داعش و تغییر در نقشه نفت عراق

به گزارش میزنفت ، در سه سال گذشته، نقشه صنعت نفت عراق به عنوان دومین تولیدکننده بزرگ اوپک، با ظهور داعش دگرگون شده است. نبرد پرفراز و نشیب با جنگجویان داعش، روزهای دشواری برای رهبران بغداد به همراه داشت. آنها علاوه بر نبرد با داعش باید برای تداوم تولید از میدان های کرکوک که توسط اقلیم کردستان تصرف شده بود، تلاش می کردند. در این زدوخوردها که شاهد عامل تاثیرگذار طلتی سیاه در آنها هستیم، همواره یک طرف بیش از بقیه شادمان است.


نبرد دامنه دار با داعش

رهبران بغداد در آغاز نبرد با داعش و تسخیر موصل در ژوین سال 2014 میلادی، عملکردی مایوس کننده داشتند. جنگجویان داعش، تاسیسات نفتی عراق را اشغال کردند و روزانه ده ها هزار بشکه نفت تولید و به فروش می رساندند. آنها فعالیت خط لوله صادرات نفت عراق به ترکیه با ظرفیت 550000 بشکه در روز را برای چند سال، متوقف کردند. 

جنگجویان داعش پس از تصرف موصل، به سرعت میدان های نفتی آجیل و هیمرین را در استان صالح الدین و چند میدان دیگر در استان های غیاره و نینوا به دست آوردند. ظرفیت تولید این میدان ها 72000 بشکه در روز بوده و در آن زمان صادرات روزانه نفت عراق 2.6 میلیون بشکه در روز بود. اما آسیب اصلی، در تامین مالی گروه داعش توسط این درآمدهای نفتی بود. آنها ماهانه 45 میلیون دلار از فروش نفت تولیدی این میدان ها و چند میدان در سوریه و از طریق یک شبکه پالایش و قاچاق نفت به دست می آوردند. با این درآمدهای نفتی، رهبران داعش توانستند برای سه سال مخارج نیروهای نظامی و عملیات های هولناک خود را پرداخت کنند.

اما به صورت غیرمستقیم، تاثیر داعش که به آخرین روزهای عمر خود نزدیک شده است، از نظر ژیوپلیتیک گسترده بوده است. پس از نبردهای موصل، پیشمرگه های کرد توانستند کنترل میدان های نفتی ارزشمند کرکوک را از آن خود کنند. تولید از دو میدان بزرگ آوانا و بای حسن به تولید نفت کردستان افزوده شد. اما تولید از سایر میدان ها توسط شرکت نفت شمال عراق انجام می شد.

رهبران بغداد و اربیل در دسامبر سال 2014 میلادی به توافقی کوتاه مدت دست یافتند که براساس آن 17 درصد بودجه ملی عراق به کردها اختصاص یابد. در مقابل، 550000 بشکه شامل 250000 بشکه نفت تولید شده از میدان های کردستان و 300000 بشکه از نفت میدان های کرکوک تحت تصرف کردستان، تعیین تکلیف شد.

اما این قرارداد، تنها چند ماه پابرجا بود، چراکه هر یک از دو طرف، دیگری را به عدم انجام تعهدات متهم نمود. کمی بعد، رهبران اقلیم کردستان استفاده از نفت کرکوک به عنوان تولیدات خود را آغاز کردند. در جولای سال 2015 میلادی، صادرات نفت کردستان از 125000 بشکه در دوره پیش از سقوط موصل، چهار برابر شد. در نیمه دوم سال 2015 میلادی، رهبران اربیل توانستند 4 میلیارد دلار از محل فروش نفت به دست آورند.


برندگان و بازندگان نفت کردستان

در خاورمیانه، نفت نقشی فراتر از موتور پیش برنده اقتصادها دارد. این کالا می تواند عاملی برای استقلال طلبی به شمار رود. رهبران اقلیم کردستان که با تصرف میادین نفتی کرکوک، جایگاه خود را تقویت نموده بودند، اعتماد بیشتری به توانایی های اقتصادی خود و استقلال از عراق نمودند. بدین ترتیب اندک اندک از استقلال کردستان و تبدیل آن به کشوری مستقل سخن گفتند. دو هفته پس از مصاحبه مسعود بارزانی، رییس جمهور اقلیم کردستان با شبکه سی ان ان و اعلام این موضوع که مردم کرد باید از فرصت تعیین آینده خود برخوردار گردند، جنگجویان داعش، موصل را دوباره تصرف کردند.

اقلیم کردستان در صورت استقلال از عراق، باید بیش از هر چیز به دنبال یافتن منابع اقتصادی لازم باشد. و این مساله ای حیاتی برای آنان است. البته موضع گیری جدایی طلبانه اقلیم کردستان با جبهه گیری محکمی از بغداد روبرو نگردید. بدین ترتیب کردها بر مواضع جدایی طلبانه خود پافشاری بیشتری کردند. هرچند در داخل کردستان بر سر تسلط حزب دموکرات کردستان بر فعالیت های منطقه و مدیریت ثروت نفتی بدون مشاوره با سایر احزاب به ویژه اتحادیه میهنی کردستان به عنوان مهمترین رقیب دولت بارزانی، اختلافات دامنه داری وجود دارد.

اقلیم کردستان به منابع ارزی فروش نفت نیاز زیادی دارد و امضای قرارداد با بازیگران قدرتمند خارجی برای کسب سود بیشتر و مقابله با تحریم سه کشور ایران، عراق و ترکیه یک ضرورت است.

در این میان، روس ها نقش آفرینی های متفاوتی داشته اند. از ابتدای سال 2017 میلادی، اخباری از مذاکرات شرکت دولتی روسنفت روسیه با رهبران اقلیم کردستان منتشر شده است. آنان خواهان خریداری اکثریت سهام خطوط لوله نفتی کردستان و یا ساخت یک خط لوله صدور گاز طبیعی از کردستان هستند. آنها خواستار قراردادهایی به ارزش 3.5 میلیارد دلار بوده و تاکنون 1.3 میلیارد دلار به رهبران اربیل پرداخت کرده اند.

به نظر می رسد پیشنهاد سرمایه گذاری روس ها در خط لوله های کردستان، یک سیاست هوشمندانه برای تضمین تداوم فعالیت این پروژه ها با وجود اختلاف نظر رهبران ترکیه و عراق است. همچنین همه پرسی سپتامبر گذشته رهبران اربیل در مورد استقلال این منطقه، گامی در جهت مخفی کردن اختلافات داخلی اقلیم بوده و آنان به خوبی با چالش های شکل گیری جوان ترین کشور در منطقه خاورمیانه آشنا بوده اند. هرچند آنها دچار اشتباه محاسباتی شدند.

تنش های میان اربیل و بغداد با تصرف کرکوک توسط ارتش عراق به اوج خود رسید. البته به دلیل یک دهه روابط نزدیک بغداد و اتحادیه میهنی کردستان، چنین اتفاقی تا حدودی قابل پیش بینی بود. بدین ترتیب میدان های نفتی آوانا و بای حسن بار دیگر توسط بغداد به تصرف درآمد. بدین ترتیب در کمتر از یک روز، صادرات نفت کردستان به نصف کاهش یافت. اتفاقی که سال ها برنامه ریزی اربیل و تلاش برای استقلال را نقشه بر آب کرد.


نگاهی به راهبردهای دولت عراق 

رهبران دولت عراق پس از تصرف مجدد کرکوک و با گذشت دو روز، به سرعت از شرکت بریتیش پترولیوم خواستند در توسعه میدان های این منطقه مشارکت کند. مدیران صنعت نفت عراق اعلام کردند نوسازی خط لوله های شمال کشورسان را در دستور کار قرار داده اند تا برای صدور نفت خود به ترکیه، نیازی به خط لوله های اقلیم کردستان نداشته باشند.

اما این اقدامات با چالش هایی روبرو است. تعمیر این خط لوله به ماه ها زمان نیاز دارد. هرچند با اعلام طرح بغداد برای ساخت یک خط لوله جدید، مشخص گردید تعمیر و نوسازی این خط لوله فرسوده، امکان پذیر نیست.

اما همچنان بغداد اعلام نکرده با همه نفت کرکوک چه خواهد کرد. صدور نفت این منطقه به ایران، یک راهکار مناسب به نظر می رسد. همسایه شرقی عراق که سال ها از منتقدان فروش نفت کردستان به ترکیه بوده است، از خرید نفت کرکوک سود هنگفتی به چنگ خواهد آورد. با وجود موانعی بر سر مسیر انتقال نفت کرکوک، عراق با صدور روزانه 15000 بشکه از نفت این منطقه به پالایشگاه های ایران در مقابل ارایه مقدار مشابه در جنوب این کشور موافقت کرده است.

در این شرایط پیچیده، تصویر کلی از تولید و صادرات نفت تغییر چندانی نداشته است. بغداد در ماه اکتبر، صادرات نفت از میدان های  جنوبی خود را به 3.35 میلیون بشکه در روز افزایش داد و کمبود عرضه را از میدان های کرکوک تامین کرد. آنها 5.5 میلیارد دلار از این بخش به خزانه خود واریز کردند که بالاترین عدد در سه سال گذشته بوده است.

البته رهبران اقلیم کردستان نیز چندان بدشانس نبوده اند. آنها همچنان کنترل چند میدان نفتی در داخل منطقه کردستان را در دست دارند و تولید روزانه آنها 30000 بشکه در روز است. 250000 بشکه از این تولیدات از طریق خط لوله کردستان-ترکیه صادر می شود.

در ماه های اخیر، درگیری هایی میان پیشمرگه های کرد و نیروهای مورد حمایت بغداد در منطقه مرزی فیش خابور و محل ورود خط لوله صادراتی کردستان به خاک ترکیه روی داده است. بغداد خواهان کنترل کامل مناطق مرزی برای صادرات کل نفت کرکوک است. اقدامی که می تواند کردستان قرار گرفته در بن بست جغرافیایی را به زانو درآورد.

از نظر تیوری ممکن است کردها به سهم تعیین شده خود از درآمدهای نفتی عراق رضایت دهند. اما برای زیرساخت های عمرانی و آموزشی کردستان، منابع مالی بیشتری نیاز است. رهبران کردستان به خوبی می دانند اختصاص سهمی از درآمدهای نفتی عراق به معنای بقای آنان است. اما تکلیف کشورهای قرض دهنده به کردستان نظیر روسیه چه خواهد شد؟ این سوالی است که پاسخ آن به اتفاقات آینده بستگی دارد.

نویسنده: عمر النیداوی
منبع: الجزیره
مترجم: محسن داوری

يکشنبه ۱۰ دی ۱۳۹۶ ساعت ۱۱:۴۴