نقشه ایران برای نفت کردستان چیست؟

به گزارش ميزنفت، پایگاه اینترنتی ژئوپولیتیکال مانیتور در گزارشی نوشت کردستان عراق به عنوان یک بازیگر مستقل در حوزه انرژی ظهور کرده است. اقلیم کردستان عراق و دولت منطقه ای کردستان در کانون یک تغییر اساسی و حرکت به سوی خودمختاری در شمال شرق عراق قرار گرفته است. از سال 1970، کردهای عراق در مسیر تلاش برای کسب خودمختاری با موانع داخلی و خارجی فراوانی رو به رو بوده اند.

اخیرا، موضوع مهم خارجی مرتبط با خودمختاری منطقه کردستان عراق، توانایی این منطقه در صادرات و کسب درآمد از محل فروش نفت خام به صورت مستقل بوده است؛ محصولی که اساس اقتصاد آن را تشکیل می دهد. بیشتر نفت تولیدی منطقه کردستان عراق به ترکیه و از طریق خط لوله جیهان ترکیه -که مرز شمالی منطقه کردستان را به جیهان در ترکیه و سپس دریای مدیترانه متصل می کند- به این کشور منتقل می شود.

ظرفیت کلی این خط لوله های 46 و 40 اینچی، یک و نیم میلیون بشکه در روز است . خط لوله چهل اینچی تنها خط لوله عملیاتی محسوب می شود که ظرفیت قابل استفاده آن در روز نیم میلیون بشکه است.

خط لوله جیهان ترکیه تنها منبع صادرات نفت منطقه کردستان عراق محسوب می شود ولی عملکرد آن با نوسان و مشکلات قابل توجهی مواجه است. در فوریه سال 2016، خط لوله جیهان هدف بمب گذاری از سوی اعضای حزب کارگزان کردستان موسوم به پ ک ک قرار گرفت. این خط لوله برای تعمیرات، موقتی مسدود شد و منطقه کردستان عراق به سبب این اختلال، طی ماه های فوریه تا مارس سال 2016 با زیان 250 میلیون دلاری مواجه شد. این خط لوله در نهایت تعمیر شد و ترکیه 200 میلیون دلار برای کمک به جبران خسارت منطقه کردستان عراق به سبب مسدود بودن این خط لوله به مدت سه هفته، در اختیار مقامات آن قرار داد.

کاهش درآمد منطقه کردستان عراق به سبب پایین بودن بهای نفت در بازارهای جهانی به موضوعی تبدیل شده که اقتصاد این منطقه را تحت تأثیر قرار داده است اما مقامات منطقه کردستان عراق همچنان به صادرات نفت خام خود ادامه می دهند. منطقه کردستان عراق با انتقال و صادرات نفت خام خود به صورت مستقل و کسب درآمد از این طرق از ماه می سال د2015، لزوما از نظر اقتصادی مستقل شده است.

صادرات مستقیم نفت خام و کسب درآمد به صورت مستقل، گامی مهم از سوی مقامات منطقه کردستان عراق در جهت کسب مشروعیت بیشتر استقلال این منطقه از سوی دولت مرکزی بغداد محسوب می شود. عراق به جای مقاومت در مقابل فروش مستقل نفت از سوی منطقه کردستان به ترکیه، ناامیدانه درخواستی را به مقامات کردستان عراق مطرح کرد. در فوریه سال 2016، حیدر العبادی نخست وزیر عراق اعلام کرد اگر منطقه کردستان عراق صادرات مستقل نفت را به ترکیه متوقف کند، حقوق همه کارمندان کرد عراق را پرداخت خواهد کرد.

*سرمایه گذاری در کردستان
کردستان عراق حتی با آن که در زمینه پرداخت دستمزد به کارمندان خود با مشکلاتی مواجه است، و از کسری بودجه رنج می برد، اما سرمایه گذاری در صنعت نفت کردستان عراق همچنان ادامه دارد. در مارس سال 2016، شرکت گلنکور Glencore مبلغ 300 میلیون دلار را به عنوان پیش پرداخت برای نفت این منطقه به مقامات کردستان عراق پرداخت کرد.

موضوع جالب آن که، ایران مهمترین تسهیل کننده احتمالی در روند استقلال کردستان عراق از دولت بغداد در آینده محسوب می شود. در تابستان سال 2015، مقامات ایران به دلایل اقتصادی و امنیتی چندین بار به منطقه کردستان عراق سفر کردند. در روز 28 ماه ژوئیه سال 2015، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران به منظور نشان دادن حمایت تهران از مسعود بارزانی رئیس این منطقه به کردستان عراق سفر کرد. در روز 26  ماه اوت 2015، محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران به منظور تقویت روابط دو جانبه با مقامات کردستان عراق دیدار کرد.

مقامات کردستان عراق به سرمایه گذاری قابل توجه مستقیم خارجی در این منطقه از سوی ایران امیدوارند زیرا تحریم های مرتبط با برنامه هسته ای ایران برداشته شده است. ایران پس از ترکیه دومین شریک تجاری بزرگ منطقه کردستان عراق محسوب می شود و حجم مراودات تجاری دو جانبه با این منطقه حدود 4 میلیارد دلار در سال است.

ایران در تلاش برای توسعه زیرساخت های کردستان عراق به ویژه زیرساخت های نفتی و گازی این منطقه است. در مارس سال 2016، اعلام شد ایران در حال مذاکراتی به منظور انتقال نفت منطقه کردستان عراق به خلیج فارس از طریق خاک خود است. این مذاکرات پس از تعطیلات نوروز در روز پنجم ماه آوریل 2016 از سر گرفته شد و منطقه کردستان عراق و ایران به توافق دست یافتند که قرار است ماه‌آینده در اربیل عراق نهایی شود. علاوه بر این، ایران پیشنهاد کرده است منطقه کردستان عراق می تواند نفت خام خود را در ازای خرید گاز طبیعی و سوخت برای مقابله با روند کمبود انرژی در این منطقه به خلیج فارس منتقل کند. انعقاد توافق با ایران می تواند سبب متنوع شدن مسیرهای نفتی منطقه کردستان عراق و همچنین کاهش خطرات ناشی از ایجاد اختلال در روند صادرات نفت آن و در نتیجه اتکای کمتر به ترکیه شود.

تقریبا یک سوم از ظرفیت تولید نفت منطقه کردستان عراق به میادین شرقی این منطقه مربوط می شود که نزدیک مرز با ایران واقع شده اند و تحت کنترل شرکت های جنل انرژی Genel Energy، اچ کی ان انرژی HKN Energy، تی ای کیو ای TAQA قرار دارد. از آنجایی که تحریم های اعمال شده بر ایران لغو شده اند و منطقه کردستان عراق شاهد سرمایه گذاری های بیشتری از سوی آن دسته از کشورهای خارجی است که در پی تأمین انرژی خود هستند، این منطقه در حال حرکت به سوی کسب مشروعیت خودمختاری اش در عراق است.

شرکت هایی که در میدان های نفتی منطقه کردستان عراق فعالیت می کنند از مشارکت شرکت های خارجی سود می برند که در حال تأمین زیرساخت های مورد نیاز بخش نفتی این منطقه هستند. این شرکت ها ظرفیت تولیدی ایجاد کرده اند که به سبب مشکلات موجود در زمینه زیرساختی هنوز عملیاتی نشده است.

* ارتباطات تاریخی ایران و منطقه کردستان
تاریخ روابط ایران و منطقه کردستان عراق طولانی است که به حمایت ایران از کردهای عراقی به سال 1970 علیه دولت عراق باز می گردد. در سال 1975، ایران در راستای معاهده الجزایر دست از حمایت نظامی از منطقه کردستان عراق برداشت و کردها در معرض اخراج و در منطقه نفت خیز خود در معرض «عربی شدن» قرار گرفتند. سپس، طی همه سال های 1980به بعد، نیروهای پیشمرگه کرد با استفاده از ضعف نظامی عراق توانستند بخش های کوچکی از قلمرو خود را با حمایت های اطلاعاتی و تسلیحاتی ایران بازپس گیرند.

منطقه کردستان عراق پس از دست یابی به خودمختاری تقریبی در سال 1991، بین حزب دموکراتیک کردستان در منطقه شمالی و اتحاد میهنی کردستان در جنوب تقسیم شد و در سال 1996 یک جنگ داخلی در این منطقه آغاز شد. اتحاد میهنی کردستان به رهبری جلال طالبانی تحت حمایت ایران قرار داشت و حزب دموکراتیک کردستان تحت رهبری مسعود بارزانی را وادار به هم پیمانی با عراق کرد.

این اقدام سبب بروز مشکلاتی در منطقه شد زیرا بدین ترتیب عراق بار دیگر این منطقه را اشغال کرد. زمانی که ارتش عراق هفتصد تن از نیروهای پیشمرگه حزب دموکراتیک کردستان را اعدام کرد، آمریکا -که با منطقه کردستان عراق هم پیمان بود- تلاش کرد با ارعاب صدام نیروهای او را وادار به عقب نشینی از منطقه کند.

سپس در سال 1997، حزب کارگران کردستان موسوم به پ ک ک -که در ترکیه مستقر بود- در مبارزات علیه حزب دموکراتیک کردستان به اتحاد میهنی کردستان در منطقه کردستان عراق پیوست. بدین ترتیب، ترکیه با هم پیمان شدن با حزب دموکراتیک کردستان، فرصت سرکوب جنبش پ ک ک -که آنکارا آن را گروهی تروریستی می داند- را یافت.

در اواخر سال 1977، حزب دموکراتیک کردستان و اتحاد میهنی کردستان بر سر آتش بس توافق کردند و متعاقبا با حمایت آمریکا و از طریق توافق واشنگتن Washington Agreement در سال 1998 معاهده صلح را امضا کردند. منطقه کردستان عراق رسما تحت دولت منطقه ای کردستان متحد و از حفاظت های نظامی آمریکا بهره مند شد.

دولت منطقه ای کردستان طی تهاجم آمریکا به عراق در سال 2003از هم پیمانی با واشنگتن سود برد و مسعود بارزانی در سال 2005 به عنوان رئیس منطقه کردستان عراق انتخاب شد.10 سال بعد، یعنی طی سال های 2014 و 2015، کردهای عراق با تهدید متفاوت و این بار از سوی شورشیان داعش مواجه شدند. نسل کشی گروه های مختلف مسلمانان و همچنین اقلیت های قومی از سوی داعش در سراسر عراق و سوریه سبب شد کردستان عراق در شرایط آسیب پذیری قرار گیرد.

ایران با اذعان به ضعف های ارتش عراق، کمک های تسلیحاتی در اختیار نیروهای پیشمرگه کُرد برای مبارزه با داعش قرار داد. کردهای عراقی توانستند با حمایت های نظامی ایران، عراق و آمریکا تهاجم شورشیان داعش را در این منطقه دفع کنند.

*ایران و کردستان
این اقدام سبب ایجاد درکی کلیدی بین کردستان عراق و ایران شد. دولت منطقه ای کردستان اذعان کرد کمک های ایران عاملی مهم در حفاظت از مردم، اقتصاد و خودمختاری این منطقه محسوب می شود. علاوه بر این، ایران دولت منطقه ای کردستان را یک هم پیمان راهبردی در زمینه نظامی و اقتصادی قلمداد می کند. این همکاری ها سبب خواهد شد ایران در دوره پساتحریم به عنوان یک رهبر دیپلماتیک در منطقه ظهور کند.

خط لوله پیشنهادی ایران سبب می شود نفت منطقه کردستان عراق به خلیج فارس منتقل شود و این یک گام مهم در اذعان به خودمختاری غیر رسمی منطقه کردستان عراق از دولت مرکزی عراق -که با ایران هم پیمان است- محسوب می شود. با آن که ایران خواهان اتحاد عراق است اما درک می کند که این سرمایه گذاری ها و همکاری ها در شمال عراق باید از طریق تأیید مستقیم دولت منطقه ای کردستان انجام شود.

دولت منطقه ای کردستان درک می کند که این خط لوله و بسیاری دیگر از زیرساخت های پیشنهادی ایران در شکوفایی اقتصادی و سیاسی این منطقه نقش خواهند داشت. ایران به دولت منطقه ای کردستان عراق در متنوع کردن اقتصادش و ارائه برخی گزینه ها در زمینه حمایت از عامل تعیین کننده در روند خودمختاری این منطقه - که همانا تقویت بخش نفت و گاز این منطقه است- کمک خواهد کرد.