شود.ترامپ همچنین مجسمه کوچک آزادی در امریکا را که از طلا، الماس و یاقوت ساخته شده دریافت کرد. پادشاه عربستان به ترامپ یک کشتی تفریحی نیز داد که طول آن به ۱۲۵ متر می‌رسد و درواقع بزرگترین کشتی تفریحی در جهان برای یک شخصیت ویژه به شمار می‌رود.
این کشتی شامل ۸۰ اتاق با ۲۰ بخش فرعی ویژه شاهزادگان است و بیشتر بخش‌های آن از طلای خالص ساخته شده است. عربستان با یگان دریایی امریکا این کشتی را به واشنگتن منتقل خواهد کرد. ارزش این کشتی به ۸۰۰ میلیون دلار می‌رسد.می‌توان این هدایا را بزرگترین هدایایی دانست که در تاریخ روابط عربستان با کشورهای جهان یا در تاریخ روابط عربستان با امریکا، به یک رئیس‌جمهور خارجی تقدیم شده است.پادشاه عربستان تاکید کرده که این هدایا به خود ترامپ تقدیم شود و در موزه‌های امریکا قرار نگیرند.
برنامه عربستان برای ۲۰۳۰
گذری بر فهرست هدایای عربستان به ترامپ نشان می‌دهد بخش معدن حرف نخست را در میزبانی عربستان برای سفر ترامپ می‌زند. بخش عمده‌ای از هدایای یاد شده، مواد معدنی ارزشمندی است که داشتن آنها برای هر کشوری ثروت به شمار می‌رود. البته اقتصاد عربستان متکی به نفت است در نتیجه نمی‌توان این کشور را رقیب قوی در بازارهای معدنی دانست زیرا تمرکز اصلی آن بر تولید نفت است.
با این حال نباید از اقدامات این کشور در زمینه جذب سرمایه‌گذار خارجی چشم‌پوشی کرد. عربستان سعودی در تکاپوی جذب سرمایه‌های خارجی است تا بتواند طرح‌های توسعه‌ای را در حوزه معدن و نفت اجرایی کند، به طوری که سهم بخش معدن و صنایع معدنی را در تولید ناخالص داخلی خود در سال ۲۰۳۰م معادل ۷۰۰ میلیارد دلار در نظر گرفت.به گزارش ماین نیوز، رشد نرخ نفت منجر به افزایش ۱۰۰۰ درصدی تولید ناخالص داخلی (GDP) عربستان در بازه ۱۰ ساله ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۳م و رشد ۷۵۵ درصدی درآمد سرانه مردم این کشور شد و عربستان را به قدرت ۱۹ اقتصاد دنیا تبدیل کرد. ذخایر ارزی این کشور نیز بیش از ۶۰۰ میلیارد دلار شد.
اما سقوط نرخ نفت، عربستان را به روزی انداخته که امسال ۸۷ میلیارد دلار کسری بودجه دارد و ذخیره ارزی ۵ سال آینده تمام می‌شود. عربستان نیاز به ۶ میلیون اشتغال برای جمعیت جوان دارد. تنها راهکار موجود نیز تغییر استراتژی است.با این هدف، ولیعهد (محمدبن سلمان) با همکاری مشاوران داخلی و بین‌المللی، مسئول تدوین چشم‌انداز ۲۰۳۰م شد. موضوع به سرعت به تصویب رسید و ابلاغ شد.
نگاهی به چشم‌انداز ۲۰۳۰
عربستان اولویت‌های خود برای چشم‌انداز ۲۰۳۰م را مشخص کرده که به این شرح است:
- افزایش تولید ناخالص داخلی از ۸۰۰ به ۱۶۰۰ میلیارد دلار. سهم بخش معدن و صنایع معدنی از این ۸۰۰ میلیارد دلار حدود ۹ درصد یا سالانه ۷۰ میلیارد دلار است.
- لغو محدودیت‌های مربوط به حضور سرمایه‌گذاران خارجی در بازار بورس عربستان
- بودجه نظامی عربستان درحال‌حاضر یکی از بزرگترین‌ها در دنیاست اما دیگر این بودجه بزرگتر نمی‌شود. زیرا براساس برنامه، قراردادهای گذشته تجدیدنظر می‌شوند و یک شرکت ۱۰۰ درصد دولتی هلدینگ برای صنایع نظامی تشکیل خواهد شد که به مرور زمان، در بورس خصوصی می‌شود (مشابه امریکا که عمده شرکت‌های تجهیزات نظامی‌اش در بورس هستند).
- صنعت نفت عربستان خصوصی می‌شود و ساختار صندوق سرمایه‌گذاری دولتی عربستان نیز اصلاح شده و تبدیل به هاب بین‌المللی سرمایه‌گذاری خواهد شد. ۶۰۰۰ میلیارد دلار موجودی فعلی و ۲۰۰۰ میلیارد دلار از فروش آرامکو به حساب این صندوق جدید ریخته می‌شود تا ۱۰ درصد قدرت سرمایه‌گذاری دنیا در اختیار عربستان قرار گیرد.
- کارگران خارجی در عربستان سالانه ۳۶ میلیارد دلار به کشورشان پول حواله می‌کنند و براساس این برنامه، مکانیسم گرین کارت (مشابه امریکا) راه‌اندازی می‌شود تا ضمن مدیریت خروج ارز، امکان سرمایه‌گذاری و زندگی سرمایه‌گذاران مسلمان و عرب را در عربستان فراهم آورد.
- در نظر گرفتن مکانیسم مالیات برای خدمات و صنعت مانند دریافت عوارض اتوبان‌ها، مالیات بر شکر، مالیات بر نوشابه‌های انرژی‌زا و...
- اشتغال‌زایی ۶ میلیون نفری تا سال ۲۰۳۰م، رشد درآمد ماهانه از ۳۸۰۰ به ۶۰۰۰ دلار
- افزایش نرخ حامل‌های انرژی و آب
- فرصت اشتغال برای مرد و زن در خانواده با هدف افزایش درآمد خانوارها
شرکت مشاوره مکنزی امریکا اعتقاد دارد با سرمایه‌گذاری ۴۰۰۰ میلیارد دلاری در بخش‌های معدن و صنایع معدنی، پتروشیمی، صنعت، تجارت، گردشگری، بیمه، سلامت، فاینانس، ساختمان و عمران و... امکان دستیابی به ۶۰ درصد اهداف چشم‌انداز میسر می‌شود.
خیز عربستان برای جذب سرمایه‌گذار
رئیس امور بین‌الملل انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن در گفت‌وگو با صمت درباره وضعیت بخش معدن در کشور عربستان، اظهار کرد: هدایای داده شده به ترامپ از جنس طلا، الماس، یاقوت و... است. درباره طلا باید گفت عربستان سعودی دارای ۶ معدن طلا با ذخایر خوب است که ۲ عدد آن در استان مدینه قرار دارد که یکی از این معادن به نام مهدالذهب (سرزمین طلا) یکی از قدیمی‌ترین معادن طلای جهان است. بر اساس مطالعات زمین‌شناسی، شواهد حاکی است که در ۳ دوره زمانی از این معدن غنی طلا، استخراج شده است.
دوره نخست به ۱۵۶۰ سال پیش از اسلام برمی‌گردد و دوره دوم همزمان با سلطنت خلفای عباسی بین سال‌های ۱۷۱ تا ۷۶۹ هجری قمری (از سال ۷۵۰ تا ۱۲۵۸ میلادی) و به‌ویژه در زمانی که مامون عباسی در زمان حیات بزرگ شیعیان جهان، حضرت علی بن موسی الرضا(ع) پایتخت را از بغداد به مرو منتقل کرد. دوره سوم از سال ۱۹۸۸ میلادی با انجام عملیات حفاری زیر زمینی از عمق ۳۰۰ متری با حفر تونل‌هایی به طول ۶۰ کیلومتر انجام شد تا همزمان با طلا نسبت به استخراج نقره، مس و روی نیز اقدام شود.درباره سایر هدایای اهدایی از جمله الماس و سنگ‌های قیمتی باید گفت عربستان معادن قابل توجهی در این حوزه ندارد. می‌دانیم بزرگترین معادن الماس دنیا در افریقای جنوبی قرار دارند و به طور قطع عربستان نسبت به خریداری این سنگ‌های قیمتی از جمله یاقوت و زمرد نیز اقدام کرده است.
کیوان جعفری طهرانی افزود: عربستان سعودی از نظر تمام ذخایر مواد معدنی، به ویژه معادن فلزی همچون سنگ‌آهن، ضعیف است. به همین دلیل نگاهی به سرمایه‌گذاری در معادن کشورهای دیگر دارد. عربستان سعودی دارای ذخایر متوسط سنگ‌آهن بوده؛ هر چند ذخایر قطعی سنگ‌آهن عربستان چیزی کمتر از ۴۰۰ میلیون تن است که اندکی بیش از ۱۳ درصد (حدود یک هفتم) ذخیره قطعی سنگ‌آهن ایران است. گفتنی است عیار متوسط معادن سنگ‌آهن عربستان زیر ۴۰ درصد بوده که با عیار متوسط معادن سنگ‌آهن ایران که بین ۵۰ تا ۵۵ درصد است فاصله زیادی دارد.
بزرگترین معدن سنگ‌آهن عربستان در منطقه وادی سواوین Wadi Sawawin قرار دارد که در سال ۱۹۵۳م یعنی ۶۴ سال پیش کشف شد. ذخیره قطعی آن ۲۴۸ میلیون تن سنگ‌آهن با عیار ۳۹/۸ درصد آهن است. عربستان سعودی در کنار تولید داخلی سنگ‌آهن خود نگاهی به کشورهای افریقایی سنگ‌آهن‌خیز ازجمله کنیا، تانزانیا و به‌ویژه موریتانی دارد. در این راستا شرکت دولتی سابیک عربستان در سال ۲۰۱۳م یک قرارداد همکاری با شرکت صنعتی و معدنی موریتانی برای بهره‌برداری از معادن اتومای Atomai امضا کرد. موقعیت معادن «اتومای» در شمال موریتانی و ذخیره قطعی آن افزون‌بر ۵۰۰ میلیون تن سنگ‌آهن است. ذخیره احتمالی این معادن با اکتشافات جدید از یک میلیارد تن فراتر رفته است.
عملیات استخراج و باطله‌برداری این معادن در سپتامبر ۲۰۱۳ آغاز شده و انتظار می‌رود در مدت ۳ سال پایان پذیرد. عیار آهن این معادن بالای ۶۰ درصد است و می‌تواند به راحتی، کمبود عیار سنگ‌آهن تولید داخلی عربستان را جبران کند. معادن سنگ‌آهن موریتانی عربستان از سال ۲۰۲۰م با ظرفیت تولید سالانه ۷ تا ۱۰ میلیون تن سنگ‌آهن پر عیار وارد مدار تولید می‌شوند تا عطش عربستان را برای واردات سنگ‌آهن که اکنون از استرالیا و برزیل وارد می‌شود و پیش‌تر از سوئد وارد می‌شد، سیراب کند.وی درباره شرکت‌های بزرگ دولتی در عربستان، تصریح کرد: در عربستان از نظر تقسیم‌بندی شرکتی همیشه از «سعودی آرامکو» نام می‌بریم که شرکت نفت امریکایی–سعودی است.
قرار است این شرکت خصوصی شده و سهام آن وارد بورس شود. همچنین شرکت دوم بزرگی که در عربستان فعالیت دارد، شرکت «سابیک» است که به آن اشاره شد. این شرکت، شرکت صنایع پایه و مادر عربستان سعودی است که در آن کارخانه‌های فولادسازی «حدید» نیز به چشم می‌خورد. تمامی شرکت‌های پتروشیمی عربستان نیز زیر مجموعه این شرکت هستند.جعفری طهرانی ادامه داد: در تقسیم‌بندی شرکت‌های موجود در عربستان در طول ۵۰ سال گذشته همیشه دو شرکت یاد شده قرار داشتند و پس از آن شرکت‌های کوچک دیده می‌شدند.
اما جالب است بدانیم از ۲۰ سال گذشته شرکت سومی به نام «معادن» در زمینه فعالیت‌های معدنی تاسیس شده است که سهام آن در سال ۲۰۰۸ میلادی وارد بورس عربستان شده و قرار است در سال ۲۰۲۲م به قطب بزرگ تولید و صادرات مواد معدنی برای جایگزینی صادرات نفت تبدیل شود. ارزش سهام فعلی شرکت «معادن» افزون‌بر ۱۰ میلیارد دلار است و قرار است تا سال ۲۰۲۲م نرخ بازگشت سرمایه این شرکت افزون‌بر ۱۰ درصد شود.جعفری طهرانی تصریح کرد: هرچند این موضوع به سرعت رخ نخواهد داد اما حرکتی که عربستان برای جایگزینی صادرات مواد معدنی به جای صادرات نفت شروع کرده است، از ایران جلوتر است زیرا عربستان سال‌های زیادی از اثرات مخرب تحریم‌ها چون ایران متضرر نشده است. همانطور که اشاره شد یکی از معضلاتی که در این میان برای ایران وجود داشته و حتی اکنون هم وجود دارد، مسئله تحریم‌هاست. این بدان معناست که همیشه تحریم‌ها باعث شده ما نتوانیم در بازار رقابت برای حضور در عرصه تولید و صادرات مواد معدنی به درستی بدرخشیم و از منابع و زیرساخت‌های لازم برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی استفاده کنیم.وی ادامه داد: شاهد هستیم عربستان بیش از یک میلیارد دلار هدایا به رئیس‌جمهور امریکا می‌دهد و همچنین ۱۱۰میلیارد دلار اسلحه می‌خرد اما در آن سوی ماجرا نیز به دنبال جذب سرمایه‌گذاری خارجی به‌ویژه در پروژه‌های معدنی است. در واقع به نوعی عربستان در حال تهاتر است.
جعفری طهرانی اظهار کرد: با حرکت عربستان می‌توان گفت، سرمایه‌گذاری‌های زیادی به سمت عربستان خواهد آمد. در واقع عربستان در نظر دارد ۲ شرکت بزرگ را خصوصی‌سازی کند، نخست شرکت نفت عربستان «سعودی آرامکو» و دیگری شرکت «معادن» است.وی با اشاره به هزینه‌های عربستان برای خرید اسلحه یا هدایایی که به رئیس‌جمهوری امریکا داده شده است، بیان کرد: نگاه عربستان به موضوع دیگری است.
این کشور سعی دارد با این اقدامات جذب سرمایه‌گذاری داشته و سرمایه‌گذاران را به سمت خود بکشاند تا ۲ فاز خصوصی‌سازی یادشده را اجرایی و عملیاتی کند. در واقع اقدام عربستان برای جایگزین کردن مواد معدنی به جای درآمدهای نفت، اقدامی اسمی است و در نظر دارد به طور همزمان در ۲ حوزه یاد شده (شرکت‌های نفتی و معدنی) سرمایه‌گذاری انجام داده و همچنین درصد تولید ناخالص ملی خود را در بخش معدن افزایش دهد. نسبت عدد تولید ناخالص ملی عربستان برای معادن ۲ درصد نفت آن است.
وی با اشاره به سرمایه‌گذاری‌های عربستان در حوزه معدن بیان کرد: تا آنجا که اطلاع دارم این کشور در حال سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بوکسیت، آلومینیوم، فسفات، مس، روی و کائولن است.
به گفته جعفری طهرانی، عربستان از زمان پادشاهی ملک سلمان از ابتدای سال ۲۰۱۵م برای توسعه معادن خود برنامه‌ریزی استراتژیک دارد تا وابستگی خود به صادرات نفت را کاهش دهد.
اقدامات در معادن فلزات پایه
عربستان معادن فلزات پایه را هم استخراج و فرآوری می‌کند، عمده‌ترین آنها مس و روی هستند که به عنوان محصول فرعی طلا استخراج می‌شوند.افزایش تقاضای مس در منطقه توانسته منجر به توسعه هر چه بیشتر این صنعت در عربستان سعودی و پیدایش معادن جدید مس شود.بزرگترین این معادن، معدن مس جدیدی در منطقه جبل‌سید است که انتظار می‌رود توانمندی تولید ۲۳۵ هزار تن مس در سال را داشته باشد. این معدن در سال ۲۰۱۴ میلادی (۱۳۹۳ خورشیدی) تاسیس شد و به طور مشترک متعلق به شرکت معادن و شرکت کانادایی بَریک‌گُلد بزرگترین تولیدکننده طلا در جهان است که مس و نقره هم تولید می‌کند.این شرکت‌ها رقم ۲۲۰ میلیون دلار برای توسعه و ساخت این معدن جدید سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
سنگ‌آهن، فسفر و آلومینیوم
ذخایر سنگ‌آهن نیز به وفور در سراسر عربستان وجود دارد اما تاکنون تنها ذخایر موجود در منطقه وادی‌سُوین در شمال غرب این کشور و در امتداد ساحل دریای سرخ، بررسی و برآورد شده که از نظر اقتصادی برای بهره‌برداری به صرفه هستند. معادن همچنین بر استخراج فسفر نیز متمرکز هستند و در نتیجه فعالیت‌های مربوط به آن، دو پروژه عمده در مناطق راس‌الخیر و وعدالشمال را در دست اقدام دارند. آلومینیوم منبع منحصربه‌فردی از درآمد برای شرکت معادن به شمار می‌رود و در سال ۲۰۱۵ میلادی (۱۳۹۴ خورشیدی) ۱/۳ میلیارد دلار درآمد برای این شرکت تولید کرد.
یک سال پیش از آن و در سال ۲۰۱۴ میلادی شرکت آلومینیوم معادن حاصل سرمایه‌گذاری مشترک بین معادن و شرکت امریکایی آلکوآ شروع به فعالیت کرد و پروژه عظیم آلومینیوم یکپارچه به ارزش ۱۰/۸ میلیارد دلار را رقم زد.این کارخانه ذوب، ظرفیت تولیدی به حجم ۷۴۰ هزار تن در سال را دارد و تبدیل به بزرگترین پروژه سرمایه‌گذاری آلومینیوم یکپارچه‌ای شده که تاکنون ساخته شده است.
ذخایر خوب مواد معدنی در عربستان
مدیر دفتر آموزش سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی و مدیر پیشین امور بین‌الملل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی ایران در گفت‌وگو با صمت با اشاره به وضعیت بخش معدن در کشور عربستان، اظهار کرد: واقعیت آن است که عربستان در ذخایر طلا و سنگ‌آهن و همچنین عناصر نادر خاکی از نظر وجود ذخیره، جایگاه ویژه‌ای در اختیار دارد. سیدهادی میرمحمد میگونی گفت: شبه جزیره عربستان یکی از تارگت‌های اصلی شرکت‌های بزرگ اروپایی برای سرمایه‌گذاری به ویژه شرکت‌هایی همچون ملریوم از انگلستان است.
وی همچنین در ادامه تصریح کرد: نمی‌توان گفت عربستان تنها از طریق فروش نفت و برگزاری آیین حج درآمدزایی می‌کند. واقعیت این است که این کشور ذخایر خوبی از طلا و سنگ‌آهن دارد. میرمحمد میگونی در پاسخ به اینکه آیا عربستان می‌تواند از نظر مواد معدنی، رقیبی در منطقه به شمار آید، افزود: اقتصاد متکی به نفت هیچگاه تهدید نیست زیرا توجه به سمت نفت است. وی بیان کرد: کشورهایی که متکی به معدن نیستند در عمل از رقیبان معدنی در دنیا شناخته نمی‌شوند.
میرمحمد میگونی همچنین درباره توجه عربستان به انتقال دانش فنی در بخش معدن، تصریح کرد: سیستم کاری در عربستان متفاوت با ایران است. ما در ایران در مذاکرات و همکاری‌های‌مان با شرکت‌های خارجی به دنبال انتقال دانش فنی و فناوری‌های روز دنیا هستیم اما در عربستان وضعیت متفاوت است. آنها یک بسته سرمایه‌گذاری را به شرکت خارجی می‌دهند و در ازای آن یک حق دولتی دریافت می‌کنند. در واقع ورود دانش فنی چندان برای‌شان در اولویت نیست. این موضوع در حوزه نفت نیز قابل مشاهده است. به طور نمونه بزرگترین شرکت نفتی عربستان به نام «سعودی آرامکو» یک شرکت با ماهیت خارجی است و به دلیل بالا بودن حجم تولید، درآمد زیادی به عرب‌ها می‌دهد. وی افزود: عربستان به دنبال انتقال دانش فنی نیست. این کشور در عمل به دنبال ورود دانش فنی به کشور خود نیست و بیشتر به دنبال ارائه بسته‌های سرمایه‌گذاری هستند.
این موضوع در پروژه‌های عمرانی و توسعه نفتی به خوبی قابل مشاهده است. ارتباط عربستان با رژیم اشغالگر قدس می‌تواند این کشور را وارد تجارت الماس کند. میرمحمد میگونی درباره این موضوع بیان کرد: به طور قطع در تجارت به عنوان مصرف‌کننده در بازارهای صهیونیستی یا امریکایی حضور دارند. تجارت اصلی الماس در دنیا در دست یهودیان و رژیم اشغالگر قدس است. مصرف‌کننده عمده آنها نیز کشورهای حوزه خلیج‌فارس است. مدیر دفتر آموزش سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی با نگاهی به وضعیت تولید مواد معدنی در عربستان، گفت: این کشور در برخی مواد معدنی جایگاه ویژه‌ای در اختیار دارد. به طور نمونه تولید بوکسیت و آلومینیوم در این کشور بیش از ۲برابر ایران است. در حوزه طلا نیز ۲برابر ایران تولید دارد.وی افزود: عربستان در زمینه پتاس و فسفات نیز جایگاه خوبی را داراست، به طوری که میزان تولید فسفات آن ۶برابر و میزان پتاس آن ۳برابر ایران است. این در حالی است که فسفات در میان مواد معدنی استراتژیک قرار گرفته است. این کشور ذخیره خوبی از فسفات دارد. به گفته وی، در کنار آمارهای یاد شده باید به این موضوع اشاره کرد که تولید مس و روی آنها در حد و اندازه ایران نبوده و کمتر از کشور ما تولید می‌کنند.
سهم سلطان نفت از داشته‌های معدنی چقدر است؟
وب‌سایت انجمن تجاری عربستان سعودی و امریکا دو سال پیش و در سال ۲۰۱۵ میلادی گزارشی از وضعیت بخش معدن و صنایع معدنی عربستان سعودی منتشر کرد. براساس داده‌های منتشر شده این انجمن با هدف توسعه اتحاد استراتژیک کسب و کار بین امریکا و عربستان سعودی ایجاد شده است و از آغاز به کار آن ۲۰ سال می‌گذرد. در سال ۲۰۱۵ میلادی سرمایه‌گذاری وارد شده به بخش معدن عربستان رشد و پیشرفت چشمگیری را تجربه کرد و این کشور رقمی به ارزش بیش از ۶۷ میلیارد دلار را به این بخش اختصاص داد. در واقع شناسایی و پرداختن به ظرفیت‌های این بخش از داشته‌های طبیعی عربستان به عنوان یک کشور نفتی، نتیجه‌ای است از تلاش برای ایجاد اقتصادی متنوع‌تر از آنچه تاکنون بوده است. در واقع عربستان سعودی بخش معدن و مواد معدنی را یکی از اهداف راهبردی خود برای برنامه تحول ملی که برای سال ۲۰۲۰ میلادی (۱۳۹۹ خورشیدی) ترتیب داده و آن را به اختصار (ان تی پی) نامیده، تعیین کرده است.
براساس طرح‌های جدیدی که در ان‌تی‌پی تنظیم شده است امید می‌رود عربستان شرایطی مساعد و محیطی جذابی برای سرمایه‌گذاران داخلی و سرمایه‌گذاران خارجی از سراسر جهان فراهم کند تا بتواند در یک بازه زمانی ۵ ساله از ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ میلادی (۱۳۹۴ تا ۱۳۹۹ خورشیدی) صاحب درآمدی به میزان ۲۶ میلیارد دلار و ۹۰ هزار شغل از بخش معدن شود. عربستان علاوه بر نفت، ذخایر چشمگیر مواد معدنی هم دارد. پهنه‌های نفتی از دیرباز در استان‌های شرقی این کشور یافت شدند و تا اکنون منبع ثروت و دارایی‌های عربستان سعودی بوده‌اند و حالا به این دارایی عظیم ذخایر طلا، فسفات و بوکسیت که در مناطق غربی و شمالی یافت می‌شوند، اضافه می‌شود.
عربستان با این چشم‌انداز به این صنعت روی آورده که منابع معدنی در کنار نفت و مواد پتروشیمی برای این کشور درآمد کلیدی مکمل دیگری فراهم کند. مناطق دارای مواد معدنی در عربستان سعودی دربردارنده میزان زیادی بوکسیت و فسفات است و علاوه بر این دو، ذخایر قابل‌توجهی نقره، روی، مس، مگنزیت و کائولن دارد. همچنین صنعت رو به رشد ساخت‌وساز این کشور منجر به ایجاد تقاضا برای آهن، سنگ آهک، فلدسپات، سیلیکا، سنگ گچ، مرمر و دولومیت شده که به عنوان مصالح ساختمانی به کار می‌آید. در کل برآورد می‌شود عربستان بیش از ۴۰ نوع ماده معدنی داشته باشد که از میان آنها استخراج ۱۵ مورد از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه است.
در همین راستا دولت عربستان برای تحریک این بخش، قوانین استخراج و سرمایه‌گذاری را ساده‌سازی کرده و وجوه پشیبانی را برای تجهیزات مربوط به فرآوری محصولات پایین‌دست فراهم آورده است. این کشور همچنین دست به اجرای زیرساخت‌هایی زده که این صنعت را از مرحله استخراج تا عرضه محصول نهایی پشتیبانی می‌کند. در همین امتداد، احداث خط آهن شمال به جنوب عربستان به تازگی به اتمام رسیده و این امکان را فراهم می‌آورد که مواد معدنی در مناطق شمالی عربستان سعودی با قطار به سراسر این مسیر از کشور، منتقل و داخل کشور فرآوری شوند.
همچنین تمهیداتی در زمینه آب، انرژی و برنامه‌های سوخت‌رسانی فراهم شده و این امکان فراهم آمده تا محصولات معدنی به بازارهای جهانی از طریق آنچه عربستان بنادر درجه یک و فِرست کلاس می‌نامد به سایر نقاط جهان فرستاده شود. در هر حال تا حالا فعالیت‌های معدنی در عربستان به شرکت «معادن» این کشور اختصاص داشته که در سال ۱۹۹۷ میلادی (۱۳۷۶ خورشیدی) تاسیس شده و واسطه‌ای است برای توسعه سرمایه‌گذاری خصوصی و بخش معدن این کشور. «معادن» ذخایر طلا، فسفات و بوکسیت در عربستان و در مقیاس بالا استخراج و فرآوری می‌شود و علاوه بر موارد یادشده از فلزات و مواد معدنی دیگر در مقیاس‌های کوچک‌تر بهره‌برداری می‌کند. البته عربستان خودمختار نبوده و در توسعه بخش معدن خود در طول ۱۵ سال گذشته با شرکت‌های خارجی نیز وارد همکاری شده است.
بهره‌برداری از ذخایر طلایی طلا
ذخایر طلای عربستان در منطقه‌ای که «شیلد عربستان» نامیده می‌شود قرار دارند. شیلد عربستان ناحیه‌ای است که از بندر دریای سرخ گسترده شده و از شرق تا میانه عربستان پیش رفته و به ۳ ناحیه مناطق طلای عربستان میانه، شیلد شمالی و شیلد جنوبی تقسیم می‌شود. «شرکت طلا و فلزات پایه معادن» که از شرکت‌های فرعی معادن به شمار می‌آید، توسعه و بهره‌برداری از طلا و فلزات پایه را در این کشور بر عهده دارد و تاکنون عملیات بهره‌برداری از ۶ معدن طلا را در عربستان انجام داده است.
فلزات صنعتی
علاوه بر طلا، فسفات و بوکسیت که عمده‌ترین تولیدات معادن به شمار می‌آیند، شرکت معادن عربستان سعودی به دنبال استخراج و فرآوری مواد معدنی دیگر با کاربردهای مختلف نیز است. از سال ۲۰۱۱ میلادی (۱۳۹۰ خورشیدی) شرکت «فلزات صنعتی معادن» که دیگر شرکت فرعی معادن است، بوکسیت کم‌درجه، کائولین و مگنزیت با درجه بالا استخراج می‌کرده است. فلزات صنعتی معادن از یک معدن کائولین و بوکسیت کم‌عیار در منطقه مرکزی الزبیره، یک معدن مگنزیت پرعیار در زرقات و یک کارخانه فرآوری در مدینه بهره‌برداری می‌کند و طرح‌هایی ترتیب داده که مگنزیت پرعیار پیش از اینکه برای فرآوری با کشتی به مدینه برده شود در زرقات، استخراج، خرد و غربال شود. دیگر پروژه در حال انجام در این زمینه یک سرمایه‌گذاری مشترک به ارزش ۷۵۰ میلیون دلار بین شرکت معادن و شرکت پتروشیمی صحراست که هر دو با سهمی برابر بر ایجاد یک کارخانه کلر قلیایی در شهر صنعتی جبیل سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
هدایای گرانبهایی که عربستان به ترامپ داد
برخی رسانه‌ها اعلام کردند که عربستان هدایای گرانبهایی از طلا و الماس را تقدیم دونالد ترامپ کرده است.به گزارش ایسنا، به نقل از سومریه‌نیوز، به گفته رسانه‌ها ملک سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان هفت‌تیری از طلای خالص کمیابی در جهان را که تصویر خود وی روی آن حک شده و همچنین شمشیری از طلای خالص به وزن ۲۵ کیلوگرم که با الماس و سنگ‌های قیمتی تزئین شده، تقدیم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور امریکا کرد. ارزش این شمشیر به بیش از ۲۰۰ میلیون دلار می‌رسد.ترامپ در جریان سفرش به ریاض به ۲۵ ساعت مچی که همگی از الماس و طلا ساخته شده‌اند برای خود و خانواده‌اش دست یافت؛ ارزش این ساعت‌ها نیز به ۲۰۰ میلیون دلار می‌رسد.عربستان همچنین بیش از ۱۵۰ عبا که با سنگ‌های قیمتی مزین شده در اندازه‌های مختلف تقدیم ترامپ و خانواده‌اش کرد.
تمامی این هدایا با هواپیمای ریاست‌جمهوری امریکا به واشنگتن منتقل می‌شوند.همچنین بزرگترین جاده در ریاض به نام «دونالد ترامپ» نامگذاری شد و تندیسی از ترامپ ساخته شده و در ابتدای این جاده قرار داده خواهد شد.این هدایا در ازای مقابله ترامپ با ایران و هم‌پیمانانش به ترامپ تقدیم می‌شود.ترامپ همچنین مجسمه کوچک آزادی در امریکا را که از طلا، الماس و یاقوت ساخته شده دریافت کرد. پادشاه عربستان به ترامپ یک کشتی تفریحی نیز داد که طول آن به ۱۲۵ متر می‌رسد و درواقع بزرگترین کشتی تفریحی در جهان برای یک شخصیت ویژه به شمار می‌رود.
این کشتی شامل ۸۰ اتاق با ۲۰ بخش فرعی ویژه شاهزادگان است و بیشتر بخش‌های آن از طلای خالص ساخته شده است. عربستان با یگان دریایی امریکا این کشتی را به واشنگتن منتقل خواهد کرد. ارزش این کشتی به ۸۰۰ میلیون دلار می‌رسد.می‌توان این هدایا را بزرگترین هدایایی دانست که در تاریخ روابط عربستان با کشورهای جهان یا در تاریخ روابط عربستان با امریکا، به یک رئیس‌جمهور خارجی تقدیم شده است.پادشاه عربستان تاکید کرده که این هدایا به خود ترامپ تقدیم شود و در موزه‌های امریکا قرار نگیرند.
برنامه عربستان برای ۲۰۳۰
گذری بر فهرست هدایای عربستان به ترامپ نشان می‌دهد بخش معدن حرف نخست را در میزبانی عربستان برای سفر ترامپ می‌زند. بخش عمده‌ای از هدایای یاد شده، مواد معدنی ارزشمندی است که داشتن آنها برای هر کشوری ثروت به شمار می‌رود. البته اقتصاد عربستان متکی به نفت است در نتیجه نمی‌توان این کشور را رقیب قوی در بازارهای معدنی دانست زیرا تمرکز اصلی آن بر تولید نفت است.
با این حال نباید از اقدامات این کشور در زمینه جذب سرمایه‌گذار خارجی چشم‌پوشی کرد. عربستان سعودی در تکاپوی جذب سرمایه‌های خارجی است تا بتواند طرح‌های توسعه‌ای را در حوزه معدن و نفت اجرایی کند، به طوری که سهم بخش معدن و صنایع معدنی را در تولید ناخالص داخلی خود در سال ۲۰۳۰م معادل ۷۰۰ میلیارد دلار در نظر گرفت.به گزارش ماین نیوز، رشد نرخ نفت منجر به افزایش ۱۰۰۰ درصدی تولید ناخالص داخلی (GDP) عربستان در بازه ۱۰ ساله ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۳م و رشد ۷۵۵ درصدی درآمد سرانه مردم این کشور شد و عربستان را به قدرت ۱۹ اقتصاد دنیا تبدیل کرد. ذخایر ارزی این کشور نیز بیش از ۶۰۰ میلیارد دلار شد.
اما سقوط نرخ نفت، عربستان را به روزی انداخته که امسال ۸۷ میلیارد دلار کسری بودجه دارد و ذخیره ارزی ۵ سال آینده تمام می‌شود. عربستان نیاز به ۶ میلیون اشتغال برای جمعیت جوان دارد. تنها راهکار موجود نیز تغییر استراتژی است.با این هدف، ولیعهد (محمدبن سلمان) با همکاری مشاوران داخلی و بین‌المللی، مسئول تدوین چشم‌انداز ۲۰۳۰م شد. موضوع به سرعت به تصویب رسید و ابلاغ شد.
نگاهی به چشم‌انداز ۲۰۳۰
عربستان اولویت‌های خود برای چشم‌انداز ۲۰۳۰م را مشخص کرده که به این شرح است:
- افزایش تولید ناخالص داخلی از ۸۰۰ به ۱۶۰۰ میلیارد دلار. سهم بخش معدن و صنایع معدنی از این ۸۰۰ میلیارد دلار حدود ۹ درصد یا سالانه ۷۰ میلیارد دلار است.
- لغو محدودیت‌های مربوط به حضور سرمایه‌گذاران خارجی در بازار بورس عربستان
- بودجه نظامی عربستان درحال‌حاضر یکی از بزرگترین‌ها در دنیاست اما دیگر این بودجه بزرگتر نمی‌شود. زیرا براساس برنامه، قراردادهای گذشته تجدیدنظر می‌شوند و یک شرکت ۱۰۰ درصد دولتی هلدینگ برای صنایع نظامی تشکیل خواهد شد که به مرور زمان، در بورس خصوصی می‌شود (مشابه امریکا که عمده شرکت‌های تجهیزات نظامی‌اش در بورس هستند).
- صنعت نفت عربستان خصوصی می‌شود و ساختار صندوق سرمایه‌گذاری دولتی عربستان نیز اصلاح شده و تبدیل به هاب بین‌المللی سرمایه‌گذاری خواهد شد. ۶۰۰۰ میلیارد دلار موجودی فعلی و ۲۰۰۰ میلیارد دلار از فروش آرامکو به حساب این صندوق جدید ریخته می‌شود تا ۱۰ درصد قدرت سرمایه‌گذاری دنیا در اختیار عربستان قرار گیرد.
- کارگران خارجی در عربستان سالانه ۳۶ میلیارد دلار به کشورشان پول حواله می‌کنند و براساس این برنامه، مکانیسم گرین کارت (مشابه امریکا) راه‌اندازی می‌شود تا ضمن مدیریت خروج ارز، امکان سرمایه‌گذاری و زندگی سرمایه‌گذاران مسلمان و عرب را در عربستان فراهم آورد.
- در نظر گرفتن مکانیسم مالیات برای خدمات و صنعت مانند دریافت عوارض اتوبان‌ها، مالیات بر شکر، مالیات بر نوشابه‌های انرژی‌زا و...
- اشتغال‌زایی ۶ میلیون نفری تا سال ۲۰۳۰م، رشد درآمد ماهانه از ۳۸۰۰ به ۶۰۰۰ دلار
- افزایش نرخ حامل‌های انرژی و آب
- فرصت اشتغال برای مرد و زن در خانواده با هدف افزایش درآمد خانوارها
شرکت مشاوره مکنزی امریکا اعتقاد دارد با سرمایه‌گذاری ۴۰۰۰ میلیارد دلاری در بخش‌های معدن و صنایع معدنی، پتروشیمی، صنعت، تجارت، گردشگری، بیمه، سلامت، فاینانس، ساختمان و عمران و... امکان دستیابی به ۶۰ درصد اهداف چشم‌انداز میسر می‌شود.
خیز عربستان برای جذب سرمایه‌گذار
رئیس امور بین‌الملل انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن در گفت‌وگو با صمت درباره وضعیت بخش معدن در کشور عربستان، اظهار کرد: هدایای داده شده به ترامپ از جنس طلا، الماس، یاقوت و... است. درباره طلا باید گفت عربستان سعودی دارای ۶ معدن طلا با ذخایر خوب است که ۲ عدد آن در استان مدینه قرار دارد که یکی از این معادن به نام مهدالذهب (سرزمین طلا) یکی از قدیمی‌ترین معادن طلای جهان است. بر اساس مطالعات زمین‌شناسی، شواهد حاکی است که در ۳ دوره زمانی از این معدن غنی طلا، استخراج شده است.
دوره نخست به ۱۵۶۰ سال پیش از اسلام برمی‌گردد و دوره دوم همزمان با سلطنت خلفای عباسی بین سال‌های ۱۷۱ تا ۷۶۹ هجری قمری (از سال ۷۵۰ تا ۱۲۵۸ میلادی) و به‌ویژه در زمانی که مامون عباسی در زمان حیات بزرگ شیعیان جهان، حضرت علی بن موسی الرضا(ع) پایتخت را از بغداد به مرو منتقل کرد. دوره سوم از سال ۱۹۸۸ میلادی با انجام عملیات حفاری زیر زمینی از عمق ۳۰۰ متری با حفر تونل‌هایی به طول ۶۰ کیلومتر انجام شد تا همزمان با طلا نسبت به استخراج نقره، مس و روی نیز اقدام شود.درباره سایر هدایای اهدایی از جمله الماس و سنگ‌های قیمتی باید گفت عربستان معادن قابل توجهی در این حوزه ندارد. می‌دانیم بزرگترین معادن الماس دنیا در افریقای جنوبی قرار دارند و به طور قطع عربستان نسبت به خریداری این سنگ‌های قیمتی از جمله یاقوت و زمرد نیز اقدام کرده است.
کیوان جعفری طهرانی افزود: عربستان سعودی از نظر تمام ذخایر مواد معدنی، به ویژه معادن فلزی همچون سنگ‌آهن، ضعیف است. به همین دلیل نگاهی به سرمایه‌گذاری در معادن کشورهای دیگر دارد. عربستان سعودی دارای ذخایر متوسط سنگ‌آهن بوده؛ هر چند ذخایر قطعی سنگ‌آهن عربستان چیزی کمتر از ۴۰۰ میلیون تن است که اندکی بیش از ۱۳ درصد (حدود یک هفتم) ذخیره قطعی سنگ‌آهن ایران است. گفتنی است عیار متوسط معادن سنگ‌آهن عربستان زیر ۴۰ درصد بوده که با عیار متوسط معادن سنگ‌آهن ایران که بین ۵۰ تا ۵۵ درصد است فاصله زیادی دارد.
بزرگترین معدن سنگ‌آهن عربستان در منطقه وادی سواوین Wadi Sawawin قرار دارد که در سال ۱۹۵۳م یعنی ۶۴ سال پیش کشف شد. ذخیره قطعی آن ۲۴۸ میلیون تن سنگ‌آهن با عیار ۳۹/۸ درصد آهن است. عربستان سعودی در کنار تولید داخلی سنگ‌آهن خود نگاهی به کشورهای افریقایی سنگ‌آهن‌خیز ازجمله کنیا، تانزانیا و به‌ویژه موریتانی دارد. در این راستا شرکت دولتی سابیک عربستان در سال ۲۰۱۳م یک قرارداد همکاری با شرکت صنعتی و معدنی موریتانی برای بهره‌برداری از معادن اتومای Atomai امضا کرد. موقعیت معادن «اتومای» در شمال موریتانی و ذخیره قطعی آن افزون‌بر ۵۰۰ میلیون تن سنگ‌آهن است. ذخیره احتمالی این معادن با اکتشافات جدید از یک میلیارد تن فراتر رفته است.
عملیات استخراج و باطله‌برداری این معادن در سپتامبر ۲۰۱۳ آغاز شده و انتظار می‌رود در مدت ۳ سال پایان پذیرد. عیار آهن این معادن بالای ۶۰ درصد است و می‌تواند به راحتی، کمبود عیار سنگ‌آهن تولید داخلی عربستان را جبران کند. معادن سنگ‌آهن موریتانی عربستان از سال ۲۰۲۰م با ظرفیت تولید سالانه ۷ تا ۱۰ میلیون تن سنگ‌آهن پر عیار وارد مدار تولید می‌شوند تا عطش عربستان را برای واردات سنگ‌آهن که اکنون از استرالیا و برزیل وارد می‌شود و پیش‌تر از سوئد وارد می‌شد، سیراب کند.وی درباره شرکت‌های بزرگ دولتی در عربستان، تصریح کرد: در عربستان از نظر تقسیم‌بندی شرکتی همیشه از «سعودی آرامکو» نام می‌بریم که شرکت نفت امریکایی–سعودی است.
قرار است این شرکت خصوصی شده و سهام آن وارد بورس شود. همچنین شرکت دوم بزرگی که در عربستان فعالیت دارد، شرکت «سابیک» است که به آن اشاره شد. این شرکت، شرکت صنایع پایه و مادر عربستان سعودی است که در آن کارخانه‌های فولادسازی «حدید» نیز به چشم می‌خورد. تمامی شرکت‌های پتروشیمی عربستان نیز زیر مجموعه این شرکت هستند.جعفری طهرانی ادامه داد: در تقسیم‌بندی شرکت‌های موجود در عربستان در طول ۵۰ سال گذشته همیشه دو شرکت یاد شده قرار داشتند و پس از آن شرکت‌های کوچک دیده می‌شدند.
اما جالب است بدانیم از ۲۰ سال گذشته شرکت سومی به نام «معادن» در زمینه فعالیت‌های معدنی تاسیس شده است که سهام آن در سال ۲۰۰۸ میلادی وارد بورس عربستان شده و قرار است در سال ۲۰۲۲م به قطب بزرگ تولید و صادرات مواد معدنی برای جایگزینی صادرات نفت تبدیل شود. ارزش سهام فعلی شرکت «معادن» افزون‌بر ۱۰ میلیارد دلار است و قرار است تا سال ۲۰۲۲م نرخ بازگشت سرمایه این شرکت افزون‌بر ۱۰ درصد شود.جعفری طهرانی تصریح کرد: هرچند این موضوع به سرعت رخ نخواهد داد اما حرکتی که عربستان برای جایگزینی صادرات مواد معدنی به جای صادرات نفت شروع کرده است، از ایران جلوتر است زیرا عربستان سال‌های زیادی از اثرات مخرب تحریم‌ها چون ایران متضرر نشده است. همانطور که اشاره شد یکی از معضلاتی که در این میان برای ایران وجود داشته و حتی اکنون هم وجود دارد، مسئله تحریم‌هاست. این بدان معناست که همیشه تحریم‌ها باعث شده ما نتوانیم در بازار رقابت برای حضور در عرصه تولید و صادرات مواد معدنی به درستی بدرخشیم و از منابع و زیرساخت‌های لازم برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی استفاده کنیم.وی ادامه داد: شاهد هستیم عربستان بیش از یک میلیارد دلار هدایا به رئیس‌جمهور امریکا می‌دهد و همچنین ۱۱۰میلیارد دلار اسلحه می‌خرد اما در آن سوی ماجرا نیز به دنبال جذب سرمایه‌گذاری خارجی به‌ویژه در پروژه‌های معدنی است. در واقع به نوعی عربستان در حال تهاتر است.
جعفری طهرانی اظهار کرد: با حرکت عربستان می‌توان گفت، سرمایه‌گذاری‌های زیادی به سمت عربستان خواهد آمد. در واقع عربستان در نظر دارد ۲ شرکت بزرگ را خصوصی‌سازی کند، نخست شرکت نفت عربستان «سعودی آرامکو» و دیگری شرکت «معادن» است.وی با اشاره به هزینه‌های عربستان برای خرید اسلحه یا هدایایی که به رئیس‌جمهوری امریکا داده شده است، بیان کرد: نگاه عربستان به موضوع دیگری است.
این کشور سعی دارد با این اقدامات جذب سرمایه‌گذاری داشته و سرمایه‌گذاران را به سمت خود بکشاند تا ۲ فاز خصوصی‌سازی یادشده را اجرایی و عملیاتی کند. در واقع اقدام عربستان برای جایگزین کردن مواد معدنی به جای درآمدهای نفت، اقدامی اسمی است و در نظر دارد به طور همزمان در ۲ حوزه یاد شده (شرکت‌های نفتی و معدنی) سرمایه‌گذاری انجام داده و همچنین درصد تولید ناخالص ملی خود را در بخش معدن افزایش دهد. نسبت عدد تولید ناخالص ملی عربستان برای معادن ۲ درصد نفت آن است.
وی با اشاره به سرمایه‌گذاری‌های عربستان در حوزه معدن بیان کرد: تا آنجا که اطلاع دارم این کشور در حال سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بوکسیت، آلومینیوم، فسفات، مس، روی و کائولن است.
به گفته جعفری طهرانی، عربستان از زمان پادشاهی ملک سلمان از ابتدای سال ۲۰۱۵م برای توسعه معادن خود برنامه‌ریزی استراتژیک دارد تا وابستگی خود به صادرات نفت را کاهش دهد.
اقدامات در معادن فلزات پایه
عربستان معادن فلزات پایه را هم استخراج و فرآوری می‌کند، عمده‌ترین آنها مس و روی هستند که به عنوان محصول فرعی طلا استخراج می‌شوند.افزایش تقاضای مس در منطقه توانسته منجر به توسعه هر چه بیشتر این صنعت در عربستان سعودی و پیدایش معادن جدید مس شود.بزرگترین این معادن، معدن مس جدیدی در منطقه جبل‌سید است که انتظار می‌رود توانمندی تولید ۲۳۵ هزار تن مس در سال را داشته باشد. این معدن در سال ۲۰۱۴ میلادی (۱۳۹۳ خورشیدی) تاسیس شد و به طور مشترک متعلق به شرکت معادن و شرکت کانادایی بَریک‌گُلد بزرگترین تولیدکننده طلا در جهان است که مس و نقره هم تولید می‌کند.این شرکت‌ها رقم ۲۲۰ میلیون دلار برای توسعه و ساخت این معدن جدید سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
سنگ‌آهن، فسفر و آلومینیوم
ذخایر سنگ‌آهن نیز به وفور در سراسر عربستان وجود دارد اما تاکنون تنها ذخایر موجود در منطقه وادی‌سُوین در شمال غرب این کشور و در امتداد ساحل دریای سرخ، بررسی و برآورد شده که از نظر اقتصادی برای بهره‌برداری به صرفه هستند. معادن همچنین بر استخراج فسفر نیز متمرکز هستند و در نتیجه فعالیت‌های مربوط به آن، دو پروژه عمده در مناطق راس‌الخیر و وعدالشمال را در دست اقدام دارند. آلومینیوم منبع منحصربه‌فردی از درآمد برای شرکت معادن به شمار می‌رود و در سال ۲۰۱۵ میلادی (۱۳۹۴ خورشیدی) ۱/۳ میلیارد دلار درآمد برای این شرکت تولید کرد.
یک سال پیش از آن و در سال ۲۰۱۴ میلادی شرکت آلومینیوم معادن حاصل سرمایه‌گذاری مشترک بین معادن و شرکت امریکایی آلکوآ شروع به فعالیت کرد و پروژه عظیم آلومینیوم یکپارچه به ارزش ۱۰/۸ میلیارد دلار را رقم زد.این کارخانه ذوب، ظرفیت تولیدی به حجم ۷۴۰ هزار تن در سال را دارد و تبدیل به بزرگترین پروژه سرمایه‌گذاری آلومینیوم یکپارچه‌ای شده که تاکنون ساخته شده است.
ذخایر خوب مواد معدنی در عربستان
مدیر دفتر آموزش سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی و مدیر پیشین امور بین‌الملل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی ایران در گفت‌وگو با صمت با اشاره به وضعیت بخش معدن در کشور عربستان، اظهار کرد: واقعیت آن است که عربستان در ذخایر طلا و سنگ‌آهن و همچنین عناصر نادر خاکی از نظر وجود ذخیره، جایگاه ویژه‌ای در اختیار دارد. سیدهادی میرمحمد میگونی گفت: شبه جزیره عربستان یکی از تارگت‌های اصلی شرکت‌های بزرگ اروپایی برای سرمایه‌گذاری به ویژه شرکت‌هایی همچون ملریوم از انگلستان است.
وی همچنین در ادامه تصریح کرد: نمی‌توان گفت عربستان تنها از طریق فروش نفت و برگزاری آیین حج درآمدزایی می‌کند. واقعیت این است که این کشور ذخایر خوبی از طلا و سنگ‌آهن دارد. میرمحمد میگونی در پاسخ به اینکه آیا عربستان می‌تواند از نظر مواد معدنی، رقیبی در منطقه به شمار آید، افزود: اقتصاد متکی به نفت هیچگاه تهدید نیست زیرا توجه به سمت نفت است. وی بیان کرد: کشورهایی که متکی به معدن نیستند در عمل از رقیبان معدنی در دنیا شناخته نمی‌شوند.
میرمحمد میگونی همچنین درباره توجه عربستان به انتقال دانش فنی در بخش معدن، تصریح کرد: سیستم کاری در عربستان متفاوت با ایران است. ما در ایران در مذاکرات و همکاری‌های‌مان با شرکت‌های خارجی به دنبال انتقال دانش فنی و فناوری‌های روز دنیا هستیم اما در عربستان وضعیت متفاوت است. آنها یک بسته سرمایه‌گذاری را به شرکت خارجی می‌دهند و در ازای آن یک حق دولتی دریافت می‌کنند. در واقع ورود دانش فنی چندان برای‌شان در اولویت نیست. این موضوع در حوزه نفت نیز قابل مشاهده است. به طور نمونه بزرگترین شرکت نفتی عربستان به نام «سعودی آرامکو» یک شرکت با ماهیت خارجی است و به دلیل بالا بودن حجم تولید، درآمد زیادی به عرب‌ها می‌دهد. وی افزود: عربستان به دنبال انتقال دانش فنی نیست. این کشور در عمل به دنبال ورود دانش فنی به کشور خود نیست و بیشتر به دنبال ارائه بسته‌های سرمایه‌گذاری هستند.
این موضوع در پروژه‌های عمرانی و توسعه نفتی به خوبی قابل مشاهده است. ارتباط عربستان با رژیم اشغالگر قدس می‌تواند این کشور را وارد تجارت الماس کند. میرمحمد میگونی درباره این موضوع بیان کرد: به طور قطع در تجارت به عنوان مصرف‌کننده در بازارهای صهیونیستی یا امریکایی حضور دارند. تجارت اصلی الماس در دنیا در دست یهودیان و رژیم اشغالگر قدس است. مصرف‌کننده عمده آنها نیز کشورهای حوزه خلیج‌فارس است. مدیر دفتر آموزش سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی با نگاهی به وضعیت تولید مواد معدنی در عربستان، گفت: این کشور در برخی مواد معدنی جایگاه ویژه‌ای در اختیار دارد. به طور نمونه تولید بوکسیت و آلومینیوم در این کشور بیش از ۲برابر ایران است. در حوزه طلا نیز ۲برابر ایران تولید دارد.وی افزود: عربستان در زمینه پتاس و فسفات نیز جایگاه خوبی را داراست، به طوری که میزان تولید فسفات آن ۶برابر و میزان پتاس آن ۳برابر ایران است. این در حالی است که فسفات در میان مواد معدنی استراتژیک قرار گرفته است. این کشور ذخیره خوبی از فسفات دارد. به گفته وی، در کنار آمارهای یاد شده باید به این موضوع اشاره کرد که تولید مس و روی آنها در حد و اندازه ایران نبوده و کمتر از کشور ما تولید می‌کنند.
سهم سلطان نفت از داشته‌های معدنی چقدر است؟
وب‌سایت انجمن تجاری عربستان سعودی و امریکا دو سال پیش و در سال ۲۰۱۵ میلادی گزارشی از وضعیت بخش معدن و صنایع معدنی عربستان سعودی منتشر کرد. براساس داده‌های منتشر شده این انجمن با هدف توسعه اتحاد استراتژیک کسب و کار بین امریکا و عربستان سعودی ایجاد شده است و از آغاز به کار آن ۲۰ سال می‌گذرد. در سال ۲۰۱۵ میلادی سرمایه‌گذاری وارد شده به بخش معدن عربستان رشد و پیشرفت چشمگیری را تجربه کرد و این کشور رقمی به ارزش بیش از ۶۷ میلیارد دلار را به این بخش اختصاص داد. در واقع شناسایی و پرداختن به ظرفیت‌های این بخش از داشته‌های طبیعی عربستان به عنوان یک کشور نفتی، نتیجه‌ای است از تلاش برای ایجاد اقتصادی متنوع‌تر از آنچه تاکنون بوده است. در واقع عربستان سعودی بخش معدن و مواد معدنی را یکی از اهداف راهبردی خود برای برنامه تحول ملی که برای سال ۲۰۲۰ میلادی (۱۳۹۹ خورشیدی) ترتیب داده و آن را به اختصار (ان تی پی) نامیده، تعیین کرده است.
براساس طرح‌های جدیدی که در ان‌تی‌پی تنظیم شده است امید می‌رود عربستان شرایطی مساعد و محیطی جذابی برای سرمایه‌گذاران داخلی و سرمایه‌گذاران خارجی از سراسر جهان فراهم کند تا بتواند در یک بازه زمانی ۵ ساله از ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ میلادی (۱۳۹۴ تا ۱۳۹۹ خورشیدی) صاحب درآمدی به میزان ۲۶ میلیارد دلار و ۹۰ هزار شغل از بخش معدن شود. عربستان علاوه بر نفت، ذخایر چشمگیر مواد معدنی هم دارد. پهنه‌های نفتی از دیرباز در استان‌های شرقی این کشور یافت شدند و تا اکنون منبع ثروت و دارایی‌های عربستان سعودی بوده‌اند و حالا به این دارایی عظیم ذخایر طلا، فسفات و بوکسیت که در مناطق غربی و شمالی یافت می‌شوند، اضافه می‌شود.
عربستان با این چشم‌انداز به این صنعت روی آورده که منابع معدنی در کنار نفت و مواد پتروشیمی برای این کشور درآمد کلیدی مکمل دیگری فراهم کند. مناطق دارای مواد معدنی در عربستان سعودی دربردارنده میزان زیادی بوکسیت و فسفات است و علاوه بر این دو، ذخایر قابل‌توجهی نقره، روی، مس، مگنزیت و کائولن دارد. همچنین صنعت رو به رشد ساخت‌وساز این کشور منجر به ایجاد تقاضا برای آهن، سنگ آهک، فلدسپات، سیلیکا، سنگ گچ، مرمر و دولومیت شده که به عنوان مصالح ساختمانی به کار می‌آید. در کل برآورد می‌شود عربستان بیش از ۴۰ نوع ماده معدنی داشته باشد که از میان آنها استخراج ۱۵ مورد از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه است.
در همین راستا دولت عربستان برای تحریک این بخش، قوانین استخراج و سرمایه‌گذاری را ساده‌سازی کرده و وجوه پشیبانی را برای تجهیزات مربوط به فرآوری محصولات پایین‌دست فراهم آورده است. این کشور همچنین دست به اجرای زیرساخت‌هایی زده که این صنعت را از مرحله استخراج تا عرضه محصول نهایی پشتیبانی می‌کند. در همین امتداد، احداث خط آهن شمال به جنوب عربستان به تازگی به اتمام رسیده و این امکان را فراهم می‌آورد که مواد معدنی در مناطق شمالی عربستان سعودی با قطار به سراسر این مسیر از کشور، منتقل و داخل کشور فرآوری شوند.
همچنین تمهیداتی در زمینه آب، انرژی و برنامه‌های سوخت‌رسانی فراهم شده و این امکان فراهم آمده تا محصولات معدنی به بازارهای جهانی از طریق آنچه عربستان بنادر درجه یک و فِرست کلاس می‌نامد به سایر نقاط جهان فرستاده شود. در هر حال تا حالا فعالیت‌های معدنی در عربستان به شرکت «معادن» این کشور اختصاص داشته که در سال ۱۹۹۷ میلادی (۱۳۷۶ خورشیدی) تاسیس شده و واسطه‌ای است برای توسعه سرمایه‌گذاری خصوصی و بخش معدن این کشور. «معادن» ذخایر طلا، فسفات و بوکسیت در عربستان و در مقیاس بالا استخراج و فرآوری می‌شود و علاوه بر موارد یادشده از فلزات و مواد معدنی دیگر در مقیاس‌های کوچک‌تر بهره‌برداری می‌کند. البته عربستان خودمختار نبوده و در توسعه بخش معدن خود در طول ۱۵ سال گذشته با شرکت‌های خارجی نیز وارد همکاری شده است.
بهره‌برداری از ذخایر طلایی طلا
ذخایر طلای عربستان در منطقه‌ای که «شیلد عربستان» نامیده می‌شود قرار دارند. شیلد عربستان ناحیه‌ای است که از بندر دریای سرخ گسترده شده و از شرق تا میانه عربستان پیش رفته و به ۳ ناحیه مناطق طلای عربستان میانه، شیلد شمالی و شیلد جنوبی تقسیم می‌شود. «شرکت طلا و فلزات پایه معادن» که از شرکت‌های فرعی معادن به شمار می‌آید، توسعه و بهره‌برداری از طلا و فلزات پایه را در این کشور بر عهده دارد و تاکنون عملیات بهره‌برداری از ۶ معدن طلا را در عربستان انجام داده است.
فلزات صنعتی
علاوه بر طلا، فسفات و بوکسیت که عمده‌ترین تولیدات معادن به شمار می‌آیند، شرکت معادن عربستان سعودی به دنبال استخراج و فرآوری مواد معدنی دیگر با کاربردهای مختلف نیز است. از سال ۲۰۱۱ میلادی (۱۳۹۰ خورشیدی) شرکت «فلزات صنعتی معادن» که دیگر شرکت فرعی معادن است، بوکسیت کم‌درجه، کائولین و مگنزیت با درجه بالا استخراج می‌کرده است. فلزات صنعتی معادن از یک معدن کائولین و بوکسیت کم‌عیار در منطقه مرکزی الزبیره، یک معدن مگنزیت پرعیار در زرقات و یک کارخانه فرآوری در مدینه بهره‌برداری می‌کند و طرح‌هایی ترتیب داده که مگنزیت پرعیار پیش از اینکه برای فرآوری با کشتی به مدینه برده شود در زرقات، استخراج، خرد و غربال شود. دیگر پروژه در حال انجام در این زمینه یک سرمایه‌گذاری مشترک به ارزش ۷۵۰ میلیون دلار بین شرکت معادن و شرکت پتروشیمی صحراست که هر دو با سهمی برابر بر ایجاد یک کارخانه کلر قلیایی در شهر صنعتی جبیل سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
شنبه ۶ خرداد ۱۳۹۶ ساعت ۱۴:۴۵
کد مطلب: 17771
