چرا باید در اوپک ماند؟
اعتباری که اوپک به ایران می‌دهد
وحید حاجی‌پور/ از چند سال گذشته بود که زمزمه خروج ایران از سازمان کشورهای صادرکننده نفت جهان شنیده شد و برخی کارشناسان با تاکید بر حرکت اوپک به سوی مرگ٬ خواستار خروج ایران از این سازمان شدند که البته در برهه‌ای از زمان شکل جدی به خود گرفت ولی به هر حال ایران در اوپک باقی ماند.
پدیده خروج از اوپک اما در برخی کشورهای عضو دیگر نیز شنیده شد بطوری که برخی شاهزادگان سعودی نیز این مهم را طلب کردند و در عراق نیز زمزمه‌هایی شنیده شد اما خرد جمعی در اوپک به این نقطه ختم شد که برای به هم زدن این سازمان نیم قرنی بهتر است آن را احیا کرد که با کاهش تولید کشورهای عضو٬ مهمترین سازمان نفتی احیا شد. احیای اوپک به ضرر اغلب کشورهای مصرف کننده نفت تمام شد و تلاش آن‌ها و رسانه‌های وابسته به آن‌ها برای اختلاف افکنی در میان اعضا و در نهایت از کارافتادگی آن به شکست انجامید.
*چرا اوپک؟
تا پیش از سال 1960 تولید و عرضه نفت در جهان توسط 7 شرکت آمریکایی و اروپایی انجام می‌شد که به هفت خواهران معروف بودند. آن‌ها با حضور در کشورهای نفتی جهان و در قالب قراردادهای امتیازی نفت آن کشورها را تولید کرده و هرساله مبالغی را به حاکمان پرداخت می‌کردند.
با موج ملی شدن صنعت نفت در کشورهای آمریکای جنوبی و خاورمیانه٬ احساسات ملی گرایانه به اوج خود رسید و کشورهای نفتی مانند ایران صنعت نفت خود را ملی کردند. ملی شدن صنعت نفت به معنای تحولی بزرگ در جهان شمرده می‌شد که چراغ‌های هشدار را برای هفت خواهران روشن کرد زیرا با این اقدام٬ آن‌ها دیگر قدرت همیشگی را نداشتند. این حرکت منجر به جلسات مخفیانه وزرای نفت کشورهای نفتخیز شد تا در نهایت برای حذف هفت خواهران از روند انحصار تولید و تجارت نفت برنامه‌ریزی کنند.
*کنگره نفت عرب
سال 1959، کنگره نفت عرب قرار بود در قاهره برگزار شود، پرز وزیر نفت ونزوئلا سریعا خود را به این شهر رساند فارغ از انکه غول های نفتی نیز نمایندگان خود را به پایتخت جمال عبدالناصر راهی کرده بودند تا مبادا فتنه نفتی علیه آن ها برپا شود و سازی «ناساز» کوک شود اما پرز، تریکی وزیر نفت عربستان و چند نماینده کشورهای نفتی را به «معادی» قاهره برد و شبانه روی قایق های شناور بر آب های نیل نطفه «اوپک» را بست.
به دلیل پشت کردن اعراب به ایران به علت تحریم نفت ایران در زمان نخست وزیری دکتر مصدق، دولت وقت قصد حضور در این کنگره را نداشت چرا که بیشتر شرکت کنندگان در ای کنگره از کشورهای عربی بودند. دولت وقت که تفکرات مصدق را همچنان در بدنه خود می دید معتقد بود هنگامی که صنعت نفت ایران ملی شد و نفت ایران تحریم، اعراب بلافاصله وارد گود شدند و با عرضه 600 هزار بشکه ای خلا ایران را در بازار پر کردند. ایران در آن روزها وضعیت اسفناکی به خود می دید به طوری که صادرات نفت آن پیش از ملی شدن به 30 هزار بشکه در روز رسید آن هم با تخفیف 50 درصدی قیمت به مشتریان.
ولی به هر حال تصمیم گرفته می‌شود تا عبدالله انتظام مدیرعامل وقت شرکت ملی نفت راهی قاهره شود. پرز ایران را یکی از مهمترین مهره‌ها برای تاسیس اوپک می‌دانست زیرا پس از روز اول کنگره٬ انتظام را به جلسه‌ای محرمانه دعوت کرد که با پاسخ مثبت وی همراه بود. او انتظام را به زیر درختی برد و ایده خود را برای تاسیس اوپک بمنظور زدودن نقش انحصاری هفت خواهران با وی در میان گذاشت. انتظام او را جدی نگرفت ولی وقتی فردا روی کشتی تفریحی نمایندگان کشورهای عربستان٬ عراق٬ کویت و قطر را دید بی تفاوتی اش به یک تردید بزرگ تبدیل شد.
در آن جلسه موافقتنامه‌ای تدوین شد که به موافقت نامه"عالیجنابان" معروف است و تنها به موضوعاتی همچون چگونگی اداره صنعت نفت و محیط زیست اشاره شده بود و خبری از قیمت گذاری و بازار نفت نبود. در سندی که از این موافقتامه وجوددارد. انتظام چون نمی‌خواست با عصبانیت شاه مواجه شود اعلام کرد به عنوان عضو ناظر حاضر به امضای این موافقتامه است که مورد تصویب قرار گرفت و امضای ایران هم پای این سند رفت ولو به عنوان ناضر.
پس از مراجعت انتظام به ایران٬ وی نزد شاه رفته و موضوع را با وی در میان می‌گذارد که مورد خشم محمدرضا پهلوی قرار می‌گیرد و انتظام توبیخ می‌شود که چرا تن به چنین موافقتامه ای داده است. یک سال از این ماجرا می‌گذرد و هفت خواهران با پی بردن به این موضوع فشارهای خود را برای خنثی سازی این تلاش‌ها بکار می‌گیرد ولی با مخالفت دولت آمریکا مواجه می‌شود.
استدلال آمریکا این بود که اوپک نمی‌تواند موفق باشد زیرا اختلافات کشورهای موسس آن بسیار بالاست و چون تبحری در این باره ندارند با شکست دوباره سمت هفت خواهران آمده و آنجاست که می‌توان امتیاز بیشتری گرفت ضمن آنکه با بها دادن به این خواسته آن‌ها مانع توسعه دیدگاه های ضد آمریکایی در این کشورها خواهیم شد.
به هر حال سال بعد قطر ار موسسان کنار رفت و 4 کشور ایران٬ ونزوئلا٬ عربستان و کویت در بغداد دور هم جمع شدند و تولد اوپک را اعلام کردند و کشورهای دیگر هم به مرور زمان به آن اضافه شدند و امروز 12 عضو دارد که 35 درصد نیاز بازار را پوشش می‌دهند و مهم ترین سازمان نفتی جهان هستند.
*تاسیس آژانس بین المللی انرژی
این سازمان در دهه 60 میلادی جایگاه خاصی نداشت و قدرت اجرایی نداشت اما در دهه 70 میلادی با تحریم فروش نفت به آمریکا و اسرائیل پوست ترکاند و قیمت‌های نفت را چند برابر کرد و آنجا بود که قدرت اوپک بصورت انفجاری مشخص شد. شوک نفتی بزرگی که آمریکا را بشدت تحت تاثیر قرارداده و بحران بزرگی ایجاد کرده بود٬ غرب را به فکر تاسیس نهادی انداخت تا بتوانند با خرد جمعی و خط دادن به بازار٬ موج شکن بزرگی را در برابر اوپک ایجاد کنند.
آن‌ها متوجه شده بودند که ذهنیتشان درباره اوپک اشتباه بود لذا آژانس بین المللی انرژی را تاسیس کردند که همان سازمان کشورهای وارد کننده نفت بود و قوانینی را تصویب کردند تا کشورهای وارد کننده با ذخیره سازی نفت به اندازه 90 روز واردات خود٬ در صورت تحریم اوپک بتوانند بر بحران‌ها چیزه شوند. از آن روز تا به امروز این دو نهاد روبروی هم قرار گرفتند و بصورت جنگ سرد٬ بازی را به پیش می‌برند.
*تاثیر اوپک خروج از آن
تاریخ اوپک نشان داده است هرگاه قیمت ها سقوط می‌کنند اختلاف ها در این سازمان به اوج می‌رسد و در این میان٬ رسانه‌های غربی و جهت دار با انتشار اخبار و تحلیل‌های جهت‌دار برای تضعیف اوپک همقسم می‌شوند کما اینکه طی دو سال اخیر این واقعیت بخوبی قابل رویت بود به نحوی که حتی در داخل اوپک صدای مرگ اوپک شنیده می‌شد.
این سازمان موثرترین نقش را در بازار نفت و قیمت‌ها دارد و با یک تصمیم خود٬ قیمت ها را بالا و پایین می‌کند؛ سازمانی با تولید 32 میلیون بشکه در روز و سه ضلع موسس ایران٬ ونزوئلا و عربستان تواسنته بحران‌های زیادی را پشت سر گذاشته و با ساختاری منسجم و بین المللی مورد هدف نهادهای روبروی خود قرار گرفته است.
گرچه نقدهایی به این سازمان وارد است از جمله رای گیری اما به هر حال این سازمان تنها نهاد بین المللی است که ایران با سهم 12 درصدی خود در آن توانسته بازیگر مهم عرصه نفت جهان باقی بماند و اگر از این سازمان خارج بود٬ بیشتر از آن محجوریتی که طی چند سال گذشته تجربه کرده بود٬ در تنهایی دست و پا می‌زد.
سفرهای وزرای نفت جهان از جمله وزیر انرژی روسیه به ایران به منظور رایزنی برای فریز نفتی مرهون نقش آفرینی اوپک در عرصه بین المللی است که اگر اوپک نبود٬ نفت ایران در جهان به اهمیت «ایران اوپکی» نبود. حضور تهران در مهمترین نهاد بین المللی نفت و شنیده شدن صدای ایران در بازار نفت جهان٬ تنها یکی از محسنات اوپک است که باید تقویت شود.
پدیده خروج از اوپک اما در برخی کشورهای عضو دیگر نیز شنیده شد بطوری که برخی شاهزادگان سعودی نیز این مهم را طلب کردند و در عراق نیز زمزمه‌هایی شنیده شد اما خرد جمعی در اوپک به این نقطه ختم شد که برای به هم زدن این سازمان نیم قرنی بهتر است آن را احیا کرد که با کاهش تولید کشورهای عضو٬ مهمترین سازمان نفتی احیا شد. احیای اوپک به ضرر اغلب کشورهای مصرف کننده نفت تمام شد و تلاش آن‌ها و رسانه‌های وابسته به آن‌ها برای اختلاف افکنی در میان اعضا و در نهایت از کارافتادگی آن به شکست انجامید.
*چرا اوپک؟
تا پیش از سال 1960 تولید و عرضه نفت در جهان توسط 7 شرکت آمریکایی و اروپایی انجام می‌شد که به هفت خواهران معروف بودند. آن‌ها با حضور در کشورهای نفتی جهان و در قالب قراردادهای امتیازی نفت آن کشورها را تولید کرده و هرساله مبالغی را به حاکمان پرداخت می‌کردند.
با موج ملی شدن صنعت نفت در کشورهای آمریکای جنوبی و خاورمیانه٬ احساسات ملی گرایانه به اوج خود رسید و کشورهای نفتی مانند ایران صنعت نفت خود را ملی کردند. ملی شدن صنعت نفت به معنای تحولی بزرگ در جهان شمرده می‌شد که چراغ‌های هشدار را برای هفت خواهران روشن کرد زیرا با این اقدام٬ آن‌ها دیگر قدرت همیشگی را نداشتند. این حرکت منجر به جلسات مخفیانه وزرای نفت کشورهای نفتخیز شد تا در نهایت برای حذف هفت خواهران از روند انحصار تولید و تجارت نفت برنامه‌ریزی کنند.
*کنگره نفت عرب
سال 1959، کنگره نفت عرب قرار بود در قاهره برگزار شود، پرز وزیر نفت ونزوئلا سریعا خود را به این شهر رساند فارغ از انکه غول های نفتی نیز نمایندگان خود را به پایتخت جمال عبدالناصر راهی کرده بودند تا مبادا فتنه نفتی علیه آن ها برپا شود و سازی «ناساز» کوک شود اما پرز، تریکی وزیر نفت عربستان و چند نماینده کشورهای نفتی را به «معادی» قاهره برد و شبانه روی قایق های شناور بر آب های نیل نطفه «اوپک» را بست.
به دلیل پشت کردن اعراب به ایران به علت تحریم نفت ایران در زمان نخست وزیری دکتر مصدق، دولت وقت قصد حضور در این کنگره را نداشت چرا که بیشتر شرکت کنندگان در ای کنگره از کشورهای عربی بودند. دولت وقت که تفکرات مصدق را همچنان در بدنه خود می دید معتقد بود هنگامی که صنعت نفت ایران ملی شد و نفت ایران تحریم، اعراب بلافاصله وارد گود شدند و با عرضه 600 هزار بشکه ای خلا ایران را در بازار پر کردند. ایران در آن روزها وضعیت اسفناکی به خود می دید به طوری که صادرات نفت آن پیش از ملی شدن به 30 هزار بشکه در روز رسید آن هم با تخفیف 50 درصدی قیمت به مشتریان.
ولی به هر حال تصمیم گرفته می‌شود تا عبدالله انتظام مدیرعامل وقت شرکت ملی نفت راهی قاهره شود. پرز ایران را یکی از مهمترین مهره‌ها برای تاسیس اوپک می‌دانست زیرا پس از روز اول کنگره٬ انتظام را به جلسه‌ای محرمانه دعوت کرد که با پاسخ مثبت وی همراه بود. او انتظام را به زیر درختی برد و ایده خود را برای تاسیس اوپک بمنظور زدودن نقش انحصاری هفت خواهران با وی در میان گذاشت. انتظام او را جدی نگرفت ولی وقتی فردا روی کشتی تفریحی نمایندگان کشورهای عربستان٬ عراق٬ کویت و قطر را دید بی تفاوتی اش به یک تردید بزرگ تبدیل شد.
در آن جلسه موافقتنامه‌ای تدوین شد که به موافقت نامه"عالیجنابان" معروف است و تنها به موضوعاتی همچون چگونگی اداره صنعت نفت و محیط زیست اشاره شده بود و خبری از قیمت گذاری و بازار نفت نبود. در سندی که از این موافقتامه وجوددارد. انتظام چون نمی‌خواست با عصبانیت شاه مواجه شود اعلام کرد به عنوان عضو ناظر حاضر به امضای این موافقتامه است که مورد تصویب قرار گرفت و امضای ایران هم پای این سند رفت ولو به عنوان ناضر.
پس از مراجعت انتظام به ایران٬ وی نزد شاه رفته و موضوع را با وی در میان می‌گذارد که مورد خشم محمدرضا پهلوی قرار می‌گیرد و انتظام توبیخ می‌شود که چرا تن به چنین موافقتامه ای داده است. یک سال از این ماجرا می‌گذرد و هفت خواهران با پی بردن به این موضوع فشارهای خود را برای خنثی سازی این تلاش‌ها بکار می‌گیرد ولی با مخالفت دولت آمریکا مواجه می‌شود.
استدلال آمریکا این بود که اوپک نمی‌تواند موفق باشد زیرا اختلافات کشورهای موسس آن بسیار بالاست و چون تبحری در این باره ندارند با شکست دوباره سمت هفت خواهران آمده و آنجاست که می‌توان امتیاز بیشتری گرفت ضمن آنکه با بها دادن به این خواسته آن‌ها مانع توسعه دیدگاه های ضد آمریکایی در این کشورها خواهیم شد.
به هر حال سال بعد قطر ار موسسان کنار رفت و 4 کشور ایران٬ ونزوئلا٬ عربستان و کویت در بغداد دور هم جمع شدند و تولد اوپک را اعلام کردند و کشورهای دیگر هم به مرور زمان به آن اضافه شدند و امروز 12 عضو دارد که 35 درصد نیاز بازار را پوشش می‌دهند و مهم ترین سازمان نفتی جهان هستند.
*تاسیس آژانس بین المللی انرژی
این سازمان در دهه 60 میلادی جایگاه خاصی نداشت و قدرت اجرایی نداشت اما در دهه 70 میلادی با تحریم فروش نفت به آمریکا و اسرائیل پوست ترکاند و قیمت‌های نفت را چند برابر کرد و آنجا بود که قدرت اوپک بصورت انفجاری مشخص شد. شوک نفتی بزرگی که آمریکا را بشدت تحت تاثیر قرارداده و بحران بزرگی ایجاد کرده بود٬ غرب را به فکر تاسیس نهادی انداخت تا بتوانند با خرد جمعی و خط دادن به بازار٬ موج شکن بزرگی را در برابر اوپک ایجاد کنند.
آن‌ها متوجه شده بودند که ذهنیتشان درباره اوپک اشتباه بود لذا آژانس بین المللی انرژی را تاسیس کردند که همان سازمان کشورهای وارد کننده نفت بود و قوانینی را تصویب کردند تا کشورهای وارد کننده با ذخیره سازی نفت به اندازه 90 روز واردات خود٬ در صورت تحریم اوپک بتوانند بر بحران‌ها چیزه شوند. از آن روز تا به امروز این دو نهاد روبروی هم قرار گرفتند و بصورت جنگ سرد٬ بازی را به پیش می‌برند.
*تاثیر اوپک خروج از آن
تاریخ اوپک نشان داده است هرگاه قیمت ها سقوط می‌کنند اختلاف ها در این سازمان به اوج می‌رسد و در این میان٬ رسانه‌های غربی و جهت دار با انتشار اخبار و تحلیل‌های جهت‌دار برای تضعیف اوپک همقسم می‌شوند کما اینکه طی دو سال اخیر این واقعیت بخوبی قابل رویت بود به نحوی که حتی در داخل اوپک صدای مرگ اوپک شنیده می‌شد.
این سازمان موثرترین نقش را در بازار نفت و قیمت‌ها دارد و با یک تصمیم خود٬ قیمت ها را بالا و پایین می‌کند؛ سازمانی با تولید 32 میلیون بشکه در روز و سه ضلع موسس ایران٬ ونزوئلا و عربستان تواسنته بحران‌های زیادی را پشت سر گذاشته و با ساختاری منسجم و بین المللی مورد هدف نهادهای روبروی خود قرار گرفته است.
گرچه نقدهایی به این سازمان وارد است از جمله رای گیری اما به هر حال این سازمان تنها نهاد بین المللی است که ایران با سهم 12 درصدی خود در آن توانسته بازیگر مهم عرصه نفت جهان باقی بماند و اگر از این سازمان خارج بود٬ بیشتر از آن محجوریتی که طی چند سال گذشته تجربه کرده بود٬ در تنهایی دست و پا می‌زد.
سفرهای وزرای نفت جهان از جمله وزیر انرژی روسیه به ایران به منظور رایزنی برای فریز نفتی مرهون نقش آفرینی اوپک در عرصه بین المللی است که اگر اوپک نبود٬ نفت ایران در جهان به اهمیت «ایران اوپکی» نبود. حضور تهران در مهمترین نهاد بین المللی نفت و شنیده شدن صدای ایران در بازار نفت جهان٬ تنها یکی از محسنات اوپک است که باید تقویت شود.
شنبه ۲۵ دی ۱۳۹۵ ساعت ۰۹:۲۸
کد مطلب: 16302