قیمت نفت و اوپک؛آیا تاریخ تکرار می شود؟

ميزنفت/ این روزها بازار جهانی نفت به صحنه رویارویی تولیدکنندگان اوپک و غیراوپک بر سر چگونگی برخورد با مازاد عرضه نفت در بازار تبدیل شده است. بازارهای مالی نیز در شکل گیری شرایط کنونی، سهیم بوده اند. و در این وضعیت، همه در انتظار نخستین کشوری هستند که عرضه خود را کاهش دهد.

در این مقاله ما تلاش می کنیم با درس آموزی از گذشته، چراغی در برابر راهی که فراروی همه ماست، بیافروزیم. همچنین دیدگاه های مختلف در مورد راهبردهای اوپک و آینده آن را ارایه می نماییم.

رهبران اوپک در گذشته در چند نوبت پس از ایجاد شرایط ناپایدار در بازار طلای سیاه، دست به کاهش و یا افزایش تولید خود برای بازگشت تعادل به بازار زده اند که ما اتفاقات روی داده در سال های 2008، 1998 و 1986 میلادی را با نگاهی دقیق تر، تحلیل و بررسی می نماییم. به یاد بیاورید که در سال 2008 میلادی و به دنبال بحران مالی جهانی و افول رشد اقتصادی بسیاری از کشورها، تقاضای نفت خام با کاهش قابل توجهی روبرو گردید. قیمت هر بشکه نفت نیز از 150 دلار در جولای آن سال به حدود 40 دلار در اواخر آن سال و اوایل سال 2009 میلادی سقوط کرد.

در سال های 1998 و 1999 میلادی نیز به دلیل وجود مازاد عرضه و کاهش تقاضا، ما شاهد سقوط قیمت ها بودیم. فراموش نکنید یکی از دلایل پدید آمدن آن شرایط، اجلاس جاکارتای اندونزی اوپک در سال 1997 میلادی و تصمیم این کارتل به افزایش سهمیه های تولید نفت توسط اعضای سازمان اوپک بود. بدین ترتیب قیمت هر بشکه نفت از حدود 20 دلار به کمتر از 10 دلار کاهش یافت.
و سرانجام سومین دوره کاهش قیمت نفت به سال 1986 میلادی باز می گردد. در آن سال همزمان با افزایش تولید و عرضه نفت خام، تقاضای این محصول کاهش یافت. اتفاقی که در بازار کنونی نفت خام نیز تا حدود زیادی قابل مشاهده است.

پس از یک دوره کم و بیش طولانی قیمت های بالای نفت، تولیدکنندگان اوپک شاهد ورود رقبای جدید از میان دولت های غیرعضو اوپک به بازار هستند.

 
*فشار سیاسی بر بازار نفت
در رویدادهای سال های 9- 1988 و 1986 میلادی، اوپک از تولیدکنندگان غیراوپک خواست تا با همکاری مشترک و کاهش تولید به ایجاد ثبات در بازار کمک کنند. رهبران اوپک نشست های مختلفی با رهبران سیاسی دنیا برگزار نمودند. و با وجود تلاش های گسترده، تولیدکنندگان غیراوپک از تلاش های اوپک استقبال ننمودند.
در دوره هایی که قیمت نفت پایین بوده است، تولیدکنندگان پرهزینه با زیان مالی روبرو گردیده و با کاهش سرمایه گذاری ها، بخشی از پروژه های خود را متوقف می نمودند. شرکت های ارایه دهنده خدمات نفتی ،تولیدکنندگان تحهیزات، تامین کنندگان و پیمانکاران نیز در دوره های افول قیمت نفت با کاهش قراردادهای تجاری روبرو بوده و مجبور به کوچک نمودن شرکت و سیاست های انقباضی بوده اند.
بی تردید ورشکستگی بسیاری از شرکت های کوچک و متوسط نفتی و اخراج دسته جمعی کارکنان آنان در دوره های سقوط قیمت نفت از اذهان فعالان این صنعت فراموش نخواهد شد.
 
 
*درس های فراموش نشدنی
با نگاهی به گذشته درمی یابیم میان افول قیمت ها و تاثیرگذاری آن بر بازار اکتشاف و تولید فاصله ای چند ماهه تا یک ساله وجود دارد. گویی برای بازگشت تعادل به موازنه عرضه و تقاضا باید ماه ها به انتظار نشست. برداشت سکوهای فراساحلی و تاسیسات پرهزینه خشکی نیز به دلیل بالاتر بودن قیمت فروش نفت از هزینه های عملیاتی در اکثر موارد همچنان ادامه می یابد. اما در مواردی که هزینه های عملیاتی بسیار بالا بوده و یا نیاز به هزینه های سرمایه گذاری زیادی وجود دارد، به سرعت شاهد اقداماتی از سوی مدیران این پروژه ها خواهیم بود. مثلا در دوره های افول قیمت نفت، تولید از بسیاری از چاه های کم بازده که در پایان دوره عمر خود قرار دارند، متوقف می گردد.

با نگاهی به تاریخ صنعت نفت ما شاهد دوره هایی بوده ایم که پس از تداوم قیمت پایین نفت، تولیدکنندگان اوپک و غیراوپک به کاهش تولید روی آورده اند. هرچند در بحران کنونی، شاهد انعطاف هیچ یک از دو طرف برای کاهش تولید نیستیم. البته آثار کاهش تولید نیز به سرعت در بازار هویدا نمی شود. در پاره ای از موارد باید تا یک سال و به ویژه جهت کاهش مقدار نفت ذخیره شده در خشکی و برروی دریاها، به انتظار بنشینیم.
 

*نگاهی به بحران کنونی قیمت ها
با کاهش دور از انتظار قیمت نفت در نیمه دوم سال 2014 میلادی، کارشناسان اعلام نمودند شرایط کنونی بازار در گذشته نیز سابقه داشته است. وجود مازاد عرضه دلیل اصلی بحران کنونی به شمار می رود. فراموش نکنید که در فاصله سال های 1998 تا 2004 میلادی،به دلیل بدبینی عمومی پدید آمده نسبت به سودآوری طرح های صنعت نفت، ما شاهد کاهش سرمایه گذاری در پروژه های اکتشاف و تولید بودیم. مدیران غول های نفتی از احتمال بازگشت نفت به قیمت های کمتر از 10 دلار همانند رویدادهای سالهای 1998 و 1999 میلادی به عنوان کابوس یاد می کنند. با در نظر گرفتن دوره 7 ساله زمانی مورد نیاز برای اجرای یک پروژه نفتی، از سال ها پیش نیز می توانستیم پیش بینی کنیم که در میانه دهه کنونی، شاهد پیشی گرفتن عرضه بر تقاضای طلای سیاه خواهیم بود. در سال 2008 میلادی قیمت هر بشکه نفت تا 150 دلار بالا رفت. همچنین به خاطر داشته باشید که انقلاب منابع شیل نیز به سنگین تر شدن کفه عرضه کمک شایانی نموده است.
 

*مازاد عرضه، ضعف تقاضا
در سال های اخیر، ما شاهد عملکرد قابل توجه در تولید نفت به ویژه با بهبود روش های تولید و یافتن میادین جدید بوده ایم. این شرایط به کاهش تدریجی سهم اوپک در سه دهه اخیر منجر شده است.
 
با تداوم قیمت بالای 100 دلار برای هر بشکه نفت از اواخر دهه 2000 میلادی، تولیدکنندگان نفت روانه میادین پرهزینه شدند و استفاده از فناوری های گران قیمت، اقتصادی گردید. مهمترین دلیل فراگیر شدن فناوری های تولید از منابع شیل و نفت فشرده و آغاز بهره برداری از میادین غرب و شرق آفریقا را نیز باید به تداوم بهای بالای نفت در بازارهای جهانی مرتبط دانست.

بالا رفتن ضریب بازیافت از میادین قدیمی با استفاده از فناوری های نوین از دیگر عواملی به شمار می رود که بر رشد عرضه موثر بوده است. ما در سال های اخیر شاهد کاهش نرخ پایین آمدن تولید بسیاری از میادین قدیمی و در پاره ای موارد توقف افول نرخ برداشت از آنها بوده ایم.

از سوی دیگر، در سال های گذشته، ما شاهد ناآرامی های سیاسی، جنگ، تحریم های بین المللی و شرایط بحرانی امنیتی در چند کشور نفت خیز نظیر عراق، لیبی، نیجریه و ایران بوده ایم. این شرایط به کاهش تولید نفت در این کشورها انجامیده بود که با بهبود شرایط پیشین، نفت بیشتری روانه بازار شده است.

به دلیل تداوم رکود اقتصادی در اروپا، آمریکای شمالی، ژاپن، چین و چند منطقه دیگر، رشد تقاضای نفت خام دنیا کمتر از عرضه بوده است. بهبود کارایی مصرف انرژی و تلاش برای جایگزینی نفت خام با سایر منابع انرژی نیز از دیگر عوامل موثر بر کاهش تفاضای نفت بوده است. همه این عوامل در کنار یکدیگر از عوامل موثر بر کاهش قیمت نفت خام به شمار می رود.

اما فعالان بازار بیش از همه خواهان کاهش تولید اوپک برای تثبیت قیمت ها هستند. در مقابل اوپک با درس آموزی از گذشته، خواهان همکاری تولیدکنندگان غیراوپک برای همکاری دوجانبه است.
 
رهبران عربستان سعودی معتقدند سهم بازار اوپک باید به هر بهایی حفظ شود. و حتی با سقوط قیمت هر بشکه نفت به کمتر از 20 دلار نیز حاضر به کاهش تولید خود نیستند. رهبران امارات متحده عربی نیز نظری مشابه دارند. اما این شرایط در کنار فقدان اتفاق نظر در میان تولیدکنندگان، زنگ خطر وقوع جنگ قیمت ها مشابه اتفاقات روی داده در سال 1986 میلادی را به صدا آورده است.
 

*آینده اوپک در ابهام
در آستانه ورود بحران کنونی به سومین سال، به نظر می رسد باید رهبران اوپک به اتفاق نظری همه جانبه دست یابند. ما معتقدیم تعیین سهمیه های جدید و کاهش تولید، راهکاری است که در شرایط کنونی می تواند منافع اعضا را بیش از هر راهکار دیگری حفظ نماید. در غیر این صورت، دیر یا زود باید سازمان اوپک را به تاریخ سپرد. در 50 سال گذشته نیز هیچگاه شاهد اتفاق نظر همه اعضای آن در مورد راهبردهای آینده این کارتل نبوده ایم. ضعف سازمان اوپک در پیش بینی آینده بازارهای نفت و انرژی نیز بر هیچ کس پوشیده نیست. اوپک امروز فاقد قدرت چانه زنی بوده و اجلاس سال های اخیر آن، تاثیر قابل توجهی بر بازارهای انرژی نگذاشته است. گویی تاثیرگذاری اوپک بر بازار نفت همانند سهم بازار این سازمان 50 ساله رو به افول گذاشته است.

چه این موضوع را دوست داشته باشیم و یا خیر، باید پذیرفت که قیمت امروز نفت توسط بازار تعیین می شود. دوران انحصار و لابی های تجاری برای تعیین آینده بازار به سر آمده است. در ماه های اخیر، تعدادی از اعضای اوپک نیز از لزوم ایجاد ثبات در بازار و سیاست برد- برد سخن گفته اند. در کوتاه مدت، اوپک با وجود تعارض های آشکار و پنهان اعضا، همچنان در بازار نفت باقی خواهد ماند. اما بی تردید، آینده اوپک در گروی تغییر در پارادایم های کهنه و فاقد کارایی بنیانگذاران این سازمان است. گویی رهبران اوپک باید بار دیگر درس های تاریخ نفت در قرن بیستم را مرور کنند.
 
 
نویسندگان: منوچهر تکین و رامین تکین
مترجم: محسن داوری
منبع: ماهنامه ‏Oil & Gas Journal
 
 
 

چهارشنبه ۲۴ شهريور ۱۳۹۵ ساعت ۱۱:۱۶