خطای انسانی، علت طولانی شدن مهار چاه 147

گروه‌های عملیاتی و پشتیبانی شرکت ملی حفاری ایران و واحدهای پشتیبانی، امدادی و آتش ‎نشانی شرکت بهره ‎برداری نفت و گاز گچساران بعد از وقوع حادثه بالافاصله در موقعیت چاه 147 میدان رگ ‎سفید حضور پیدا کرده و کار مهار آتش را آغاز کردند، اما بعد از گذشت 48 روز از وقوع این حادثه، هنوز آتش از چاه 147 میدان رگ سفید زبانه می‌کشد و میلیون‌ها دلار از سرمایه ملی ایران را می سوزاند.

اگرچه به دلیل شرایط خاص طبیعت منطقه، وقوع حادثه و همچنین دلایل فنی از جمله فشار بالای مخزن، شاهد آتش سوزی متفاوتی هستیم، اما این حوادث در صنعت نفت کشور بی سابقه نیست و با امکانات تعریف شده و کار تیمی مناسب، عملیات مهار حریق به خوبی پیش خواهد رفت.
براساس اطلاعات منتشر شده در رسانه وابسته به شرکت ملی حفاری ایران، تاکنون 47 جلسه برای مهار این آتش تشکیل شده است و در این مدت نیز 10 بار برای مهار این آتش به شعله‌های چاه 147 میدان رگ سفید حمله شد، اما هر بار عملیات شکست خورد.

در این رابطه با علی اکبر پونده نژادان مدیر سابق HSE شرکت ملی حفاری که بیش از سه دهه در سمت‌های مختلف در شرکت ملی حفاری ایران خدمت کرده است، در مورد علت این حادثه و همچنین وضعیت مهار این چاه و علت طولانی شدن مهار آتش گفت و گو کردیم.

*آقای مهندس لطفا بفرمایید چاه شماره 147 میدان رگ سفید چگونه دچار حریق شد؟
پونده نژادان: با درود به روان پاک عزیزان از دست رفته صنعت نفت و حفاری و شهادت فرزاد ارزانی بیرگانی و محمد سلیمی چگینی و به صلابت عرق عجبین کارکنان صنعت نفت و حفاری جنوب به ویژه نیروهای قراردادی و پیمانکاری که با تلاش مضاعف از این صنعت در ابعاد مختلف نقش آفرین هستند.
چاه شماره 147 گچساران در هفتم آبان 1396 بر اثر فوران گاز دچار حریق شد و انفجار و آتش سوزی در چاه نفتی میدان رگ سفید دستگاه 95 فتح شرکت ملی حفاری ایران را برای اولین بار بعد از انقلاب اسلامی درهم پیچاند و از هم پاشید و به این راحتی در آتش ذوب کرد.

*طبق اظهارنظر وزیر نفت اطفای حریق چاه شماره 147 گچساران ظرف 45 روز به پایان خواهد رسید، اما با گذشت 47 روز تاکنون این مهم صورت نگرفته است، علت چیست؟
پونده نژادان: وزیر محترم نفت بر اساس تحلیل کارشناسان و متخصصان مربوطه اظهارنظر می‌کند، وقتی کسانی در منطقه عملیات هستند که به جز آتش منقل خانه خود، آتش دیگری ندیده‌اند و در مورد اطفای حریق چاه‌های نفت و گاز اظهار نظر می‌کنند و فکر می کنند ماهیت کار را می‌دانند و مشکلات را به آسانی برطرف می سازند، اما فی نفسه فرایند کار را نمی‌شناسند و سنگینی کار را دو برابر می‌کنند و اطلاعات غلط به مقامات عالی وزارت نفت می‌رسانند، نتیجه‌اش همین می‌شود که شما می‌بینید.

علت طولانی شدن مهار این آتش را می‌توان خطای انسانی در عملیات، خطای انسانی در محاسبات، خطای انسانی در مهار اطفاء حریق عنوان کرد که این ادامه خطا هنوز هم تجربه نشده، پایان پذیر نیست و تاکنون ده ها پرواز هلیکوپتر و هواپیما از اهواز و تهران به محل حادثه داشتیم.
اگر این حادثه یک پروژه تعریف شده است، این همه تردد و هزینه مضاعف برای چیست؟  این معنی را می‌رساند که به انتصاب افراد اطمینان ندارند.

*آیا کارشناسان ایرانی قادر به مهار چاه 147 رگ سفید هستند؟ لطفا صریح پاسخ دهید.
پونده نژادان: بله قادر هستند. یکی از افتخارات جمهوری اسلامی ایران، تأسیس شرکت ملی حفاری ایران به دست معمار انقلاب حضرت امام خمینی (ره) است. کارشناسان و متخصصان صنعت نفت جنوب و حفاری ایران عملیات بزرگ و خطرناک اطفاء حریق چاه های نفت و گاز در ایران زیر بمباران حملات جنگ تحمیلی و در کشورهای کویت و عراق در وزش طوفان‌های شدید خاک در دمای بالای 50 درجه سانتی‌گراد تابستان را در کارنامه خود دارند.
تیم حفاری ایران توانسته است آتش سر به فلک کشیده بالای 100 متر را در شرایط وجود گازهای سمی مهار کند و کنترل فوران چاه‌های نفت و گاز که قبلا در اختیار شرکت‌های آمریکایی بود، از سال 1370 توسط متخصصان شرکت ملی حفاری ایران و مناطق نفت خیز جنوب به دست گرفته شد.

* پس چرا مهار این چاه زمان‌بر و طولانی شد چرا از کارشناسان و پیش‌کسوتان در امر مهار آتش سوزی رگ سفید استفاده نمی‌شود؟
پونده نژادان: درست است که وزیر محترم نفت آقای زنگنه می‌خواهد در این زمینه جوان گرایی کند، اما وی باید اتاق فکری متشکل از  پیش کسوتان این عرصه در کنار افراد جوان حاضر در عملیات مهار این چاه  تشکیل می‌داد.

متاسفانه عدم کارآیی به موقع و پاکسازی در آغاز عملیات به طولانی شدن عملیات منجر شده، واضح و روشن است، افرادی در صحنه حضور دارند که اطلاعاتی در مورد زیربنای چنین اتفاقاتی ندارند، اما در تصمیم‌گیری تاثیرگذار هستند که نتیجه چنین مدیریتی ده ها عملیات ناموفق است.
چیدمان مهار این چاه به صورت خطی است و تا زمانی که چیدمان ساختار عملیات مهار، تغیر نکند و حجمی نشود، این مهار، هزینه‌های مضاعف به دنبال خواهد داشت و طولانی خواهد شد.

*پس در واقع شما عامل انسانی را مهمترین عامل در مهار سریع آتش سوزی می‌دانید؟
پونده نژادان: بلی. نگاهی به شبکه‌های اجتماعی بیاندازید و نظر کارشناسی افراد موثر در مهار چاه‌های نفت در سه دهه اخیر را بخوانید، متوجه خواهید شد که این گروه از تجربیات قبلی کپی برداری کرده‌اند، در صورتی که هر چاه برای خودش پروتکل خاصی دارد و اینها می‌خواستند به به کارگیری دستاوردهای قبلی قهرمان شوند.

به نظرم باید به این تیم گفت، هرکس باید به جای خود برگردد... افرادی که فاقد یک روز تجربه و علم مهار اطفای حریق هستند، چه برسد به مهندسی کنترل فراوان چاه که علمی بسیار پیچیده و نیاز به تجربیات ارزنده است، محل را ترک کرده و کلیه عملیات را به پیش‌کسوتان و کارکنان زحمتکش جنوب بالاخص نیروهای قراردادی قرار دهند و بعد بیایند عکس بگیرند و نام خود را در این شناسنامه ثبت کنند.

کشوری که در تحریم اقتصادی است، روزانه یک میلیون دلار نفت و گاز در رگ سفید 147 از کف می‌دهد، و به همراه هزینه‌های پنهان دیگر. چرا به ده ها متخصص مهار چاه که به صورت شکلی بازنشسته شده اند، ولی توانایی و قدرت عملیات پیچیده را دارند، اجازه ورود داده نمی‌شود.
در حال حاضر حضور ده ها دستگاه حفاری و تیم های مختلف به دلیل عدم توجه و خودخواهی بیش از یک ماه است که در منطقه متوقف شده است که میلیاردها دلار به صنعت نفت ایران ضرر وارد کرده است. هر چند تعداد اندکی از متخصصان عملیات صنعت حفاری و مناطق نفتخیز در خط مقدم وجود دارند، ولی این پازل مهار ناقص است.

*مقایسه آتش سوزی چاه رگ سفید 147 و چاه‌های حریق سال‌های پیش در ایران و خارج از کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
پونده نژادان: مقایسه آتش سوزی چاه نفتی اهواز 50 و رگ سفید 147 مثل فیل و فنجان است، در این دو آتش سوزی بی تدبیری باعث برهم خوردن شرایط منطقه شد. بی شک در صورتی که نقطه اوج فوران اولیه چاه را با نوع فوران فعلی مقایسه کنیم، متوجه خواهیم شد که چند نقطه دیگر از فوران قبلی زاییده شده و این پیچیدگی را دو چندان کرده است.

اگر امروزه شرکت‌های بین المللی برای مهار این چاه اعلام آمادگی می‌کنند، می دانند که فرصت کار کردن به پیش کسوتان صنعت حفاری و نفت جنوب داده نمی‌شود و اگر بدانند آنها در صحنه خواهند آمد، تقاضای خود را پس می‌گیرند.

نتیجه این است که آقای بیژن زنگنه باید پیش کسوتان و متخصصان بازنشسته را فرا خواند و از ساختار آرشیوهای گذشته جهت مهار آتش چاه 147 رگ سفید استفاده نماید و به خسارات جانی و مالی که در کمین هستند، خاتمه دهد.