برش کیک عراق برای شرکت‌های آمریکایی

ميزنفت/ پس از سلسله گزارش‌های ميزنفت در رابطه با نقش سیاست‌های آمریکا در مناطق نفتی جهان٬ ماجرای حضور این کشور در عراق و جلسات محرمانه‌ای که در این باره برگزار شده است٬ در ادامه خواهد آمد. یان راتلج در کتاب اعتیاد به نفت با اشاره به این موضوعات٬ روایات جذابی را برای مخاطبان خود گردآوری کرده است.

                                                                      ***
در زمانی که فعالیت­‌ها و تمهیدات حمله به عراق درحال انجام بود، وزارت امورخارجه آمریکا جلساتی را ترتیب داد و از عراقی­‌های تبعیدی و مقامات دولتی و مشاوران و مدیران شرکت‌­ها جهت شرکت در آن جلسات دعوت به ­عمل آورد تا در مورد دوره بعد از حمله و اشغال نظامی عراق برنامه ­ریزی کنند. به این جلسات هم نام «پروژه آینده عراق» داده شد و در همه جا به­ همین نام مورد اشاره قرار می­‌گرفت که البته در این جلسات گروه­‌های کاری مختلف هم فعالیت داشتند.

در سپتامبر 2002، سخنگوی وزارت امورخارجه، ادعا کرد که در «پروژه آینده عراق» مسأله نفت در فهرست مسائل گذارده نشده است. لذا در جلسات مقدماتی در ماه بعد، بحث در مورد آینده نفت عراق هم مطرح شد. در این جلسات همکاران ارشد چنی، نمایندگان عالی­رتبه اگزون­ موبیل، شورون­ تگزاکو، کوناکو فیلیپس و هالی­برتون همراه رهبر کنگره ملی عراق، احمدچلبی، شرکت می­‌کردند.

احمد چلبی فرد موردنظر «پنتاگون» برای ریاست دولت دوره بعد از صدام حسین بود. موضوع تشکیل این­گونه جلسات و حضور نمایندگان عالی­رتبه شرکت­‌های نفتی در آن مطلبی بود که سخنگوی کنگره ­ملی عراق بعداً به روزنامه ­نگاران گفته و آن را تأیید کرده و ضمناً به خبرنگاران خاطر‌‌نشان ساخته بود: «طبعاً نمایندگا شرکت‌های نفتی بسیار نگران بوده و هستند. ما با آنها بحث کردیم ولی معمولا آنها در بیرون از این جلسات، راجع ­به بحث­‌های انجام شده صحبتی نمی­‌کنند». یکی دیگر از مقامات کنگره ملی عراق هم به­ سختی این مطلب را تأیید کرد که علی­رغم داشتن جلساتی با شرکت­‌های نفتی، هیچ بحث و مذاکره­ اساسی با آنها انجام نشد: «هیچ ­فردی نمی‌­تواند در مورد ذخایر طبیعی عراق به غیر از دولت قانونی و منتخب مردم آن کشور تعهدی کند».
 
اما آنچه سخنگوی کنگره ملی عراق گفته است پیامی نبود که شرکت­‌های نفتی دریافت کردند. چون بعداً جرالدبیلی مدیر سابق شرکت عملیاتی اکسون­ گلف، که به ­تازگی به ریاست هیئت مدیره بیلی­ پترولیوم منصوب شده بود، اظهار داشت: چیزی که در این جلسات با نمایندگان کنگره ملی عراق مطرح شد تنها مبادله تعارف نبود. طبق گفته «بیلی» عراقی­‌های تبعیدی با مقامات ارشد شرکت‌­های نفتی به رایزنی پرداخته و  به آنان وعده داده بودند که اگر ما بتوانیم به کشور خود بازگردیم، شما می­‌توانید نفت ما را صاحب شوید. بیلی همچنین فاش ساخت که «تمامی غول‌­های آمریکایی» با عراقی­‌های تبعیدی در پاریس، لندن و سایر شهرهای بزرگ اروپا ملاقات کردند و همین شرکت­‌های بزرگ تلاش می­‌کردند بهترین موقعیت را در عراق به­ دست آورند.

بیلی اعتراف می­‌کرد: «این جلسات و مذاکرات باید به ­طور سری انجام می­‌شد، اما هیچ­ یک از شرکت­‌ها، برای اینکه ارقافله و از دیگران عقب نمانند، نمی­‌توانستند خیلی صبر کنند و کارها را طول بدهند». در واقع جان­ براون رئیس هیئت مدیره «بی. پی» (انگلیس)، که نگران آن بود که شرکت­‌های آمریکایی تمامی نفت عراق را تصاحب کنند، مجبور شد به­ طور علنی اعلام کند: «ما به همه گفته‌­ایم که می­‌خواهیم اطمینان داشته باشیم اگر رژیم عراق عوض شود، باید میدان فعالیت در آنجا برای شرکت‌­های منتخب وجود داشته باشد».

دیوید فروم[1]  سخنرانی­ نویس جرج­ دبلیو بوش بعداً این موضوع را که حمله نظامی به عراق به­ خاطر نفت بوده است تکذیب کرد «ایالات متحده در عراق به­ خاطر نفت نمی­‌جنگد. ایالات متحده چشم طمع به ثروت هیچ­کس ندارد، زیرا کشور ما خیلی ثروتمندتر از آن است که چشم­ طمع به ثروت دیگران داشته باشد».

اما فروم کلمات و عبارت درستی را انتخاب نکرده بود. زیرا چند ماه بعد، مدیر شرکت کوناکو فیلیپس با صراحت اعلام کرد: «ما می­‌دانیم بهترین ذخایر نفت در کجا قرار داردند و ما آرزو می­‌کنیم روزی فرصت پیدا کنیم تا به آن ذخایر دست یابیم:» بنابراین، سخنان جرالد بیلی در جلسه با عراقی­‌های تبعیدی بسیار مهم است و تکه دیگری از معمای (پازل) عراق می‌­باشد، زیرا اکنون می­‌دانیم نه­ تنها شرکت­‌های نفتی ایالات متحده بلکه یک گروه تبعیدی سریعاً در صدد دسترسی به میادین نفتی عراق بودند و شرکت­‌های نفتی را با قول و وعده اعطای امتیازات نفتی تشویق می­‌کردند که در رسیدن آنها به قدرت بعد از سرنگونی صدام کمک کنند. درواقع مدت کوتاهی بعد از این جریانات، احمد چلبی علناً وعده داد پس از سرنگونی صدام حسین در عراق، شرکت­‌های نفتی آمریکایی سهم بزرگی در نفت این کشور خواهند داشت.

با نزدیک شدن زمان حمله به عراق، مجدداً نفت در دستور کار «پروژه عراق در آینده» قرار گرفت. اعضای وزارت امور خارجه ایالات متحده و همکاران چنی، معاون رئیس جمهور آمریکا، دو جلسه گروه کاری نفت و انرژی در واشنگتن ترتیب دادند، که یکی در روزهای 20 و21 دسامبر 2002 و دیگری در روزهای 31 ژانویه و اول فوریه 2003 تشکیل شد. براساس بیانیه مطبوعاتی وزارت امورخارجه، در اولین جلسه، اداره امور خاور نزدیک ترتیباتی را فراهم کرد که 15 نفر از «عراقی­‌های آزاد» شرکت کنند تا در مورد اوضاع جاری بخش‌­های نفت و انرژی عراق، برنامه­‌های بازسازی و نوسازی میادین نفتی و سایر تأسیسات زیربنایی بحث و تبادل­ نظر کنند؛ همچنین در مورد مدیریت بخش انرژی، در راستای تأمین نیازهای مردم عراق در دوره بعد از صدام حسین، بحث و گفت ­وگو کنند.

به مطبوعات و رسانه‌­ها اجازه ورود به این جلسات داده نمی­‌شد. اما از اخباری که از آن به بیرون درز می­‌کرد به­ خوبی می­‌توانستیم هم در مورد شرکت­ کنندگان و هم درخصوص موضوعات مورد بحث اطلاع یابیم. یکی از شرکت­ کنندگان اصلی در جلسات مزبور، فتحی­ چلبی، پسرعموی احمدچلبی، رئیس کنگره ­ملی عراق بود. فتحی­ چلبی مدیرعامل مرکز مطالعات انرژی جهانی در لندن بود. این مرکز یک «گروه متفکر انرژی» است که توسط شیخ ­زکی یمانی، وزیر سابق نفت عربستان سعودی تأسیس شده است. در سال­‌های قبل، چلبی، معاون وزارت نفت عراق و مدتی معاون دبیرکل سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) بود؛ اما اکنون به­ طور کلی مخالف «اوپک» و از طرفداران پر و پا قرص خصوصی شدن صنعت نفت بود. گفته می­‌شد که وی فرد موردنظر «پنتاگون» است که بعد از سرنگونی رژیم صدام حسین به سمت وزیر نفت عراق منصوب شود.

یکی دیگر از طرفداران خصوصی­ شدن نفت عراق که در جلسات شرکت می­‌کرد  ابراهیم بحرالعلوم، مهندس تحصیل کرده آمریکا و پسر یکی از روحانیون شیعه در عراق بود. محمد زینی، دیگر تحلیلگر مرکز اطلاعات انرژی جهانی بود، که در مذاکرات شرکت داشت. زینی قبلاً یکی از مقامات وزارت نفت عراق بود، که بعداً به­‌عنوان مهندس نفت برای اشتغال به کار ایالات متحده رفت. علی­رغم آگاهی زینی به نیاز عراق به کمک مالی و فنی به ­نظر می­‌رسید به­ اندازه فتحی چلبی و ابراهیم بحرالعلوم به خصوصی سازی معتقد نبود.

در مورد شرکت­ کنندگان آمریکایی در این جلسات باید گفت: علاوه ­بر اعضای ذیربط در وزارت امورخارجه و گروهی از همکاران چنی، طبق اطلاعات به ­دست آمده، رابرت­ابل[2] مدیر برنامه‌­های انرژی در مرکز مطالعات استراتژیک و بین ­المللی در واشنگتن و لوئیس گیوستی، رئیس شرکت دولتی نفت ونزوئلا از دیگر شرکت­‌کنندگان بودند که هر دو از کارشناسان نفتی محسوب می‌شدند.

ابل قبلاً معاون رئیس امور بین ­المللی در شرکت­‌های مختلف انرژی، و نیز شرکت «انسرچ[3]» و یکی از کارمندان سازمان مرکزی اطلاعاتی «سیا» بود. نمایندگانی از شرکت­‌های نفتی اگزون موبیل، شورون­ تگزاکو، کوناکو فیلیپس و هالی­برتون هم در این جلسات شرکت می­‌کردند. البته در پس دستور کارگروه کاری نفت و انرژی، سه موضوع عمده در مقابل اعضای شرکت­ کننده برای بحث قرار داشت که عبارت بودند از:

- ایالات متحده، پس از حمله به­ عراق چگونه در مورد صنعت فعلی نفت آن کشور باید عمل کند، با توجه به اینکه انتظار می­رفت نیروهای عراقی دست به خرابکاری وسیع در این صنعت بزنند؟

- مالکیت صنعت نفت چگونه باید تجدید ساختار شود و شرایط لازم برای شرکت­‌های آمریکایی فراهم شود؟

-پس از تهاجم آمریکا به عراق، رابطه صنعت نفت این کشور با «اوپک» باید چگونه باشد؟ 


در زمان تهاجم آمریکا به عراق، صنعت نفت این کشور با 112 میلیارد بشکه ذخیره دارای 80 میدان شناخته‌شده نفت بود که فقط از 17 میدان بهره ­برداری می­‌شد. تولید روزانه کشور حداکثر به 3.7 میلیون بشکه در روز در سال 1979 می­‌رسید و در ژوئیه 1990 هم اندکی قبل از شروع جنگ خلیج ­فارس این تولید به 3.5 میلیون بشکه در روز رسیده بود. در خلال جنگ خلیج ­فارس، تولید تقریباً متوقف شد ولی کمی بعد قدری بهبود یافته  به 600 هزار بشکه در روز در سال 1996 رسید و سپس با آغاز برنامه نفت در مقابل غذای سازمان­ ملل متحد در سال 1988، تا میزان 2.2 میلیون بشکه در روز بالا رفته و کمی قبل از تهاجم مجدد به عراق به 2.5 میلیون بشکه رسیده بود.

[1] .David Frum
[2] .Robert Ebel
[3] .Enserch


ادامه دارد...

دوشنبه ۱۴ فروردين ۱۳۹۶ ساعت ۰۸:۰۰